به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اخلاق احمد انصاری (آهن)، زاده سال ۱۳۵۳ خورشیدی، پژوهشگر مطالعات هندی فارسی و شاعر دوزبانه اردو و فارسی است که به قالب زیبای غزل بیش از هر قالب دیگری توجه نشان داده است. زمینه کارهای علمی او بیشتر بر تحقیقات تاریخ و فرهنگ فارسی در هندوستان، مطالعات تصوّف و عرفان، امیرخسروشناسی، بیدل‌شناسی، مولوی پژوهی، خیّام پژوهی، فرهنگ‌نگاری، شناخت ادبیات مدرن فارسی و ترجمه استوار بوده است. از اخلاق آهن تاکنون حدود سی مجلّد کتاب، شامل تألیف، ترجمه و ویرایش به چاپ رسیده است. او علاوه بر کسب جوایز متعدد ملی و بین‌المللی به خاطر آثار پژوهشی‌اش، به خاطر مجموعه شعر خود به زبان اردو با عنوان «سُرور» نیز جوایز معتبری کسب کرده است. اخلاق آهن اکنون استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جواهرلعل نهرو دهلی نو هندوستان است. با او درباره نمایشگاه بین‌المللی کتاب دهلی‌نو و نقش کتاب در تبادل فرهنگ‌ها گفت‌وگو کرده‌ایم.

اخلاق آهن گفت: بجز دیپلماسی فرهنگی یک اصطلاح دیگر هم وجود دارد: Soft Power که به نیروی نرم یا قدرت نرم ترجمه شده که وابسته به دیپلماسی فرهنگی است. این نیرو همان فرهنگ و زبان و موسیقی و تمام چیزهایی که عنصر فرهنگ هستند، وقتی دو کشور مرتبط می شوند آن را ما به عنوان دیپلماسی فرهنگی می‌شناسیم و در تمام جهان می‌بینیم که کشورها با یکدیگر توسط این عناصر مرتبط می‌شوند و همچنین نوعی ارتباط ملی و ارتباط فرهنگی دارند. از لحاظ تاریخی می‌بینیم ارتباط بین ایران و هند فرهنگی و تمدنی است و چندین هزارسال قدمت دارد. از زمان قدیم تا امروز خیلی مشابهت‌ها داریم.

وی درباره نقش کتاب در روابط فرهنگی میان ملت‌ها اشاره کرد: کتاب مهمترین عنصر فرهنگی ماست که به واسطه آن می توانیم ارتباط فرهنگی داشته باشیم. یک کتاب هندی به نام «پنجه تنتره» در قرن ششم ترجمه می‌شود در زبان پهلوی به نام کلیلگ و دمنگ که بعدها در زبان فارسی به نام کلیله و دمنه شناخته می‌شود. البته این متن به زبان‌های دیگر هم ترجمه می‌شود و هم تاثیری روی زبان‌ها و ادبیات مختلف دارد. همچنین می‌بینیم در ظرف هزار سال گذشته وقتی که زبان فارسی زبان علمی و ادبی هندوستان شد، شاهنامه یا خمسه نظامی یا آثار مولانا و سعدی و حافظ در هندوستان خیلی متداول شده است و اولین کسی که خمسه را موافقانه سروده خود شاعر فارسی هندی امیرخسرو دهلوی است.

اخلاق آهن اضافه کرد: بسیاری در هند به تقلید از شاهنامه، شاهنامه‌ها سرودند. در قرن گذشته بیشتر شروحات مولانا در فارسی در هند انجام شده است. همچنین حافظ یکی از محبوب‌ترین شاعران در هند است و تمام این شاعران در زمان زندگی خودشان تا امروز شناخته شده‌اند در هند و در زبان‌های گوناگون هند هم ترجمه شده‌اند. بسیاری از کشورها را توسط کتاب‌ها می شناسیم. یونان قدیم الان دیگر با آن مرزها وجود ندارد. اما ما ایلیاد و اودیسه و اثار افلاطون و سقراط و ارسطو را می‌خوانیم و با آن زمان ارتباط برقرار می‌کنیم. همچنین آثار شکسپیر را می‌خوانیم و می‌دانیم که او انگلیسی بود. در دنیا آثار سعدی و حافظ و مولانا و فردوسی را می‌خوانند و می‌دانند که آنها اهل پارس بودند. شخصیت‌ها و کتاب‌های مختلف در واقع سفیر و نماینده تمدن خودشان هستند و این حقیقتی پذیرفتنی و مهم است.

نمایشگاه کتاب دهلی‌نو و توفیق ارتباط مستقیم میان اهل قلم دنیا

مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو در بخش دیگری از این گفت‌وگو به نمایشگاه کتاب دهلی‌نو و تاریخچه آن اشاره کرد و ادامه داد: نمایشگاه کتاب در استان‌های مختلف هند بسیار برگزار می‌شود، اما نمایشگاه بین المللی دهلی‌نو پنجاه سال قدمت دارد و در ژانویه و فوریه برگزار می‌شود و از همه دنیا برای شرکت در این نمایشگاه دعوت هستند. هر سال یک کشور مهمان ویژه نمایشگاه است. در دوره قبلی نمایشگاه، جلسات مختلفی هم در دانشگاه جواهر لعل نهرو برگزار شد و ملاقات‌های متعددی با اهل نشر و اهل قلم ایران صورت گرفت.

وی افزود: این رویدادها باعث می‌شود که اهل نشر و قلم توفیقی برای ارتباط مستقیم و نزدیک با یکدیگر به‌دست بیاورند. در ارتباط بین دو تمدن و مردم دو کشور مترجمان کتاب نقش مهمی دارند. اگر امروز من از اهل هند بپرسم که شما شاعران و نویسندگان معاصر ایران را می‌شناسید، فکر کنم خیلی‌ها نتوانند به سوالم پاسخ بدهند. همچنین ایرانیان نیز آشنایی با شاعران و نویسندگان هندی ندارند. چون فعلاً ارتباط چندانی بین ما نیست. ارتباط هند و ایران از لحاظ تاریخی و تمدنی خیلی قدمت دارد و از لحاظ ادبی بسیار زیاد است. به همین دلیل باید کسانی که اهل قلم و نشر هستند و در این زمینه نقشی دارند باید به این ارتباط و شناساندن شاعران و نویسندگان به مردم این دو کشور اهتمام داشته باشند و این ارتباط قدیم را دوباره احیا کنند.

اخلاق آهن ادامه داد: زمان گورکانیان هند بسیاری از اهل قلم و دانش و شاعر و نویسنده از ایران به هند آمدند. بزرگترین شاعران فارسی زبان هند مثل عرفی شیرازی، نظیری نیشابوری، ابوطالب کلیم کاشانی، طالب آملی و بسیاری دیگر وقتی که به هند آمدند، ملک الشعرا شدند و این ارتباط بین ما اهل قلم زبان فارسی بود. علمای خجند و اهل شیراز هم بودند و همچنین امیرخسرو دهلوی. این ارتباط امروز آسان‌تر است. از راه ترجمه آثار برقراری ارتباط بسیار موثرتر می‌شود. مردم هند خیلی علاقه‌مند هستند که ادبیات فارسی در دسترس‌شان باشد و استفاده کنند. در این باره باید سعی و کوشش بیشتری شود.

آثاری که باید ترجمه شوند

نویسنده کتاب «تمثیل در ادبیات فارسی» در بخش دیگری از این گفت‌وگو پیشنهادات خود برای ترجمه دو سویه را به این شرح بیان کرد: موسسه‌ای در هند است به نام آکادمی ادبیات هند که بیست و پنج زبان رسمی را که در سراسر هند متداول است، شامل می‌شود. هر سال از تمام این زبان‌ها یک نفر انتخاب می‌شود برای مجموعه شعر یا رمان و مجموعه داستانش. می‌شود از انتخاب‌های این آکادمی برای ترجمه استفاده کرد.

وی افزود: از میان شاعران شبه قاره فکر می‌کنم فقط دو سه نفر آثارشان ترجمه شده است مثلاً تاگور به دلیل اینکه جایزه نوبل گرفت و شهرت یافت و برخی از شعرهای او ترجمه شد. یا مثلاً دکتر اقبال که شعر فارسی سروده است. در ایران بسیاری از نویسندگان هستند که باید آثارشان ترجمه شود. ادبیات بعد از انقلاب یا ادبیات جنگ که در واقع ضد جنگ است، نیز قابلیت بسیاری برای ترجمه دارد. دوم اینکه هزاران شاعر فارسی و نویسندگان فارسی در هند بودند، اما چون امروز زبان فارسی به عنوان یک زبان عمومی متداول نیست، این مسئولیت اهل زبان است در ایران و افغانستان و تاجیکستان که این میراث ادب فارسی را احیا کنند.

اخلاق آهن اضافه کرد: میرزا غالب دهلوی یکی از شاعران بزرگ ماست. اغلب شعر ایشان به زبان فارسی است اما چون ذواللسانین بود شعرهای به زبان اردویش اینجا بسیار معروف و متداول است اما شعرهای فارسیش را هیچکس در ایران بجز آنهایی که در زمینه ادبیات شبه قاره کار می‌کنند، نمی‌شناسند. همچنین امیرخسرو دهلوی که شاعری بسیار بزرگ و از معاصران شیخ سعدی است و یا بیدل که البته در ظرف پنجاه سال گذشته بیشتر شناخته شده است. اما علاوه بر اینان بسیاری شاعر دیگر هستند که ناشناخته مانده‌اند. همچنین ضرورت دارد کتاب‌های مختلف تاریخی و… چاپ و به ایرانیان معرفی شوند.

آموزش زبان فارسی در هند و علاقه دانشجویان به ادبیات معاصر ایران

نویسنده کتاب «شعر نو و سهراب سپهری» در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره وضعیت آموزش زبان فارسی در هند و کیفیت منابع آموزشی آکادمیک درباره زبان فارسی، اشاره کرد: زبان فارسی از زمان اولین شاعر هند مسعود سعد سلمان تا امروز رواج داشته است و امروز هم دارد. الان هم تقریباً بالاتر از صد بخش فارسی در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های سراسر هند داریم: از کشمیر تا جنوب هند. اما امروز ما با مسئله کتاب‌های درسی روبه‌رو هستیم. مثلاً در دانشگاه ما که از سال اول لیسانس الفبا را یاد می‌گیرند. مراکز مربوط به ایران هر سال در این مورد تحقیق می‌کنند و بنیاد سعدی هم در زمینه آموزش زبان فارسی فعال است و ضرورت دارد که با آنها همکاری کنیم.

اخلاق آهن ادامه داد: می‌توان اینجا منابعی را برای چاپ آماده و به جامعه هدف معرفی کرد. بسیاری از مطالبی که دانشجویان اینجا می‌خوانند و می‌خواهند درباره مثلاً جمالزاده یا دیگر نویسندگان معاصر ایران کار کنند، منابع و ماخذ در دسترشان نیست. ما به این مشکلات همیشه اشاره کرده‌ایم، اما تاکنون به نتیجه نرسیده است. امروزه از طریق آمازون یا نرم افزارهای مختلف کتاب‌ها به شکل الکترونیک یا صوتی به راحتی در دسترس قرار می‌گیرد، اما تاکنون چنین زمینه‌ای برای منابع آموزشی زبان فارسی به وجود نیامده است. اگر فهرست آثار منتشر شده در هر سال به دست ما برسد که عناوین و نویسندگان و موضوعات قابل بررسی باشد کمک کننده است.

وی همچنین در پاسخ به سوالی مبنی بر علایق پژوهشی دانشجویان برای پایان‌نامه‌های درسی خود گفت: دانشجویان درباره موضوعات گوناگونی کار می‌کنند: مثلاً درباره شاعران کلاسیک ایران و هند و یا درباره شاعران معاصر. در دانشگاه ما که ابتدا به عنوان مرکز زبان فارسی معاصر بنا شده بود، بیشتر توجه به شاعران و نویسندگان معاصر و ادبیات معاصر بود. اما در دانشگاه‌های دیگر هم می‌بینیم که هم درباره ادبیات کلاسیک و هم درباره ادبیات معاصر و هم تصحیح متون و کتب خطی کار می‌شود. چون اینجا هزاران نسخه خطی وجود دارد که تصحیح نشده است. ما مناطق مختلیف در هند داریم مثل کشمیر که هم یک مرکز زبان و ادبیات فارسی بوده، دهلی، عظیم آباد، دکن هم هست که روی آن کار می کنند. علاوه بر این زبان فارسی اینجا منبع تاریخی بوده است. منبع مذاهب و ادیان مختلف بود، در این موضوع هم دانشجویان کار می‌کنند. یعنی روی موضوعات تاریخی و فرهنگی کارهای مختلفی صورت می‌گیرد. در هند در حوزه لغتنامه و فرهنگ کار زیادی شده است، اما الان بیشتر می‌بینم که دانشجویان به ادبیات معاصر و بعد از انقلاب توجه دارند.