سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا): فعالان چاپ و نشر طی سال‌های اخیر با چالش‌های جدی‌ای در بخش‌های مختلف روبه‌رو بوده‌اند، عرضه کتاب‌های غیرمجاز و قاچاق در خیابان‌ها، بساط‌گستران، کتاب‌سازی در حوزه نشر، دغدغه‌های چاپخانه‌داران و ... برخی از این موضوعات هستند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش کرده است به آن بپردازد.

 یاسر احمد‌وند به‌عنوان معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به‌مناسبت هفته دولت به پرسش‌های خبرنگار ایبنا درباره مهم‌ترین دستاورد‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کتاب، همچنین مسائل روز بازار نشر، سامانه خرید از کتاب‌فروشی، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، لایحه برنامه هفتم توسعه پاسخ داد.       
 
وی که در دفتر کارش میزبان این گفت‌وگو بود، از فراهم شدن تسهیلات بهره‌مندی ناشران و کتابفروشان از محل‌های مسکونی برای فعالیت‌های فرهنگی، رایزنی برای ساماندهی بساط‌گستران و دستفروشان کتاب و برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی خبر داد.

 
ـ مهمترین دستاورد کتاب‌محور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بعد از گذشت دو سال از عمر دولت در چه مصادیقی می‌دانید؟

از نظر رویکردی و نرم‌افزاری دو دستاورد را مهم می‌دانم؛ نخست؛ ایجاد مرجعیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت امور فرهنگی در حوزه نشر همچنین ارتباط خوب با انجمن‌ها و تشکل‌های حوزه نشر؛ علاوه‌براین از نظر سخت‌افزار و زیرساختی طراحی «سامانه خرید از کتابفروشی‌» را تحول بزرگی در حوزه کتاب می‌دانم. البته در آینده، زمانی که گام‌های بعدی و ابعاد اصلی کار و اهمیت آن برای مردم، ناشران و نویسندگان مشخص می‌شود، طراحی سامانه را یک اتفاق بزرگ می‌دانم.
 
ـ با توجه به نقدها و نکته‌هایی که برخی فعالان حوزه نشر درباره سامانه خرید از کتابفروشی‌ مطرح می‌کنند، فکر می‌کنید تا به حال چه میزان از اهدافی که برای سامانه پیش‌بینی کرده بودید، محقق شده است؟

به‌نظر من سامانه در نخستین گام، موفق بود؛ نقد درباره موجودی کتابفروشی‌ها، همزمان با قطعی سامانه پست مطرح شد. در این زمان به‌طور طبیعی کتابفروشی‌ها موجودی‌شان را صفر می‌کنند که سفارش نداشته باشند؛ بنابراین نقد دقیقی نبود. به‌طور عادی، سامانه فعال است و به تدریج، کتابفروشان باید با آن مرتبط و هماهنگ شوند، این کار با بخشنامه و آیین‌نامه پیش نمی‌رود، چون کاری است که کتابفروشان باید خود را با بازار تنظیم و جایگاه خود را در بازار پیدا کنند. بسیار خوشبین هستم که این سامانه به فروش بیشتر کتاب، توسعه فعالیت کتابفروشان در کشور و دسترسی همه مردم به کتاب کمک کند. امروزه بسیاری از مردم در روستاها و شهرهای کوچک به کتابفروشی‌ها دسترسی ندارند، در شهرهای بزرگ نیز بعضا تعداد کتابفروشی‌ها کافی نیست یا کتابفروشی‌های موجود، کتا‌ب‌های زیادی ندارند.

بنابراین سامانه خرید از کتابفروشی می‌تواند به توسعه دسترسی کتاب کمک کند؛ بنابراین اتفاق بزرگی است، کار فنی ویژه برای این کار انجام و زحمات زیادی کشیده شده، پذیرای نقدها هستیم، اما به‌نظرم این اتفاق آنقدر بزرگ است که باید کمک کرد مرحله به مرحله پیش‌ برود. حتما باید کتابفروشان بیشتری به سامانه بپیوندند و امیدواریم در مراحل بعد ناشران و کتابفروشان هم به این نرم‌افزار بپیوندند که در این صورت کل بازار عرضه کتاب کشور را می‌توانیم در یک سامانه، ساماندهی کنیم.
 
ـ در نمایشگاه کتاب 1402 شاهد پیوند نمایشگاه مجازی کتاب تهران با سامانه خرید از کتابفروشی بودیم،  دیدگاه‌های مختلفی درباره این پیوند طرح شد مثل تفاوت قیمت کتاب ناشر و کتابفروش، این موضوع را چطور می‌بینید؟

از زمان برپایی نمایشگاه کتاب تهران و در ادامه آن، نواقص و اشکالات، به‌طور مستمر دسته‌بندی شده است؛ برخی از این  اشکالات رفع شده و برخی نیز در حال بررسی است؛ البته برخی از این موارد را نباید به‌عنوان نقص دید، بلکه اقتضای این کار است؛ به‌عنوان مثال ممکن است اختلاف قیمت در سامانه خرید از کتابفروشی وجود داشته باشد که طبیعی است؛ چراکه کتاب با چاپ‌های مختلف در کتابفروشی‌های مختلف عرضه شده است، یا با امکان تغییر قیمتی که وجود دارد ممکن است قیمت‌ها هم مقداری متفاوت باشد. برخی هم باید به عرفی تبدیل شود تا مشکلاتش حل شود، به‌نظرم، در مجموع اشکالات، خیلی زیاد نبود که کارکردهای خوب این سامانه را تحت‌الشعاع قرار دهد.  

                            

ـ اسفند‌ماه سال گذشته، از تشکیل اتحادیه مستقل کتابفروشان خبر دادید؛ همچنین اعلام کردید «طبیعتا این اتحادیه تفاوتی با اتحادیه ناشران دارد»، همچنین به درخواست مکرر کتابفروشان اشاره کرده بودید. چه اقداماتی در این زمینه انجام شده است؟

اطلاع دارم که جمعی از کتابفروشان برای این موضوع پیشقدم شده‌اند؛ قبلا هم گفته بودم این کاری است که اهالی صنف اگر ضرورت آن را احساس کنند باید اقدام کنند؛ به‌عبارت دیگر کاری نیست که دولت آن را اجرایی کند. خبر دارم که تعدادی از فروشندگان محصولات فرهنگی جمع شده‌اند و تقاضایی را تنظیم کرده‌اند برای اینکه اتحادیه مستقلی داشته باشند، ممکن است در آینده نزدیک این اتفاق رخ بدهد؛ البته طبیعتا موضوع باید از اتاق اصناف پیگیری شود تا اتحادیه شکل بگیرد. قاعدتا ممکن است بخش کتابفروشان از بخش ناشران مستقل ‌شود.  

ـ به‌نظر شما تفکیک کتابفروشان از ناشران ضرورت دارد؟

این ضرورت را دست‌اندرکاران باید تشخیص دهند، احتمالا به این ضرورت رسید‌ه‌اند که به مرحله اقدام رسیده است. اگر خودشان تقاضا نداشته باشند این اتفاق نمی‌افتد؛ البته برای ناشران هم ساز و کار دیگری را در ارشاد تدارک دیده‌ایم که به موقع اطلاع‌رسانی می‌کنیم.  

ـ چه ساز و کاری پیش‌بینی شده است؟

ناشران به یک هویت و ساختار ملی نیاز دارند تا بتوانند اثرگذار باشند. امیدوارم بتوانیم ساختاری را در وزارتخانه ایجاد کنیم که ناشران مختلف در آن حضور داشته باشند و این ساختار نماینده حداکثر جامعه نشر کشور باشد.

ـ سامانه تسهیلات ناشران و کتابفروشان در نمایشگاه کتاب 1402 رونمایی شد، بعد از گذشت سه ماه از رونمایی این سامانه، چه اقدامات عملی برای تحقق اهداف این سامانه انجام شده است و چه تعداد ناشر و کتابفروش از این تسهیلات برخوردار شده‌اند؟

در برنامه ششم توسعه در ماده 92 بند ج تبصره‌ای داریم که در آن تسهیلاتی برای بهره‌مندی ناشران و کتابفروشان پیش‌بینی کرده است. متأسفانه آیین‌نامه اجرایی آن خیلی دیر در طی برنامه ششم در دولت به تصویب رسید، مجددا بازبینی‌ای در این آیین‌نامه انجام شد و به تصویب هیئت دولت رسید و وارد فرایند اجرایی شد. لازم بود سامانه‌ای برای این کار طراحی شود که در نمایشگاه کتاب تهران رونمایی شد. در زمینه اتصال‌های فنی سامانه با سامانه‌های ملی دیگر مثل ثبت‌احوال و سامانه مربوط به اداره کتاب مشکلاتی داشتیم که موجب شد، کمی روند کار طول کشید. اما همکاری و تعامل با وزارتخانه‌های نیرو، نفت، ارتباطات و وزارت کشور شکل گرفته است. فهرست حدود 7 هزار ناشر و هزار کتابفروش که می‌توانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند، به وزارتخانه‌ها ارسال شده است؛ البته این اطلاعات باید تکمیل شود، به‌عنوان مثال برای بهره‌مندی از تسهیلات انشعاب‌‌های برق و گاز باید شماره کنتور و اشتراک اعلام شود، طی روزهای آینده در فراخوانی که اعلام می‌شود این سامانه برای تکمیل اطلاعات فعال می‌شود. امیدواریم طی روزهای آینده زیرساخت نهایی شود، به اجرا برسد و اهالی نشر و کتاب از این تسهیلات بهره‌مند شوند، البته به صورت موردی کارهایی انجام شده، به‌عنوان مثال در تهران و سایر شهرها که خواسته‌اند از تسهیلات  عوارض نوسازی استفاده کنند، از آن بهره‌مند شده‌اند.

ـ در فصل بررسی لایحه هفتم توسعه قرار داریم، بعد از انتشار نسخه نهایی لایحه انتقادهایی درباره فصل فرهنگی این لایحه منتشر و منجر به طرح مباحثی برای اضافه شدن بندهای کتاب‌محور در لایحه شد، آیا اقدامی برای اصلاح این بندها شده است؟

همه اشکالاتی که مربوط به توجه نکردن به کتاب در برنامه هفتم بود، اصلاح و در لایحه هفتم گنجانده شد. همه مزایایی که در برنامه ششم بود، در برنامه هفتم نیز قرار داده شده است، علاوه بر آن نیز عنوان‌های جدیدی در حوزه کتاب فراهم می‌شود. یکی از مباحث همین تسهیل بهره‌مندی از محل‌های مسکونی برای فعالیت‌های فرهنگی بود، این مسئله در برنامه ششم مبهم بود و نهایتا مجلس قانع نشد که در آیین‌نامه اجرایی تصویب کند، اما در لایحه برنامه هفتم توسعه به تصریح آمده است که این آیین‌نامه وجود داشته باشد، امیدوارم که مشکل سال‌های طولانی فعالان این عرصه حل شود. توسعه کتابخانه‌ها نیز با تأکید و صراحت بیشتری در برنامه هفتم برخوردار است که می‌تواند بخشی از تولیدات ناشران را برای تجهیز کتابخانه‌ها پوشش دهد.
 
ـ کمبود بودجه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره یکی از بحث‌های جدی بوده است، با توجه به اهمیت حوزه فرهنگ و لزوم برنامه‌ریزی بلند‌مدت در این حوزه، فکر می‌کنید بودجه‌های کنونی پاسخگوی دغدغه‌های فرهنگی هستند؟

بودجه وزارتخانه طی سال‌های گذشته افزایش خوبی داشته است، اما به دلیل عقب‌ماندگی‌های متراکمی که طی این سال‌‌ها وجود داشته، هنوز هم پاسخگوی نیاز حوزه فرهنگ نیست و با بودجه‌ای که یک اتفاق فرهنگی در کشور رخ بدهد، فاصله داریم. اما اهتمام دولت در حد مقدورات، برای اینکه این فاصله را پُر کند، جدی است. امیدوارم سال به سال با افزایش‌ها، بودجه وزارتخانه به حد مطلوبی برسد تا غیر از فعالیت‌های مربوط به نظارت و ارائه خدمات بتواند حمایت‌های تولید انجام بدهد. وزارتخانه در زمینه حمایت از تولید، توانایی مالی کافی ندارد. با همت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی البته منابع برای این کار در حال تخصیص است اما در یک بازار 9 هزار و 10 هزار میلیارد تومانی کافی نیست، باید عددی وجود داشته باشد که بتواند این بازار را تحت تأثیر قرار دهد، عددهای خرید 30 میلیارد تومان بودجه در سال خیلی در بازار اثرگذاری ندارد.  

                             

ـ بازار کتاب در وضعیت کنونی نیازمند یک سازماندهی و تحول عظیم است، ناشران چالش‌های زیادی در مواجهه با دستفروشان کتاب، کتاب‌سازها و سایت‌های فروش اینترنتی کتاب دارند، معاونت امور فرهنگی برای ساماندهی بازار چه برنامه‌هایی دارد؟

ساماندهی بازار کتاب یک کار چند وجهی است؛ یک وجه آن ساماندهی دستفروشان کتاب است که برنامه‌ریزی و اجرا شده تا دستفروشان سامان پیدا کنند. برخی از این افراد در قالب بساط‌گستر در اتحادیه مجوز داشته و رسمیت دارند، آن‌هایی هم که مجوز ندارند و کتاب غیرقانونی و قاچاق می‌فروشند باید جمع‌آوری شوند که به زودی اتفاق خواهد افتاد. تعدادی هم تکثیرکننده غیرقانونی داریم که با آن‌ها برخورد می‌شود تا نتوانند از شبکه فروشندگان غیرقانونی پشتیبانی کنند، تعدادی پایگاه و صفحات مجازی هم داریم که به‌صورت غیرمجاز آثار شامل فایل کتاب یا فیزیک کتاب را می‌فروشند که شناسایی شده‌اند و فهرست‌ و مشخصات‌شان ارائه شده است، این پایگاه‌ها مسدود خواهند شد و اگر حساب بانکی داشته باشند با آن‌ها برخورد می‌شود.

بخش دیگر این جریان ساماندهی تولیدات مجوز‌دار اما دارای مسئله است، درباره این آثار شبهه وجود دارد که یا کتاب‌سازی شدند و از آثار دیگران سرقت شده است. امکان فنی‌ای برای مدیریت این موضوع نداشتیم، در سامانه مشابهت‌یاب اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این امکان فراهم شده است که مشکل حل شود؛ البته توقع حمایت و عکس‌العمل فعال‌تر از ناشران و پدیدآورندگان داریم، هیئت رسیدگی به تخلفات تشکیل شده است اما خیلی اندک مراجعه‌کننده دارد.
 
ـ من فکر می‌کنم بخشی از این موضوع به‌دلیل دلزدگی اهالی قلم و ناشران به دلیل محقق نشدن خواسته‌هایشان در پرونده‌های قضایی است، آیا وزارت ارشاد می‌تواند برای حل این مسئله راهکاری بیندیشد؟

به‌طور طبیعی نمی‌توانیم با این موضوع برخورد قضایی داشته باشیم، اما امکان برخورد با ناشری که تخلف کرده است، در حدود اختیارات معاونت امور فرهنگی قرار دارد. ناشر با تعلیق و بسته‌ شدن پنل و دسترسی در سامانه مواجه می‌شود. مباحث قضایی هم باید پیگیری شود اما این ناشر به راحتی نمی‌تواند بیاید مجوز نشر کتاب بگیرد. ناشران به‌عنوان ذی‌نفعان، مورد توجه آن‌ها نیست و پیگیر نیستند.
 
ـ در آستانه 11 شهریور روز ملی صنعت چاپ قرار داریم، چه خبر خوبی در این حوزه برای فعالان صنعت چاپ کشور دارید؟

اتفاق بزرگی در حوزه چاپ رخ داده است؛ ثبت سفارش واردات ماشین‌آلات صنعت چاپ و ترخیص آن با مجوز معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شود. در سال‌های گذشته این امکان وجود نداشت و اداره کل چاپ از ورود دستگاه‌ها به کشور، سال ساخت و محل جانمایی آن‌ها بی‌خبر بود؛ اما بر واردات ماشین‌های چاپ نظارت داریم که اتفاق مهمی است. در حوزه اعطای تسهیلات تبصره 18 نیز توافق شد عددی برای حوزه چاپ و نشر اختصاص پیدا کند، سال گذشته به دلیل کمبود منابع مالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از این تسهیلات بهره‌مند نشد، اما با پیگیری و دستور رئیس‌جمهور این بهره‌مندی امسال انجام می‌شود و می‌توانیم تسهیلاتی را در اختیار فعالان صنعت چاپ و نشر قرار دهیم.
 
 
ـ در شورای سیاستگذاری صنعت چاپ کارگروه‌های مختلفی مشغول کار هستند، کمی از دستاوردهای این شورا و کارگروه‌ها بگویید.

کارگروه‌ها فعال هستند، البته کار جمعی با حضور صنف و متخصصان نیاز به صبوری بیشتری دارد، جمع شدن، جلسه گذاشتن و به خروجی مطلوب رسیدن زمان می‌برد، اما برکت هم دارد. باید همه در این کار سهیم باشیم تا اینکه با هم رشد کنیم، در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها مشارکت داشته باشیم. به زودی خروجی کارگروه‌ قوانین بابت اصلاح آیین‌نامه‌ها منتشر می‌شود.
 
اتفاق خوب دیگر انعقاد تفاهم‌نامه با دانشگاه امیرکبیر، بحث ایجاد انستیتو چاپ را خواهیم داشت که وارد فاز اجرایی می‌شود و امسال دانشگاه امیرکبیر پذیرش دانشجویان رشته چاپ خواهد داشت.
 
ـ و خبر داغ کتابی برای فعالان حوزه نشر دارید؟

در صورت تأمین منابع، امسال نمایشگاه استانی کتاب در برخی استان‌ها با یک شیوه جدید برگزار خواهد شد؛ این نمایشگاه، متمرکز و موضوعی خواهد بود، این نمایشگاه برخلاف دوره‌های پیشین ناشرمحور نیست، بلکه کتاب‌محور و موضوع‌محور با همکاری بدنه نشر و صنف است.

این نمایشگا‌ه‌ها، حضوری در تعدادی از استان‌ها برگزار می‌شود؛ البته عوامل استانی باید مشارکت کنند تا نمایشگاه فاخری باشند. سعی کردیم با این کار هزینه کمتری به ناشران تحمیل شود و نیازی به حضور ناشر نباشد. با برگزاری نمایشگاه متمرکز، دغدغه ناشران در حمل و نقل کاسته می‌شود. 11 استان درخواست داده‌اند و اولویت با مشارکت‌کنندگان است، استان‌هایی که بتوانند مشارکت بیشتری در تأمین هزینه‌ها و پشتیبانی داشته باشند، در اولویت هستند.