نویسنده کتاب «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر گفت: این کتاب دربارۀ جغرافیا و باستان‌شناسی شهرستان دیلم و حاصل مطالعات و بررسی میدانی باستان‌شناسی است که بخش شمالی این شهرستان از طریق یک‌سری ارتفاعات از استان کهگلویه و بویراحمد جدا می‌شود و از سمت شرق به شهرستان گناوه و از غرب به استان خوزستان و خلیج فارس منتهی می‌شود.
حسین توفیقیان ادامه داد: با توجه به کشف مواد فرهنگی و آثار کشف‌شده در بررسی‌های میدانی باستان‌شناسی در شهرستان دیلم، دوره‌های پیش از تاریخ، دوره‌های تاریخی و دوره اسلامی این شهرستان در این کتاب مورد پردازش و مطالعه قرار گرفته است.
به گفتۀ وی، دورۀ پیش از تاریخ این شهرستان شامل چند سایت شوشان جدید و دوره ایلامیان می‌شود. دورۀ تاریخی آن که در این اثر مورد بررسی قرار گرفته، بیشتر مربوط به دورۀ ساسانیان می‌شود و در دورۀ اسلامی هم آثاری از سده‌های اول، میانی و متأخر مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته‌اند.
این باستان‌شناس در خصوص فصول این کتاب توضیح داد: کتاب «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» 5 فصل دارد که شامل فصل اول: کلیات شهرستان دیلم (جغرافیا، آب و هوا، منابع آب و...)، فصل دوم: آثار شناسایی‌شده در دوران اسلامی، فصل سوم: آثار شناسایی‌شده در دوران تاریخی، فصل چهارم: آثار شناسایی‌شده در دوران پیش از تاریخ و فصل پنجم: تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری می‌شود.
وی درباره اهمیت این کتاب در حوزه پژوهش تاکید کرد: اطلاعات و داده‌های تاریخی ارائه‌شده در این اثر که اغلب برای اولین بار در محوطه‌های این شهرستان مورد بررسی باستان‌شناسی قرار گرفته‌اند، کاملا جدید و نو است، کمک زیادی به پژوهشگران این منطقه و حوزه خلیج فارس می‌کند. بدیهی است در سواحل عربی با حضور تیم‌های باستان‌شناسی خارجی، مطالعات بسیار زیادی صورت گرفته ولی در سواحل ایرانی در این زمینه کمتر کار شده‌است. بنابراین انجام و انتشار این پژوهش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی، بخشی از عقب‌افتادگی‌هایی که در حوزه مطالعات خیلج فارس وجود دارد، جبران می‌کند. این اثر، داده‌های جدید و دست‌اولی در حوزه تاریخ و باستان‌شناسی شهرستان دیلم و سواحل شمالی خلیج فارس به‌خصوص تاریخ تجارت و دریانوردی و تاریخ بنادر مهرویان و سینیز که در محدودۀ این شهرستان قرار گرفته، ارائه کرده است.
مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی یکی از راه‌های اثبات حقانیت نام خلیج فارس
وی یادآور شد: یکی از راه‌های اثبات حقانیت نام خلیج فارس، مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی است. قطعا به کمک نتایج مطالعات باستان‌شناسی که در شهرستان دیلم منجر به شناسایی تاریخ بنادری چون مهرویان و سینیز و آثار ساحلی و فراساحلی این منطقه شده، می‌توان به‌طور مستند حقانیت تاریخ و تمدن خلیج فارس را اثبات کرد.
توفیقیان ادامه داد: در بررسی باستان‌شناختی شهرستان دیلم، به‌طور کلی حدود 43 اثر و محوطه شناسایی شدند که قدیمی‌ترین آن‌ها به دوره پیش از تاریخ رسید که مربوط به شوشان جدید و ایلامیان بود و شامل 5 محوطه می‌شد. در دوره تاریخی نیز تعدادی آثار کشف شد که به دورۀ ساسانیان برمی‌گردد. برخی از این محوطه‌ها چند دوره‌ای بودند ولی بیشتر آثار شناسایی‌شده در شهرستان دیلم متعلق به دورۀ اسلامی بود که خود به قرون اولیه، میانه و متأخر این دوره تقسیم می‌شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که از دورۀ پیش از تاریخ تا قرون متأخر ساکنانی در محدودۀ این شهرستان زندگی می‌کردند.
این باستان‌شناس تاکید کرد: شاخص‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی در این منطقه، شامل آثاری از شوشان جدید و دو بندر مهرویان و سینیز می‌شد که مهرویان در مرز این شهرستان با استان خوزستان و سینیز در بندر امروزی امام حسن واقع شده که قدمت آن‌ها به دورۀ ساسانی و سده‌های اولیه دورۀ اسلامی می‌رسد و از بنادر مهم آن دوره شناخته می‌شوند.
به گفتۀ وی، آثار بندر مهرویان را امروزه در ساحل خلیج فارس در طول یک تا دو کیلومتر در کنار امامزاده شاه‌عبدالله می‌توانیم ببینیم که دست‌نخورده و با تخریب کمی باقی مانده است و ضرورت دارد که مطالعات باستان‌شناسی در آن صورت بگیرد. این بندر در منابع تاریخی و جغرافیایی بسیار شناخته شده است و جهانگردان، تاریخ‌نویسان و جغرافیادانان از این بندر در آثار خود به آن اشاره کرده‌اند که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ناصرخسرو اشاره کرد که در سفرنامه‌اش به آن پرداخته و اشاره کرده که بندر آبادی بوده است. البته این بندر به نام‌های مختلفی چون مهرویان، مهروبان و... در منابع تاریخی آمده است.
نویسنده «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» افزود: با اینکه حقایق و اطلاعاتی تاریخی ارزنده‌ای در بندر مهرویان وجود دارد اما هنوز کاوش‌های باستان‌شناسی در آن آغاز نشده و فقط یک لایه‌نگاری مختصر به همت من و آقای اسماعیلی جلودار صورت گرفته است که تا پیش از این کار، ما بر اساس منابع تاریخی تصور می‌کردیم که تاریخ این بندر متعلق به دورۀ اسلامی است اما با این لایه‌برداری مشخص شد که این بندر مربوط به اواخر دورۀ ساسانی می‌شود که در این دوره کم کم تجارت دریایی در آن شروع و در قرون اولیۀ اسلامی به نقطۀ ثقل دریایی خلیج فارس تبدیل می‌شود. البته این بندر، صرفا یک بندر تجاری بوده و در آن کشاورزی و ... صورت نمی‌گرفته؛ چون در دشت‌های شوره‌زار قرار گرفته است.
وی ادامه داد: سینیز دیگر بندر مهم تاریخی شهرستان دیلم است که در این کتاب نیز به‌طور مفصل به آن پرداختیم. این بندر همزمان با مهرویان به‌وجود آمده که از آن بزرگ‌تر بوده؛ به‌طوری که الان پراکندگی این بندر را در حدود 3 یا 4 کیلومتر امروزه می‌توانیم ببینیم. در سینیز علاوه بر تجارت، صنعت و کشاورزی نیز رونق داشته و بندری چندوجهی بوده است.
توفیقیان یادآور شد: طبق مطالعاتی که انجام دادیم مشخص شد که این دو بندر، جزء بنادر اولیۀ و پررونق خلیج فارس در حوزه تجارت و دریانوردی در دورۀ ساسانی بودند اما در قرون 3 و 4 هجری با قیام قرمطیان، تصرف و ویران می‌شوند و بندر گناوه جای آن‌ها را می‌گیرد و مرکز تجارت خلیج فارس می‌شود.
به گزارش ایبنا، «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» نوشته حسین توفیقیان در 471 صفحه تابستان 1402 به همت انتشارات «پیشین‌پژوه» راهی بازار کتاب شده است. به‌زودی نسخۀ الکترونیکی این اثر نیز منتشر خواهد شد.
حسین توفیقیان ادامه داد: با توجه به کشف مواد فرهنگی و آثار کشف‌شده در بررسی‌های میدانی باستان‌شناسی در شهرستان دیلم، دوره‌های پیش از تاریخ، دوره‌های تاریخی و دوره اسلامی این شهرستان در این کتاب مورد پردازش و مطالعه قرار گرفته است.
به گفتۀ وی، دورۀ پیش از تاریخ این شهرستان شامل چند سایت شوشان جدید و دوره ایلامیان می‌شود. دورۀ تاریخی آن که در این اثر مورد بررسی قرار گرفته، بیشتر مربوط به دورۀ ساسانیان می‌شود و در دورۀ اسلامی هم آثاری از سده‌های اول، میانی و متأخر مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته‌اند.
این باستان‌شناس در خصوص فصول این کتاب توضیح داد: کتاب «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» 5 فصل دارد که شامل فصل اول: کلیات شهرستان دیلم (جغرافیا، آب و هوا، منابع آب و...)، فصل دوم: آثار شناسایی‌شده در دوران اسلامی، فصل سوم: آثار شناسایی‌شده در دوران تاریخی، فصل چهارم: آثار شناسایی‌شده در دوران پیش از تاریخ و فصل پنجم: تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری می‌شود.
وی درباره اهمیت این کتاب در حوزه پژوهش تاکید کرد: اطلاعات و داده‌های تاریخی ارائه‌شده در این اثر که اغلب برای اولین بار در محوطه‌های این شهرستان مورد بررسی باستان‌شناسی قرار گرفته‌اند، کاملا جدید و نو است، کمک زیادی به پژوهشگران این منطقه و حوزه خلیج فارس می‌کند. بدیهی است در سواحل عربی با حضور تیم‌های باستان‌شناسی خارجی، مطالعات بسیار زیادی صورت گرفته ولی در سواحل ایرانی در این زمینه کمتر کار شده‌است. بنابراین انجام و انتشار این پژوهش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی، بخشی از عقب‌افتادگی‌هایی که در حوزه مطالعات خیلج فارس وجود دارد، جبران می‌کند. این اثر، داده‌های جدید و دست‌اولی در حوزه تاریخ و باستان‌شناسی شهرستان دیلم و سواحل شمالی خلیج فارس به‌خصوص تاریخ تجارت و دریانوردی و تاریخ بنادر مهرویان و سینیز که در محدودۀ این شهرستان قرار گرفته، ارائه کرده است.
مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی یکی از راه‌های اثبات حقانیت نام خلیج فارس
وی یادآور شد: یکی از راه‌های اثبات حقانیت نام خلیج فارس، مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی است. قطعا به کمک نتایج مطالعات باستان‌شناسی که در شهرستان دیلم منجر به شناسایی تاریخ بنادری چون مهرویان و سینیز و آثار ساحلی و فراساحلی این منطقه شده، می‌توان به‌طور مستند حقانیت تاریخ و تمدن خلیج فارس را اثبات کرد.
توفیقیان ادامه داد: در بررسی باستان‌شناختی شهرستان دیلم، به‌طور کلی حدود 43 اثر و محوطه شناسایی شدند که قدیمی‌ترین آن‌ها به دوره پیش از تاریخ رسید که مربوط به شوشان جدید و ایلامیان بود و شامل 5 محوطه می‌شد. در دوره تاریخی نیز تعدادی آثار کشف شد که به دورۀ ساسانیان برمی‌گردد. برخی از این محوطه‌ها چند دوره‌ای بودند ولی بیشتر آثار شناسایی‌شده در شهرستان دیلم متعلق به دورۀ اسلامی بود که خود به قرون اولیه، میانه و متأخر این دوره تقسیم می‌شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که از دورۀ پیش از تاریخ تا قرون متأخر ساکنانی در محدودۀ این شهرستان زندگی می‌کردند.
این باستان‌شناس تاکید کرد: شاخص‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی در این منطقه، شامل آثاری از شوشان جدید و دو بندر مهرویان و سینیز می‌شد که مهرویان در مرز این شهرستان با استان خوزستان و سینیز در بندر امروزی امام حسن واقع شده که قدمت آن‌ها به دورۀ ساسانی و سده‌های اولیه دورۀ اسلامی می‌رسد و از بنادر مهم آن دوره شناخته می‌شوند.
به گفتۀ وی، آثار بندر مهرویان را امروزه در ساحل خلیج فارس در طول یک تا دو کیلومتر در کنار امامزاده شاه‌عبدالله می‌توانیم ببینیم که دست‌نخورده و با تخریب کمی باقی مانده است و ضرورت دارد که مطالعات باستان‌شناسی در آن صورت بگیرد. این بندر در منابع تاریخی و جغرافیایی بسیار شناخته شده است و جهانگردان، تاریخ‌نویسان و جغرافیادانان از این بندر در آثار خود به آن اشاره کرده‌اند که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ناصرخسرو اشاره کرد که در سفرنامه‌اش به آن پرداخته و اشاره کرده که بندر آبادی بوده است. البته این بندر به نام‌های مختلفی چون مهرویان، مهروبان و... در منابع تاریخی آمده است.
نویسنده «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» افزود: با اینکه حقایق و اطلاعاتی تاریخی ارزنده‌ای در بندر مهرویان وجود دارد اما هنوز کاوش‌های باستان‌شناسی در آن آغاز نشده و فقط یک لایه‌نگاری مختصر به همت من و آقای اسماعیلی جلودار صورت گرفته است که تا پیش از این کار، ما بر اساس منابع تاریخی تصور می‌کردیم که تاریخ این بندر متعلق به دورۀ اسلامی است اما با این لایه‌برداری مشخص شد که این بندر مربوط به اواخر دورۀ ساسانی می‌شود که در این دوره کم کم تجارت دریایی در آن شروع و در قرون اولیۀ اسلامی به نقطۀ ثقل دریایی خلیج فارس تبدیل می‌شود. البته این بندر، صرفا یک بندر تجاری بوده و در آن کشاورزی و ... صورت نمی‌گرفته؛ چون در دشت‌های شوره‌زار قرار گرفته است.
وی ادامه داد: سینیز دیگر بندر مهم تاریخی شهرستان دیلم است که در این کتاب نیز به‌طور مفصل به آن پرداختیم. این بندر همزمان با مهرویان به‌وجود آمده که از آن بزرگ‌تر بوده؛ به‌طوری که الان پراکندگی این بندر را در حدود 3 یا 4 کیلومتر امروزه می‌توانیم ببینیم. در سینیز علاوه بر تجارت، صنعت و کشاورزی نیز رونق داشته و بندری چندوجهی بوده است.
توفیقیان یادآور شد: طبق مطالعاتی که انجام دادیم مشخص شد که این دو بندر، جزء بنادر اولیۀ و پررونق خلیج فارس در حوزه تجارت و دریانوردی در دورۀ ساسانی بودند اما در قرون 3 و 4 هجری با قیام قرمطیان، تصرف و ویران می‌شوند و بندر گناوه جای آن‌ها را می‌گیرد و مرکز تجارت خلیج فارس می‌شود.
به گزارش ایبنا، «دیلم؛ دیار تجارت دریایی خلیج فارس از منظر باستان‌شناسی» نوشته حسین توفیقیان در 471 صفحه تابستان 1402 به همت انتشارات «پیشین‌پژوه» راهی بازار کتاب شده است. به‌زودی نسخۀ الکترونیکی این اثر نیز منتشر خواهد شد.
نظر شما