سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - کاوه تیموری، استاد خوش‌نویسی: «در روزگار معاصر تنی چند از خوشنویسان، تخصص‌های پیشین خود را در خدمت به احیای خط تعلیق به کار گرفته و در حقیقت خود را فدای خط تعلیق کرده‌اند. اینان برای اینکه این خط دوباره صیقلی یافته و به خطی روان و بلورینه تبدیل شود، اوقات شریف خویش را در این راه مصروف می‌کنند. به طور حتم برای به استقلال رسیدن این خط بیش از این‌ها باید مجاهده کرد؛ زیرا اگر بخواهیم مدعی خط تعلیق در قرن پانزدهم هجری باشیم باید نخست کارکردهای ارزنده آن را عیان کنیم. هویت یافتن این خط و خارج ساختن آن از یک رجعت تاریخی دیرین به زیرسازی لازم برای آموزش آن نیازمند است. پیچیدگی‌های نگارشی و دیریاب بودن خوانش این خط ارتباط و انس آن را با علاقه‌مندان فعلی دشوار می‌کند اما همین که این خط در این روزگار به توسط تنی چند از خوشنویسان نوشته می‌شود؛ خود دستاورد بزرگی است. خط تعلیق در منظومه هنری ایرانیان، زیربنای خط نستعلیق است و این دلیل برای اقبال به آن در عصر معاصر کافی است. همین که امروزه روز زیبایی و درهم تنیدگی تعلیق در نوک قلم‌های هنرمندان ما روان است، در حقیقت بخشی از فرهنگ و هنر ایران را نمایندگی می‌کند. بی‌تردید خیال آفرینی به دنیای خط، تعلق به تعلیق و دنیای اوست. به همین سان خط تعلیق به لحاظ فرم‌های اعجاب انگیز و انتزاعی ظرفیت راهیابی به فرهنگ و هنر جهانی را داراست. زیرا هم‌اکنون سیاه مشق‌های خطوط نستعلیق و شکسته فارغ از بار ادبی در چشم هنرشناسان بین‌المللی درخشش و تابندگی لازم را دارا بوده و به عنوان تابلویی پر جاذبه خود را به دیدگانِ علاقه‌مندان تحمیل می‌کند. این خط در شکل و فرم طوفان احساسات خوشنویسان است. فراز و فرودهای خط تعلیق در سطرهای روبه اوج تداعی کننده افت و خیز موج‌های دریاست و صدای آن در موسیقی درونی خط برای شنونده اهل دل آشناست. با این حال خط تعلیق خطی دیریاب است. حتی عقیده بر آن است که روی آوردن به پیچش‌ها و شکستگی‌های این خط به معنی وداع خطاط با خط نرم گونه نستعلیق است. این‌ها موید آن است که خط تعلیق را بی‌آنکه، فکر دشواری کار بود باید زیست و برای یادگیری آن خطر کرد. این همه در هم آمیزی گونه گون در خط تعلیق و یافتن راه روشنی از آن میان، قصه بنیان نهادن برای سبک نوینی است که دسترسی به آن، نیاز به کار دارد. کاری که مبنای آن جسارت و اعتماد به نفس بالاست و از همه مهم‌تر ایمان به پیشبرد خط تعلیق است. البته تعلیق نویسان روزگار ما می‌توانند این خط زیبا و دلنشین را با دگرگونی‌های همه جانبه و سنجیده در عناصر و بن‌مایه‌های آن، به سطح متوسط جامعه نزدیک کنند. بازسازی تعلیقی که به معاصران طعم زیبایی را بچشاند کاری کارستان است و امروزه روز از نیازهای جامعه است. تعلیقی که مثلاً افراد دیپلم به بالا آن را بخوانند و بوی معاصرت را از آن استشمام کنند، تعلیق نوید بخشی است. زیرا نقل یا تقلید از تعلیق عهد صفوی و درج آن برای معاصران و امروزیان به کارکرد روشنی منتج نخواهد شد. بدیهی است که قضاوت در مورد تعلیق به میزان شناخت فرد از آن و همچنین میزان ارتباط با آن معطوف خواهد بود.
به همین دلیل است که اندک تعلیق نویسان روزگار ما، خواسته یا ناخواسته مسئولیت مهمی را بدوش خود نهاده‌اند. چراکه جا انداختن خط تعلیق و مانوس کردن مخاطبان با آن کار سنگین و سترگی است که با عزم بزرگ، می توان چشم به انگیزه آن شادان داشت. الغرض نکته در این است که این خط عجیب، روزگاری است که در کام خموشی است ولی؛ این چنین باز در اندیشه صد جلوه گری است. وظیفه مهم‌تر این است که خط تعلیق را که نماد ابهام و معانی فروخورده و پیچیده و دیرخوانی و دیریابی است، وسعت معنایی تازه‌ای ببخشیم که معنی عینی و زودخوانی آن کام مخاطب را شیرین کند.
دست و پا زدن و گرفتار آمدن در خوانش آثار تعلیقی گذشتگان حتی خوشنویسان حرفه‌ای را ملول و بی‌رمق می‌کند. زیرا شیوه تعلیق در آن روزگاران کاملاً خصوصی و شخصی بوده است. حتی در برخی از خوانش‌هایی که اهل فن به صورت جمعی انجام می‌دهند حاصل کار متن‌هایی است که مفاهیم پنهان و نمادین آنها گوارا نبوده و از دلنشینی مضمون، خواننده بهره ای نمی‌بَرَد. در واقع انتظاری که باید در ورای لایه ظاهری خط فراهم شود خالی است. ما نیاز به هم حسی و همدلی با خط تعلیق داریم همان حالتی که با سایر خطوط کلاسیک برایمان فراهم است.
امروزه روز تعلیق نویسان اندک شمار، خواب فراموش شده چهارصد ساله را به یادآورده‌اند و خط تعلیق را بیدار کرده و جان تازه بخشیده اند. قلم تعلیق پر انرژی است و به همین دلیل سرکشی می‌کند و عنان از دست صاحب قلم می‌گیرد و با پرتاب‌های پایان سطر پیش می‌افتد.
با این همه جذبه و زیبایی در فرم خط تعلیق، باید این سخن را جدی بگیریم که آینده از آن کسانی خواهد بود که به مخاطبان خود می اندیشند. پس برای بقای خط تعلیقی که به تازگی می خواهد نشو و نمای خود را آغاز کند به همگرایی بیشتر مخاطبان در سایه سار چتر خط تعلیق نظر داشته باشیم.
کتاب سرمشق‌های تعلیق
جای خشنودی است که در پاسخگویی به توصیه‌های پیش گفته، استاد حسین فیض‌آبادی، مُجدانه راه نکوییده آموزش خط تعلیق را با تالیف و انتشار کتاب‌های آموزشی به کار گرفته و با صرف دقت و وقت، اوراق رنگین و نمکین ارزنده ای را پیش روی رهروان این خط نهاده اند. او تماشاخانه ای پر شور از نقش آفرینی تعلیقی به بینندگان خود تقدیم کرده است.
تازه‌ترین اثر ایشان با عنوان «ترسل؛ سرمشق‌های تعلیق» خوشبختانه در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲ به توسط نشر میرسعید فراهانی در ۳۴ صفحه به زیور طبع آراسته و روانه بازار نشر شد.
این کتاب در بردارنده تقریبی ۸۴ سطر تعلیق است که به نکات آموزشی فراوانی آراسته شده است. برخی کلمات در همان حواشی تعلیق خوانی شده و شاهد آن هستیم که سرمشق ها در اندازه های مشقی ارائه شده و از این طریق گذرگاه های عبور قلم به خوبی قابل ردیابی است. به نظر می رسد که چاپ این سرمشق‌های آموزشی پنجره‌ای تازه را پیش‌روی تعلیق دوستان قرار داده و افق مطلوبی را برای یادگیری این خط فراهم ساخته است.
از آنجا که خط تعلیق گویی خطی سیال و شناور است، به دست دادن قواعد آموزشی و اصول ثابت تعلیمی در آن کاری دشوار است، با این حال تاثیر این سرمشق‌ها در راستای این مهم قابل ارزیابی است. یادآور می‌شود تلاش جدید استاد فیض آبادی به عنوان دهمین اثر ایشان دارای پشتوانه و پیشینه‌ای غنی است که نمایش سلوک ایشان را از خط شکسته تا خط تعلیق نمایان می‌سازد. نگاهی به تالیف‌ها آموزشی ایشان نشان می‌دهد که انس دمادم با خط مهم ایرانی اکنون دستاوردی خواندنی و دیدنی را فراهم ساخته است و این نکته نشان می‌دهد که سلوک در خط پیش از آنکه گفتنی باشد، رفتنی است.
مروری به تالیفات استاد فیض آبادی نشانگر این نکته مهم است:
- مهر مدام (سرمشق های شکسته) اولین اثر چاپ شده ۱۳۷۷ که اکنون به چاپ چهارم رسید
- نسیم خط (سرمشق های شکسته) دومین اثر چاپ شده ۱۳۸۰
- نسیم وصل ۱۳۹۲
- مفردات شکسته ۱۳۹۴- چاپ دوم ۱۳۹۹
- سطر نویسی در خط شکسته ۱۳۹۵
- چلیپا نویسی در خط شکسته ۱۳۹۷
- رسم الخط شکسته چاپ اول ۱۳۸۲ چاپ چهارم ۱۳۹۹
- آموزش خط تحریری چهار جلدی ۱۳۸۵
- رسم الخط تعلیق ۱۳۹۸
- تَرسُّل سرمشق های تعلیق ۱۴۰۲
پر واضح است که برای قوام و دوام خط تعلیق آن هم با رنگ و بوی معاصر به تلاش های ارزنده‌ی بیشتری نیاز داریم. لازم است مواجهه تعلیق نویسان روزگار ما با خط تعلیق مبتنی بر پیش اندیشی و آینده نگری باشد. تعلیقی که در افقی چند ساله بتواند جوابگوی نیازهای هنری بوده و کارکردهای گرافیکی و اثرگذاری از خود به نمایش درآورَد.
هنرجویان و تعلیق دوستان می توانند با مراجعه به این اثر جدید آموزشی ذوق آزمایی و تعلیق نویسی را زیر نظر استاد خود تجربه کنند.
برای استاد فیض آبادی توفیق روزافزون طلب می‌کنم.»
نظرات