سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): دکتر محمدحسین رجبی دوانی، پژوهشگر تاریخ اسلام و رئیس بنیاد ایران‌شناسی در نشست نقد و بررسی کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» که 22 مردادماه 1402 در تکیه کتاب برگزار شد با اشاره به ایده‌ای که به نوشتن این کتاب منجر شد، گفت: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همایشی در ارتباط با حفاظت و اطلاعات برگزار کرده بود، موضوع این همایش حفاظت و اطلاعات آینده بود. از من خواستند که بحثی مرتبط با موضوع همایش را در این مراسم ارائه کنم. از این منظر نگاهی به وجود مقدس امام حسین (ع) انداختم. تا آن روز از این منظر نگاه نکرده بودم. بعد از ورود دیدم نگاه درس‌آموز و عبرت‌آموزی دارد. سخنرانی مورد اقبال واقع شد و از من خواستند با ذکر مصادیق و استنادات بیشتر به صورت کتاب به چاپ برسد. توفیق حاصل شد و کار را پی گرفتم.

وی افزود: با توجه به تعریفی که از اطلاعات و حفاظت اطلاعات داریم، برخی شیعیان اگر در این عرصه درست عمل کرده بودند، فاجعه کربلا رخ نمی‌داد و با رعایت مسائل امنیتی می‌شد از وقوع چنین فاجعه‌ای پیشگیری کرد. حضرت امام حسین(ع) در این عرصه بسیار حرفه‌ای عمل کردند اما برخی از یاران امام بی‌توجهی کردند و ناخواسته فضایی به نفع دشمن به وجود آمد. فضایی که امام حسین (ع) ظاهرا به آن اهداف بلند نائل نشدند. 

رئیس بنیاد ایران‌شناسی بیان کرد: چرا در کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» به شام پرداخته نشده است؟ زیرا در این کتاب قیام امام با چه آسیب‌هایی روبه‌رو بود بررسی شده است. هم نقاط قوت و هم مواردی که مورد غفلت واقع شد، مورد بررسی قرار گرفته است اما به بعد از قیام نپرداخته‌ایم. این موضوع در آنجا معنا پیدا نمی‌کرد.

محمدحسین رجبی دوانی در ادامه گفت: روند قیام از زمانی که امام حسین (ع) مورد فشار قرار می‌گیرد که بیعت کند یا کشته شود، آغاز می‌شود. ترک مدینه بنای قتل امام بوده است. شب هنگام در مسجد پیامبر فرستاده‌ای به نزد امام حسین(ع) می‌آید و به حضرت اطلاع می‌دهد که امیر تو را می‌خواند. عبدالله بن زبیر می‌پرسد که برای چه امام را فراخوانده‌اند؟ امام پاسخ می‌دهد: به نظر می‌رسد که طاغوت اینها معاویه از دنیا رفته است و مرا برای بیعت فرا خوانده‌اند. امام حسین (ع) برای جلوگیری از آسیب سی نفر از خویشاوندان که در زیر لباس خویش سلاح حمل می‌کردند را در کنار دارالخلافه نگه می‌دارد و رمزی مشخص می‌کند که اگر صدایی از امام شنیدند یعنی امام در خطر است. 

وی افزود: از همان بدو امر حضرت امام حسین (ع) با مسئله امنیتی روبه‌رو است. تا پایان که هم نقاط قوت بود و هم نقاط ضعف احصاء کردیم که چقدر جای کار دارد؟ نکته مهم این است که واقعه قیام امام حسین (ع) از ابعاد گوناگون دارای آموزه‌های مختلفی است که برای شناختن راه سعادت و رستگاری و عملکرد شخصی ما می‌تواند راهگشا باشد. همیشه برایم جای سوال بود که چرا مسلم‌بن عقیل که در خانه هانی حضور داشت، در زمان حضور ابن‌زیاد در خانه هانی او را از بین نمی‌برد. ابن‌زیاد باقی ماند و فاجعه کربلا رخ داد. ابن‌زیاد سابقه جنایت‌های بسیاری در بصره داشت. شب قبل از آمدن رجالی را اعدام کرده بود. مجازات چنین شخصی مرگ بود. به کوفه می‌آید تا مانع تحقق حاکمیت امام حسین (ع) شود. چنین فردی به دلیل سوابق محکوم به اعدام است. هانی می‌گوید من راضی نیستم که در خانه من کشته شود. مسلم نیز یاد حدیث پیامبر می‌افتد که منع کرده بود از اینکه کسی را به غافلگیری بکشید. برخی دیدگاه من را رد کرده‌اند. 

محمدحسین رجبی دوانی بیان کرد: بر فرض اگر هانی نمی‌خواست که ابن‌زیاد در خانه‌اش کشته شود، به عده‌ای از افرادش که برای حفاظت از خانه در اطراف مستقر کرده بود، دستور می‌داد تا ابن‌زیاد را به قتل برسانند و از فاجعه کربلا جلوگیری شود. اما در نهایت مسلم کشته شد و ابن‌زیاد ماند و مانع ورود امام به کوفه شد و آن فاجعه بزرگ رخ داد. 

وی در ادامه گفت: مسئله اطلاعات و حفاظت اطلاعات با حاکمیت معنا پیدا می‌کند. حکومت باید مورد توجه باشد تا از آسیب‌ها جلوگیری کند. حضرت امام حسین (ع) حرکتی را شروع کرده بود که اگر به اهداف خود می‌رسید، جامعه بشری نجات پیدا می‌کرد. سه جلد کتاب سراغ دارم که عرب‌ها در مورد حکومت پیامبر و در مورد امنیت نوشته‌اند. می‌خواستم در مورد دوره امیرالمومنین بنویسم اما تاکنون توفیق حاصل نشده است. امیرالمومنین هم دقیق عمل می‌کند و بی‌اعتنا نیست. خواستم از تجربه تلخ تاریخی برای عصر امروزمان بهره ببریم. لذا این کتاب تنها یک نگاه که ببینیم چرا قیام امام به نتیجه نرسید، نیست. باید آموزه‌ها را برای امروز مورد استفاده قرار داد.

رئیس بنیاد ایران‌شناسی بیان کرد: پرداختن به این موضوع در هر عرصه‌ای برای ما می‌تواند دستاورد داشته باشد. کتاب دیگری قبل از این کتاب با عنوان «پشتیبانی نظامی در سپاهیان صدر اسلام» به چاپ رسانده‌ام. در جنگ نخست ایران و روس ایرانی‌ها پیروز بودند اما به دلیل لجستیک شکست خوردند. با همین ابعاد سپاهیان صدر اسلام بررسی شد و از آن آموزه‌هایی برای امروز به دست آوردیم. از تاریخ عاشورا آموزه‌هایی کاربردی می‌توان استخراج کرد. در جنگ صفین و حتی از سپاه به ظاهر کوچک امام حسین (ع) نیز می‌توان آموزه‌هایی را گرفت و برای امروز به کار بست. 

محمدحسین رجبی دوانی با اشاره به نگاه قدسی که به اهل بیت وجود دارد، گفت: نگاه قدسی داشتن به این معناست که ما امام را به عنوان کسی که خداوند او را برای سعادت بشر برگزیده، از هر گناهی مصون است و بهترین الگو برای حرکت بشر برگزیده است، می‌شناسیم. امام بهترین الگو برای حرکت جامعه است. به جای اینکه مردم بخواهند یک فرد مناسبی را برای رهبری برگزینند، خدا وارد عمل شده است. بهترین کسان را برگزیده که فراموشی در کار خدا نیست. امام معصوم است، یعنی از گناه محفوظ است. معصوم بودن دلیل بر این نیست که نتوانیم جا پای امام بگذاریم. امام یعنی جلودار. یعنی برای سعادت جا پای امام بگذارید. 

وی افزود: در مناجات شعبانیه می‌خوانیم: اهل بیت و امام کشتی‌های نجات هستند. هر کس به این کشتی بنشیند نجات پیدا می‌کند. همراهی با آنها نه تنها نجات است بلکه به بزرگان ملحق می‌شوید. چرا شخصیت‌هایی مثل مسلم‌بن اوسجه را می‌ستاییم؟ برای اینکه جا پای امام گذاشت و سعادتمند شد. می‌توان مثل حبیب شد و نجات پیدا کرد و می‌شود کوتاهی کرد. خدا امام را از هر عیب و نقصی منزه داشته است که سبب رستگاری است. امام، امام‌الانس و الجان است و همه را دربرمی‌گیرد. تا دنیا دنیاست دربرمی‌گیرد. امام صادق (ع) فرمودند؛ عملکرد امامان ما کهنه‌شدنی نیست و حجت است. اصلا انقلاب اسلامی پیروزی خود را مدیون پیروی از راه امام حسین (ع) است.
 


در ادامه این نشست دکتر محمود مطهری‌نیا، پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: درباره عاشورا و کربلا منابع متعدد و دست اولی به تازگی احیاء شده است. گاهی چند منبع در دسترس است. موضوع عاشورا از زوایای مختلف می‌تواند مورد مطالعه قرار بگیرد. مشهورترین زاویه دید زاویه تاریخی است که دستخوش تحریف شده است و سال به سال هم این تحریفات به روزرسانی می‌شود. استفاده از آب‌جوش برای شکنجه اسرا نمی‌تواند درست باشد. ارزش‌گذاری و رده‌بندی هم جالب است. پشت این اتفاقات مناسک‌سازی است و داستان‌سازی و سلسله مطالبی شکل می‌گیرد. 

وی افزود: مثلا کتابی ده تا بیست جلدی در مورد مسلم چاپ شده بود که به دست آوردن اطلاعات در چنین حجمی در مورد مسلم‌ابن عقیل عجیب بود. چه چیزی در این کتاب بیان شده است، حتی اگر مجموعه داستان‌های جنبی را هم جمع کنیم، نوشتن چنین کتابی ممکن نیست. باید بتوانیم متنی متقن به مخاطب ارائه بدهیم. اگر از زاویه عرفانی و سلوکی به ماجرا نگاه کنیم، روایت معتبر و نوع برداشت ما از واقعه عاشورا می‌تواند اثر مطلوبی داشته باشد. زاویه ارزنده‌ای که کمتر به آن پرداخته شده است. در اینجاست که نگاه مؤلف کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» به تاریخ اهمیت پیدا می‌کند. 

مطهری‌نیا در ادامه گفت: گزارش‌هایی که از ماجرای کربلا داریم، این‌گونه است که اینها بریده بریده‌اند و وقتی که قرار است پشت هم چیده شوند، کمی سخت است. زمانی زبان حال مجاز است که ما قطعاتی از پازل را داریم و برخی را نداریم که می‌توانیم حدس بزنیم. در زبان حال‌ها زمانی اجازه استفاده را داریم که با سیاق کلی ماجرا بخواند. در کنارش ما تخیل و توهم و مزخرف‌نگاری را نیز داریم. با خواندن کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» لذت بردم. ویژگی مهم این کتاب این است که یک روایت منسجم و معتبر را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد. 

وی افزود: تمام واژه‌ها در کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» به جا استفاده شده است. نقطه مقابل این کتاب، کتاب‌های حدادپور جهرمی است. ادعای او این است که سبقه اطلاعاتی امنیتی دارد اما فقط تخیل است. در کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» اما هر چقدر جلو می‌رفتم، بیشتر لذت می‌بردم. مولف آسیب‌ها را بیان کرده است. در کتاب بیان شده است که اگر اتفاقی خاص به وقوع می‌پیوست، چه تغییر و تحولی را رقم می‌زد. در حدود یک سال از انتشار کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» می‌گذرد؛ اما آن‌طور که باید و شاید دیده نشده است. بخشی به ناشر و بخشی به نحوه اطلاع‌رسانی در مورد انتشار کتاب برمی‌گردد. با خبر شدن مخاطب اصلی در فضای عمومی و اختصاصی نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

مطهری‌نیا بیان کرد: کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها» جدا از نگاهی که به تاریخ دارد، مسئله ارتباط بین امروز و دیروز مطرح است. به دنبال درس‌آموزی از گذشته است. در سیره اهل بیت خیلی راحت می‌توان این موضوع را رصد کرد. مخاطب باید فهم اطلاعاتی و عملیاتی داشته باشد تا هم مطالب ارائه شده را به خوبی استخراج کند و هم جای خالی را پر کند. همه گزاره‌های حفاظتی و اطلاعاتی به ما نرسیده است و برخی سری باقی مانده است. ماجرای سر مبارک امام حسین (ع) ذیل همین عنوان تعریف می‌شود. 



وی در ادامه گفت: مؤلف کتاب «کامیابی‌ها و ناکامی‌ها؛ نگاهی ویژه از منظر اصول امنیتی به وقایع قیام امام حسین(ع) از آغاز تا انجام» قلم روانی دارد، با مخاطب به راحتی ارتباط برقرار می‌کند. سیر توالی تاریخی رعایت شده است. یک دوره تاریخ روان کربلا را مخاطب جلوی خود می‌بیند و مخاطب عام به راحتی می‌تواند از این استفاده کند. از مطالب کتاب نگاه امنیتی اطلاعاتی نیز کاربردی و قابل برداشت است. 
 
مطهری‌نیا افزود: با توجه به اینکه مخاطب چه نوع نیازی دارد، هر یک از قالب‌های روایت تحلیلی یا صرف تاریخی را می‌پسندد. در این دوره رمان و چیزی از جنس سرگرمی جهت‌دار مورد اقبال مخاطب است. برخی قالب، برخی دیگر مولف، زمانی عنوان اطلاعات و امنیت و زمانی مطالعه در مورد موضوع عاشورا توجه مخاطب را به کتاب جلب می‌کند. کسانی هم روایت پر از توهمات  و تخیلات را می‌پسندند. گاهی به تعبیر شهید مطهری آنقدر زهرماری‌های لای کار را زیاد می‌کنیم، که دوست داریم داستانی که ساختگی باشد را ببینیم و بشنویم. 

وی بیان کرد: مواجهه افراد مختلف با این کتاب متفاوت خواهد بود، بنا به علاقه به موضوع و تلاش برای نگاه جامع و مستند برای افراد جذاب خواهد بود. کتاب خیلی روان، خواندنی و خوش قلم است و نیاز داریم که در این دوره چنین کتاب‌هایی ترویج پیدا کند.