سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کیانوش اخباری دانش‌آموختهٔ کارگردانی سینما، از تجربیات خود در عرصهٔ سینما و ترجمه می‌گوید. او که از نوجوانی شیفتهٔ دنیای جادویی سینما بوده، مسیر پرفراز و نشیبی را در این راه پیموده و با تلاش و پشتکار خود، به یکی از مترجمان برجستهٔ این حوزه تبدیل شده است. در این مصاحبه، اخباری از انگیزهٔ خود برای ترجمهٔ کتاب «سینمای نقد اجتماعی» می‌گوید و چالش‌های پیشروی این کار را به اشتراک می‌گذارد. او همچنین توصیه‌های ارزشمندی برای علاقه‌مندان به ترجمه در حوزهٔ سینما ارائه می‌دهد.
چه شد که به این حوزه علاقه‌مند شدید؟
از دوران نوجوانی به‌طورجدی به سینما علاقه‌مند بودم و در دوره دبیرستان به تماشای فیلم‌های مختلف می‌پرداختم. بعد از تحصیل در رشته کارگردانی، تجربیات مختلفی در زمینهٔ تولید فیلم کسب کردم، از جمله کار در بخش‌های مختلف فنی فیلم‌مانند صحنه و صدا. علاوه بر فعالیت‌های عملی در سینما، به مطالعات نظری در این حوزه نیز علاقه داشتم. همین علاقه باعث شد که برای ادامه تحصیل به فرانسه بروم. در آنجا ضمن تحصیل در رشته سینما، دوره‌های کارگردانی را نیز گذراندم. ترجمه برای من بیشتر از یک شغل، یک دغدغهٔ پژوهشی شخصی است. من مترجم حرفه‌ای یا دائمی نیستم و ترجمه را به‌عنوان منبع اصلی درآمدم نمی‌دانم. ترجمه برای من راهی برای عمیق‌تر شدن در مفاهیم و ایده‌های مرتبط با سینما است. تابه‌حال ترجمه‌های پراکنده‌ای در زمینه‌های مختلف سینما انجام داده‌ام. اما اولین کتابی که به طور کامل ترجمه کردم و منتشر شد، «سینمای نقد اجتماعی» است.
کتاب «سینمای نقد اجتماعی» چه موضوعاتی را شامل می‌شود و چرا ترجمه ٔ آن را برعهده گرفتید؟
«سینمای نقد اجتماعی» نوشتهٔ فرانک فیشباخ، به بررسی جایگاه و نقش نقد اجتماعی در سینما و به تبیین مفاهیم کلیدی مانند ایدئولوژی، هنجار، قدرت و طبقات اجتماعی در سینما می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه سینما می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای نقد ساختارهای اجتماعی و سیاسی عمل کند. من این کتاب را به دلیل علاقه‌ام به حوزهٔ نقد سینما و همچنین اهمیت موضوع آن برای سینمای ایران ترجمه کردم. معتقدم که درک عمیق‌تر نسبت به سینمای نقد اجتماعی می‌تواند به فیلمسازان ایرانی کمک کند تا فیلم‌هایی بسازند که درعین‌حال که از نظر هنری ارزشمند هستند، پیام‌های اجتماعی مهمی را نیز به مخاطبان خود منتقل کنند.
ترجمه ٔ این کتاب چه چالش‌هایی داشت؟
ترجمهٔ این کتاب به دلیل تخصصی بودن موضوع آن و استفاده از اصطلاحات و مفاهیم فلسفی و اجتماعی، چالش‌های خاص خود را داشت. برای درک دقیق این مفاهیم و ارائهٔ ترجمه‌ای دقیق و روان، به منابع مختلفی از جمله فرهنگ لغت‌ها، مقالات و کتاب‌های تخصصی مراجعه کردم. همچنین در برخی موارد برای ارائهٔ معادل مناسب فارسی برای اصطلاحات تخصصی، با مترجمان و متخصصان دیگر مشورت کردم.
چه توصیه‌ای به کسانی دارید که به ترجمه در حوزه ٔ سینما علاقه‌مند هستند؟
به علاقه‌مندان به ترجمه در حوزهٔ سینما توصیه می‌کنم که در وهلهٔ اول دانش خود را در زمینهٔ سینما و مفاهیم نظری مرتبط با آن ارتقا دهند. مطالعهٔ کتاب‌ها و مقالات تخصصی در این زمینه، تماشای فیلم‌های مختلف و گفت‌وگو با کارشناسان و اهل‌فن می‌تواند در این زمینه مفید باشد. علاوه بر این، تسلط به زبان مبدأ و مقصد و آشنایی با اصطلاحات تخصصی هر دو زبان از الزامات کار ترجمه است. در نهایت، صبر و حوصله و دقت به جزئیات، از مهم‌ترین ویژگی‌های یک مترجم خوب است.
بحران در سینمای اجتماعی ایران به چه صورت هست و این بحران چگونه در این کتاب گفته شده است؟
تقریباً هر فیلم یا سریالی که تولید می‌شود، برچسب «اجتماعی» می‌خورد. این برچسب، مفهوم گسترده‌ای پیدا کرده و حتی فیلم‌های کمدی سطحی هم به‌عنوان «کمدی اجتماعی» معرفی می‌شوند. بسیاری از فیلمسازان ادعا می‌کنند که فیلم‌های اجتماعی می‌سازند و از این طریق اعتبار کسب می‌کنند، اما واقعیت این است که بسیاری از این فیلم‌ها هیچ نقد جدی به مسائل اجتماعی ندارند و حتی ممکن است وضعیت موجود را تأیید کنند. این کتاب با توضیح مفاهیم و تفکیک میان ژانر اجتماعی و نقد اجتماعی، به مخاطبان کمک می‌کند تا درک بهتری از سینمای اجتماعی پیدا کنند. به‌عنوان‌مثال، کتاب توضیح می‌دهد که فیلمی که از جامعه حرف می‌زند، لزوماً نقدی بر آن جامعه نمی‌کند. نقد اجتماعی یکی از کارکردهای سینما است، همان‌طور که سینما می‌تواند کارکردهایی مثل خنداندن یا ترساندن داشته باشد. کتاب به این نکته اشاره می‌کند که نقد اجتماعی می‌تواند در هر ژانری وجود داشته باشد؛ مثلاً می‌توان در یک فیلم ترسناک، صحنه‌های نقد اجتماعی داشت. این مسئله مهم است؛ زیرا نشان می‌دهد که فیلم‌هایی که ظاهراً اجتماعی هستند، لزوماً نقد اجتماعی ندارند و ممکن است هیچ موضع جدی نسبت به واقعیت نداشته باشند. ابتدای کتاب به توضیح بنیان‌های فلسفی و نقد اجتماعی می‌پردازد که ممکن است برای خوانندگانی که با این مفاهیم آشنا نیستند، کمی دشوار باشد. اما در کل، کتاب به زبانی ساده مفاهیم را روشن می‌کند و برای مخاطبان ایرانی بسیار مفید خواهد بود.
به نظرتان نویسنده توانسته راهکاری برای منتقدان سینما و علاقه‌مندان به فلسفه سینما ضمن نقد سینمای اجتماعی در این کتاب ارائه دهد؟
بله، زمانی که این کتاب را شروع به ترجمه کردم، با فرانک فیشباخ وارد مکاتبه شدم و خوشبختانه توانستم در ماه مهر که در پاریس بودم، ملاقات کوتاهی با او داشته باشم. این کتاب با حق نشر توسط انتشارات فرانسه منتشر شده است و برخلاف بسیاری از کتاب‌های موجود در بازار ایران، به طور قانونی و با اطلاع نویسنده و انتشارات منتشر شده است. فیشباخ، استاد دانشگاه استراسبورگ بودند و در زمانی که من در حال ترجمه این کتاب بودم، او به پاریس منتقل شد و اکنون استاد دانشگاه هستند. تخصص اصلی او فلسفه است، به‌ویژه در سنت نوکانتی و مکتب فرانکفورت که برای او اهمیت زیادی دارد. کتاب‌های فیشباخ عمدتاً فلسفی هستند و این کتاب، تنها کتابی است که درباره سینما نوشته است. زمانی که به او گفتم، این کتاب را ترجمه می‌کنم، برایش جالب بود که یک کتاب سینمایی از او در ایران به فارسی ترجمه می‌شود.
آیا در آینده دیگر کتاب‌های فیشباخ را ترجمه خواهید کرد؟
در آینده قصد ترجمه کتاب دیگری از فیشباخ را ندارم. اما در حوزه سینما و فلسفه، کتاب‌های جذابی وجود دارد که قصد دارم آن‌ها را ترجمه کنم. در مجموعه «کینو - آگورا» نیز یکی دو کتاب دیگر ترجمه خواهم کرد که یکی از آن‌ها در پروسه ترجمه است و تا دو سال آینده منتشر می‌شود. این کتاب‌ها با نگاه سیاسی و از مجموعه سینما و فلسفه هستند.
در پایان، هر آنچه برای مخاطبان و علاقه‌مندان به این حوزه قابل‌بیان است، بفرمایید.
امیدوارم ترجمه این کتاب برای مخاطبان قابل‌قبول باشد و خواننده بتواند به‌راحتی با مفاهیم آن ارتباط برقرار کند. باوجود اینکه، زبان فرانسوی پیچیده و غامض است و همچنین این کتاب نیز شگردهای زبانی خاص خود را دارد؛ امیدوارم توانسته باشم این پیچیدگی‌ها را به‌خوبی منتقل کنم. این کتاب می‌تواند به‌عنوان دریچه‌ای برای دغدغه‌مندان و علاقه‌مندان به حوزه سینما و فلسفه مفید باشد. امروزه نقد اجتماعی، رئالیسم اجتماعی و ژانر اجتماعی به طور مداوم در میان مردم مطرح می‌شود، اما تصویر روشنی از این مباحث وجود ندارد و بیشتر با داستان‌های اجتماعی ساده مواجه هستیم. این کتاب می‌تواند فرصتی برای کسانی باشد که علاقه‌مند به‌نقد اجتماعی در جامعه هستند و به دنبال درک عمیق‌تری از این مفاهیم‌اند.
نظر شما