سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، زهره کردلو: محمدرضا شریفی نیا، تهیه کننده فیلم پروین نو از بازیگران مشهور کشورمان، ساعتی پیش، ۱۹ اسفند در آیین پایانی پنجمین جایزه «فارسی‌سینما؛ زبان فارسی در سینما» گفت: کاری که بیضایی برای ادبیات نمایشی کرد بی‌نظیر بود. در فیلم «روز واقعه» در هر بخشی که در بیان کلمات سوال داشتیم تحقیقات وسیعی پیرامون آن را از شاملو، شفیعی کدکنی، ایت الله مکارم و دیگران جست‌وجو می‌کردیم. بهتر است برای فیلم‌هایی که در طول سال ساخته می‌شود یکی از مراحل تایید مجوز ویراستاری باشد. یک نفر به لحاظ زبان و ادبیات فیلمنامه را تصحیح کند. مطمئن باشید همه فیلم‌سازان از این اتفاق استقبال خواهند کرد. یکی از مشکلات ما این است که ما بین محاوره و کتابت معلق هستیم و یکی از اتفاقاتی که ما را از فیلم‌های تاریخی دور کرد این بود که ما فیلم تاریخی را به زبان همان زمان پیش بردیم.
ناصر فیض، مدیر دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری نیز در سخنانی گفت: دفتر پاسداشت زبان فارسی هرچند تازه تأسیس است اما حوزه هنری از زمان شروع فعالیت با همکاری دفتر آفرینش ادبی و سایر مجموعه‌های این حوزه، پاسداشت زبان فارسی را در برنامه داشته است.این اتفاق به گواهی محصولات پر مخاطب حوزه هنری و آثار پر مخاطب دفاع مقدس جزو آثاری است که حوزه هنری منتشر کرده است. دفتر پاسداشت زبان فارسی با هدف تعامل بیشتر با اهالی زبان شکل گرفت تا با همه کسانی که دلسوزانه برای زبان فارسی کار می‌کنند ارتباط و تعامل بیشتری انجام شود. فارسی‌سینما اولین ارتباط جدی با اهالی هنر سینماست و آثاری بررسی شدند که به زبان فارسی در آثارشان توجه کردند. این بررسی فراتر از بحث ویرایش فیلمنامه و سکانس یا دیالوگ در سینما است.
علی صالحی، دبیر اجرایی این دوره از جایزه فارسی‌سینما نیز با اشاره به اینکه صحبت‌هایش گزارشی از پنج سال جایزه فارسینما که امسال به فارسی‌سینما تبدیل شده، است، عنوان کرد: این جایزه ابتدا در یک انجمن مردم نهاد شکل گرفت و بعد از دو سال نشست‌های فیلم‌خوانی که تعدادی زبان‌شناس، مترجم و ویراستار دور هم جمع می‌شدیم و فیلم‌ها را از جهت زبانی بررسی می‌کردیم و سعیکردیم چهارچوب‌هایی را برای فهم زبانی فیلم‌ها پیدا کنیم. در سال ۹۷ برای اولین بار وارد بخش تجلی اراده ملی فیلم فجر شدیم و سپس وارد جشنواره شدیم و دو سال است که این جایزه در دفتر پاسداشت زبان فارسی قید شده و این مجموعه این را تقبل کرده است.
این ویراستار درباره هدف جایزه فارسی‌سینما گفت: بررسی فیلم‌ها از این جهت بود که چقدر فیلم‌ها حواسشان به زبان است، چقدر متوجه ریزه‌کاری های زبانی هستند، از خط به چه صورت استفاده می‌کنند، چقدر املای کلمه‌ها درست است و در زیرنویس‌ها تا چه اندازه رعایت شده است. یا اگر قرار است گویش و لهجه‌ای در فیلم باشد چقدر به آن توجه شده است، چون معمولاً با تغییر آوا سعی می‌کنند زبان ایجاد کنند. اینکه چقدر از نشانه‌ها و استعاره‌ها درست استفاده شده و اینکه چقدر توجه کرده‌اند که یک شخصیت از ابتدا تا انتهای فیلم یک شخصیت زبانی داشته باشند.
وی ادامه داد: امیدوارم این جایزه به دبیرخانه زبان و سینما تبدیل شود و در این دبیرخانه ما جایزه زبان فارسی در همه جشنواره‌های سینمایی و فیلم کودک و مستند داشته باشیم و یک نسلی تربیت شود که در کنار سینمایی بودن ادیب هم هستند چرا که در گذشته انس با ادبیات در بین سینمایی‌ها هم بیشتر بود اما امروزه به آن کم‌توجهی می‌شود. در دنیایی که در هالیوود جایگاهی با عنوان کارگردان کلمه در نظر گرفته می‌شود بهتر است ما هم به این سمت برویم که فیلم‌ها بیشتر به ادبیات و زبان توجه کنند و وقتی مخاطب از سینما بیرون می‌آید احساس کند چیزی از زبان و ادبیات فارسی به او اضافه شده است.
در ادامه فیلم‌ها به ترتیب مورد بررسی قرار گرفتند و برای هر فیلم یکی از داوران زبان شناس با کارگردان یا فیلمنامه نویس فیلم روی صحنه می‌آمدند و به ویژگی‌های زبانی فیلم‌ها می‌پرداختند.در ابتدا ویژگی‌های زبانی فیلم «پرویزخان» مورد بررسی قرار گرفت. هادی مقدم دوست از داوران این دوره با اشاره به اینکه این فیلم کمدی نیست اما در فیلم لایه‌های کمدی را می‌توان مشاهده کرد از کارگردان فیلم سوال کرد از چه عناصر سینمایی کمک گرفته تا این ملاحت در فیلم نمود پیدا کند؟
علی ثقفی، کارگردان فیلم پرویز خان گفت: نکات ویرایشی، درست‌نویسی زبان فارسی برای من بسیار مهم است و حتی وقتی فیلمنامه را تایپ می‌کنم حساسیت بالایی برای رعایت آن دارم. سعی کردم تمام نوشته‌های استفاده شده در فیلم درست به کار برده شود، در بیان لحن و ادای کلمات اشتباهی رخ ندهد و و در کل توجه به زبان در سینما برای من بسیار جای خوشحالی دارد. به نظرم فیلم باید چیزی داشته باشد که معمولی نباشد. این ملاحت به نظرم وقتی ایجاد شد که یک احساسی در مخاطب برانگیخت و در سکانس‌های فیلم سعی بر این بود که لحن‌ها معمولی نباشند. این فیلمنامه ۱۹ بار بازنویسی شد تا لحن که یکی از ارکان مهم زبان است یکدست باشد.
در بررسی فیلم «آغوش باز» آزیتا افراشی دیگر داور جایزه فارسی‌سینما درباره ویژگی‌های زبانی این فیلم گفت: ما در ایران به خاطر جایگاه ویژه زبانفارسی و هنر دوستی ایرانیان پیوند بین هنر و زبان آشنا و طبیعی است. این فیلم نماینده خوبی برای فارسی گفتاری به شمار می‌آمد مسیر روان فارسی گفتاری مسدود نشده بود، در این فیلم به روابط زبانی نسل‌های مختلفتوجه شده بود. بحث الزایمر به عنوان یک مشکل ذهنی حتماً یک پسوندهای زبانی دارد. این فیلم درباره خانواده بود و زبان در خانواده نیز مورد توجه قرار گرفته بود و همه به یک مدل با هم صحبت نمی‌کردند. کاربرد زبان در تفاوت‌های جنسیتی هم مورد توجه بود. بازتاب زبان در سینما فقط در قالب کلمات و جملات نیست بلکه فرایندهای استعاره‌ساز را به شمار می‌آوریم. کلمه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، استعارات و حتی کاربرد زبان در یک بافت اجتماعی به درستی رعایت شده است. همه اینها شاید در آن بعدی که ممکن مورد توجه مخاطب باشد عیان نباشند اما در زیرساخت کار خود را انجام داده است.
مهرداد کوروش‌نیا، فیلم‌نامه‌نویس آغوش باز نیز گفت: زبان به مثابه یک الگوی کلی برای نگاه ایرانی و اخلاق‌گرایانه است که ما امروز برای طرح‌های فیلمنامه به آن نیاز داریم. برای دیالوگ‌ها تلاشمان این بود که یک زبان گفتار برای شخصیت‌ها و دیالوگ‌ها نباشد و بسیار ملموس باشد. متاسفانه ما در درام کارکرد زبان را نمی‌شناسیم. اول باید کارکرد زبان در درام را بشناسیم. زبان قرار است مفاهیمی را به زبان ساده مخاطب انتقال دهد. فردوسی هزار سال پیش وقتی از ضحاک تا مرگ رستم را بررسی می‌کند با زبان دوره خودش نقل می‌کند و به زبان هزار سال گذشته خود شاهنامه را نمی‌نویسد.
فیلم بعدی صبح اعدام بود که یوسفعلی میرشکاک و بهروز افخمی برای بررسی آن روی سن آمدند.
میرشکاک گفت: تاریخ و زبان وجود انسان را شکل می‌دهند، مدتی است که سینما از رفعت خود پایین آمده بود. بعد از چندین سال صبح اعدام اولین فیلمی بود که به معنای سینمایی و کلاسیک فیلم درخوری بود و در آن تفکر و چشم‌انداز تبدیل به فیلم شده بود و و زبان در این فیلم به خوبی مورد توجه قرار گرفته است. هنر باید بتواند مخاطب را مجاب کند که بارها به او رجوع کند. سینمای فاقد تفکر سینما نیست و تفکر در زبان نمود پیدا می‌کند.
بهروز افخمی نیز در توضیح ویژگی‌های زبانی «صبح اعدام» عنوان کرد: سعی کردم برای اصطلاحات و مکالمات به طور مستقیم از روزنامه کیهان استفاده کنم. همچنین در کتاب «طیب در گذر لوتی‌ها» شیوه حرف زدن لوتی‌های آن دوره کاملاً حفظ شده شده بود و از این کتاب برای انتقال کلمات و صحبت‌هااستفاده زیادی کردم. لوتی‌های قدیم تقریباً مسلط به زبان و شعر بودند و صحبت‌های آنها بعد مدتی وارد زبان می‌شده است. در این فیلم نبود رنگ تخیل مخاطب را تحریک می‌کند. در دوران افول سینما تئاتر و ادبیات جای بیشتری برای نمود دارد.
مجید رضابالا داور دیگر این آیین که برای بررسی ویژگی‌های زبانی فیلم پروین روی سن آمده بود گفت: تاریخ به ما می‌گوید بدون داشتن زبان معیار هنر موفقی نیز نخواهیم داشت. زبان فارسی یک ویژگی راهبردی هم دارد که لازم است همه دستگاه برای حفظ آن تلاش کنند. توجه داشته باشید که زبان نوشتار با گفتار تفاوت بسیاری دارد و زبان نوشتار با زبان ادب متفاوت است. در فیلم ساختن درباره یک شاعر معاصر رعایت این نکات بسیار ضروری است. به دست آوردن توازن در این سه وجه یعنی نوشتار، گفتار و ادب دشوار است. فیلم پروین تا حد قابل قبولی توانسته بین این سه ارتباط درستی برقرار کند.
محمدرضا ورزی، کارگردان فیلم پروین نیز در این باره گفت: فیلم پروین به لحاظ محتوایی یک برشی از زندگی اوست که بتوان به وسیله آن حرف‌هایی به نسل جوان زده شود. در دورانی که به بانوان خیلی امتیاز نمی‌دادند که بتوانند در جامعه حضور یابند این شاعر توانست حضور خود را در جامعه تثبیت کند. در این فیلم برخی از شخصیت‌ها را از دل اشعار پروین خلق کردم که وجود خارجی ندارند.
در پایان احمد شاکری بیانیه هیئت داوران پنجمین جایزه «فارسینما» در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر را قرائت کرد که متن بیانیه به شرح زیر بود:
«به نام چاشنی‌بخش زبان‌ها
حلاوت‌سنج معنی در بیان‌ها
در دنیای امروز، بسیاری از صاحب‌نظران عرصۀ رسانه، سینما را رسانۀ بسیار اثرگذار در زندگی شهروندان می‌دانند. این قدرت تأثیر، برآمده از هم‌نشینی هنرها و عناصر گوناگون، ازجمله بهره‌گیری از زبان است. متخصصان علومِ شناختی، زبان را پیچیده‌ترین قوهٔ شناختی انسان و زبان‌شناسان آن را پیچیده‌ترین نظام نشانه‌ای می‌دانند که بشر از طریق آن ارتباط برقرار می‌کند. اطلاق همین صفات به زبان، نقش آن را در بازنمودِ حالات و تجربیات بشری خوش می‌نمایاند و بر اهمیت انکارناپذیر آن تأکید می‌ورزد.
نیک پیداست که با بهره‌گیریِ بجا و دقیق زبان و دانش‌های زبانی در سینما، می‌توان فیلم را به اوج جذابیت برکشید یا با به‌کارگیری نابجا و جاهلانه زبان آن را به حضیض کسالت فروانداخت.
«فارسینما» بر همین واقعیت، تمرکز و بر بهره‌گیری هرچه دانشورانه‌تر و هنرمندانه‌تر از زبان در سینما تأکید کرده است. داوری فیلم‌ها و تقدیم جایزه «فارسینما» به فیلم برتر از منظر به‌کارگیری زبان، در همین راستا و با رویکردی دغدغه‌مند بوده است. امید که با اهدای این جایزه به زبان‌آورترین فیلم، زبان فارسی، این درّ دری مادری، جلا و جلوه‌ای تازه یابد.
با همین نگاه، خالصانه و خاضعانه، دست یاری به‌سوی همه سینماگران و سینمادوستان دراز می‌کنیم و همه آنان را به همکاری فرامی‌خوانیم. امید است با حمایت بیش‌ازپیش نهادهای فرهنگی، به‌ویژه معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشان افتخار «فارسینما» بر سینهٔ سینمای ایران درخششی جهان‌تاب گیرد. آری به‌اتفاق، جهان می‌توان گرفت!
هیئت داوران جایزه «فارسینما؛ زبان فارسی در سینما» پس از برگزاری جلسات بحث و گفت‌وگو دربارۀ نسبت زبان و سینما و معیارهای داوری زبانی فیلم‌ها، جلسهٔ نهایی خود را در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۴۰۲ با حضور اعضا برگزار کرد. داوران محترم پس از مشاهده و بررسی زبانی دقیق فیلم‌های چهلمین‌ودومین جشنوارهٔ فیلم فجر و در این نشست، دربارۀ فیلم‌ها بحث و گفت‌وگوهای طولانی خود را ادامه دادند و در داوری‌ها به معیارهای بسیاری از جمله این معیارها توجه کردند: کاربرد توانش‌های زبانی در پرورش شخصیت‌ها؛ تناسب زبان و پیام فیلم؛ به‌کارگیری بجا و یکدست گونه‌های زبانی در ساخت شخصیت و در کل فیلم و بسته به زمان و مکان و اقلیم آن؛ به‌کارگیری بجا و دقیق لهجه‌ها و گویش‌ها؛ بهره گیری بجا از شعر و توانش‌های ادبی؛ نوآوری‌های زبانی؛ نداشتن گرته‌برداری‌های زبانی و دیگر خطاهای زبانی، دقت زیرنویس‌ها (فارسی، انگلیسی).
در این جلسه از میان فیلم‌های حاضر در این دوره از جشنواره فیلم فجر، نزدیک به دوسوم فیلم‌ها از دور قضاوت خارج شدند؛ زیرا یا از زبان استفادهٔ سینمایی نکرده بودند یا در لایه‌ای بسیار ضعیف، زبانی ناپخته و نامربوط به داستان و سینما و شخصیت‌پردازی را به کار گرفته بودند. در میان فیلم‌های باقی‌مانده و پس از بررسی مقایسه‌ای، هیچ فیلمی نتوانست امتیاز کامل و عالی و اجماع نظر داوران را به دست آورد. هر یک از فیلم‌ها، از جهاتی ضعف‌های جدی و خطاهای فاحش زبانی داشتند. در انتها، چهار فیلم که هریک از جهاتی و در زمینه‌هایی درخشش‌های زبانی خود را داشتند، درخور ستایش و تقدیر شناخته شدند:
۱. «آغوش باز» به‌دلیل توجه و به‌کارگیری مناسب زبان در بازنمایی تحولات نسلی؛
۲. «پروین» به‌سبب تلاش برای به‌کارگیری شعر و ادبیات در تصویرسازی از یک شخصیت ادبی معاصر؛
۳. «پرویزخان» به‌دلیل توجه دقیق و بجا و به‌اندازه به گویش‌ها و لهجه‌ها و همچنین به‌کارگیری نشانه‌های ویژه در راستای تقویت روحیۀ ملی و میهنی؛
۴. «صبح اعدام» به‌سبب توجه به توانش‌های زبانی در شخصیت‌پردازی متناسب با شخصیت‌های یک مقطع تاریخی در راستای پیام فیلم.
بجاست که اهالی زبان و فرهنگ و سینما ضمن توجه به ضعف‌های زبانی جدی و عمیق در فیلم‌ها، این هشدار را جدی بگیرند و برای اصلاح این وضع نامطلوب آستین همت بالا بزنند و در ارتقای جایگاه زبان در سینما و استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات آن بکوشند و از دانش دانشوران عرصۀ زبان بهرۀ بیشتری ببرند. همچنین نهادهای حامی و فیلم‌ساز و ناظر سینما، فیلم‌سازان محترم را به پاسداشت بیش از پیش زبان فارسی ترغیب نمایند.»
این مراسم عصر شنبه ۱۹ اسفند ما با حضور یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخی دیگر از فیلم‌نامه‌نویسان، نویسندگان و سینماگران در تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.
نظر شما