سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: در گفت‌وگویی که با بهنام نیک‌پور، مشاور و معلم کودکان و نوجوانان داشته‌ایم درباره اهمیت مطالعه دانش‌آموزان دوره دبستان در تعطیلات تابستانی و معرفی کتاب‌های مناسب این گروه سنی از دیدگاه یک مشاور و معلم کودک و نوجوان، صحبت کرده‌ایم که بخش اول آن با عنوان کتابخانه‌مان باید در بهترین جای خانه باشد نه تلویزیون! در ایبنا منتشر شده است. اکنون بخش دوم این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:
- کتاب‌های تابستانی‌ای را که برای مطالعه دانش‌آموزان دبستانی مناسب می‌بینید به مخاطبان ایبنا معرفی کنید.
فکر می‌کنم برای گروه سنی پایه، یعنی مثلاً بچه‌های کلاس اول، کتاب‌های اُلیور جفرز کتاب‌های مناسبی باشند. کتاب‌های او با عنوان‌های مختلفی از سوی انتشارات مختلف چاپ شده است؛ مثلاً انتشارات بازی و اندیشه یک کتاب از الیور جفرز به نام «آنچه خواهیم ساخت» دارد که ثمین احسانی آن را ترجمه کرده است و انتشارات پرتقال نیز یک کتاب دیگر از جفرز را با نام «ما اینجا زندگی می‌کنیم» با ترجمه شبنم حیدری‌پور منتشر کرده؛ این آثار، کتاب‌های خوبی هستند. کتاب‌هایی هم که تفکر انتقادی دارند کتاب‌های جالبی هستند؛ مثل کتاب «جرمی و نگرانی‌هایش» با ترجمه سمیه حیدری از انتشارات مهرسا که کتاب خوبی در حوزه نگرانی است. کتاب «بردن پیانو به ساحل؟ هرگز!» ترجمه سارا قربانی از انتشارات میچکا نیز کتاب مناسبی برای این گروه سنی است.
برای بچه‌هایی که مقداری بزرگ‌تر هستند مثلاً بچه‌های کلاس دوم، شاید «شب‌به‌خیر فرمانده» نوشته احمد اکبرپور از انتشارات افق کتاب مناسبی برای مطالعه‌شان باشد. بعضی از کتاب‌ها مثل کتاب‌های آرون بِکِر که انتشارات میچکا سه‌گانه‌ای با نام‌های «سفر»، «بازگشت» و «ماجراجویی» را از او چاپ کرده است، تماماً تصویر هستند و کودک خودش باید داستان این تصاویر را خلق کند. این‌دست از کتاب‌ها نیز کتاب‌های واقعاً فوق‌العاده‌ای هستند. میچکا یک سه‌گانه دیگر هم به نام «ایگی سزار پسرک معمار»، «ماری ادلند، دخترک دانشمند» و «رزی گودنس دخترک مهندس» دارد که خواندن این سه‌گانه را هم به بچه‌ها توصیه می‌کنم و مطمئنم آنها از خواندن آن لذت خواهند برد.
کتاب‌های موضوعی زیادی وجود دارد؛ شاید واقعاً بتوان ۲۰۰، ۳۰۰ عنوان کتاب به این گروه سنی معرفی کرد. حالا اگر بخواهیم یک ذره بالاتر برویم و به بچه‌های کلاس دوم و سوم دبستان کتاب معرفی کنیم، «دو سیاره» اثر مسعود قره‌باغی کتاب تألیفی خیلی خوبی برای این گروه سنی است که موضوع آن درباره دو سیاره است که دارند با همدیگر از دو جهت مختلف به آسمان نگاه می‌کنند و بعد سر این موضوع که چیزهای مختلفی را می‌بینند با یکدیگر جنگ می‌کنند؛ اما در آخر متوجه می‌شوند این اختلاف نظر صرفاً به خاطر این است که از جهات مختلف به آسمان نگاه می‌کنند.
انتشارات هوپا یک کتاب خیلی خوب به نام «لیندبرگ (افسانه موش پرنده)» اثر توربن کولمان دارد که به نظر من او یکی از بهترین تصویرگران کتاب کودک است و کارش بی‌نظیر است؛ داستان این کتاب هم راجع‌به تلاش‌کردن برای موفقیت و نترسیدن از اتفاق‌هایی است که در زندگی می‌افتد و مواجه‌شدن با آن‌هاست.
کتاب‌های اریک کارل هم که با عنوان‌های مختلفی همچون «آقای اسب دریایی»، «شبتاب خیلی تنها» یا «آفتاب‌پرست عجیب» منتشر شده‌اند به نوعی به خودشناسی و هویت فردی کودک اشاره دارند و می‌توانند به بچه‌های این گروه سنی خیلی کمک کنند.
از کتاب‌های خوب دیگر می‌توانم به کتاب «شنگال» از انتشارات فاطمی (کتاب‌های طوطی) اشاره کنم. این کتاب برای کودکان بالای ۶ یا ۷ سال مناسب است؛ ولی برای کودک ۵ یا ۶ سال هم بزرگ‌ترها می‌توانند کتاب را بخوانند. داستان این کتاب درباره فرزندی است که پدرش قاشق و مادرش چنگال است؛ ولی نه چنگال‌ها او را در جمع خود راه می‌دهند و نه قاشق‌ها. در این کتاب بحث هویتی مطرح می‌شود و من فکر می‌کنم کتاب «شنگال» یکی از کتاب‌های خیلی خوبی است که بچه‌ها می‌توانند آن را بخوانند.
کتاب «سام و حیوان خانگی‌اش» از کتاب‌های طوطی که راجع‌به بحث عصبانی‌شدن و کنترل فردی است؛ این اثر نیز کتاب خیلی خوبی است که می‌توان به آن استناد کرد. یک‌سری کتاب خوب و انتقادی دیگر نیز داریم که تفکر انتقادی را به بچه‌ها یاد می‌دهند؛ برای مثال کتاب «من یک مامان تازه می‌خواهم!» از انتشارات زعفران. این کتاب داستان بچه‌ای است که از مادرش شاکی شده و می‌خواهد مادر خود را عوض کند. او به سراغ دیگران می‌رود و ما داستان مواجهه‌اش با این موضوع را در این کتاب می‌خوانیم.
کتاب «مامان رباتی» از دیوید کالی با ترجمه رضی هیرمندی از نشر «کتاب چِ» نیز جزو کتاب‌هایی است که معمولاً برای گروه سنی پایه خوانده می‌شود؛ ولی بچه‌هایی که خودشان سواد داشته باشند می‌توانند به تنهایی آن را بخوانند. این کتاب‌ها آثار ارزشمندی هستند. برای بچه‌های بزرگ‌تر مانند کودکانی که در سال‌های آخر ابتدایی تحصیل می‌کنند (بچه‌های ششم و هفتم دبستان) یکی دو کتاب خوب از نشر نردبان معرفی می‌کنم. کتاب «لگو» از مجموعه «کی؟ چی؟ کجا؟» داستان زندگینامه اوله کیرک کریستیانسن، بنیانگذار لگو است که در این داستان به این موضوع اشاره می‌شود؛ اینکه کارخانه لگو چندین‌بار آتش گرفته و صاحب آن چگونه توانسته است به این قضیه غلبه کند. کتاب «والت دیزنی» نیز که داستان زندگی والت دیزنی است کتاب خیلی خوبی برای آشناشدن کودکان این گروه سنی با افراد موفق است. کتاب «ما این‌طوری زندگی می‌کنیم» از انتشارات کتاب‌های طوطی، زندگی چند خانواده از کشورهای مختلف در کل جهان از جمله ایران را با یکدیگر مقایسه می‌کند؛ این اثر هم خوب است. به نظر من این کتاب به مثابه یک کتاب اجتماعی برای بچه‌هاست که از کلاس اول می‌تواند خوانده شود تا کلاس ششم ابتدایی؛ زیرا همه بچه‌ها می‌توانند به نوعی با این کتاب ارتباط برقرار کنند.
برای بچه‌های بزرگ‌تر (بچه‌های بالای ۱۰ سال) کتاب «سروتونین روزی یک وعده ناشتا» از انتشارات پرتقال را معرفی می‌کنم که در آن راجع‌به ذهن و روان و روان سالم صحبت می‌کند و به بچه‌ها راهکار می‌دهد تا در جایی که دچار مسئله می‌شوند یا فکر می‌کنند که احتیاج دارند راجع به عملکرد مغزشان اطلاعات بیشتری داشته باشند و بیشتر بدانند، بتوانند از اطلاعات این کتاب استفاده کنند.
یک‌سری کتاب خیلی خوب داستانی نیز از انتشارات فاطمی وجود دارد که در این مجموعه ادبیات شفاهی ایران را تبدیل به قصه کرده‌اند و من فکر می‌کنم این مجموعه برای بچه‌های گروه سنی ۷ و ۸ سال کتاب‌های خیلی خوبی باشند؛ این مجموعه عنوان‌های مختلفی دارد مثل «موش گرسنه»، «عمونوروز و پیرزن»، «کچل تنبل و دیو پخمه»، «نخودک و دیو کلک»، «ماچوچه و کلاغ»، «خاله سوسکه»، «خاله پیرزن»، «دختر نارنج و ترنج»، «نمکی» و «ننه ماهی». این عناوین همگی ادبیات شفاهی ایران هستند و به نظر من واقعاً می‌توانند کتاب‌های خوبی برای این گروه سنی باشند.
به سنین بعدی می‌رویم؛ برای نوجوانان کتاب‌های رولد دال را پیشنهاد می‌کنم. رولد دال آدم فوق‌العاده‌ای است؛ شما فکر کنید یک جنگجوی جنگ جهانی که خلبان است بعد از جنگ جهانی شروع می‌کند به خلق‌کردن کتاب‌های کودک! به نظر من این یک اتفاق فوق‌العاده است و نشانه دیدگاه عمیقی است که این آدم به زندگی و به خلق آثار کودک دارد. این موضوع درخور توجهی است.
تعداد کتاب‌های خوب برای معرفی بسیار زیاد است؛ اما یکی از کتاب‌هایی که من خیلی دوست دارم آن را به بچه‌ها معرفی کنم کتابی است که روی آن قید شده برای کودکان بالای ۴ سال؛ ولی اگر بچه‌ها خودخوان باشند، تا ۷ و ۸ یا حتی ۹ سال هم راحت می‌توانند خودشان این کتاب را بخوانند و از آن لذت ببرند. این کتاب، «صدای رنگ‌ها» از انتشارات پرتقال است. این اثر، داستان زندگی واسیا کاندینسکی، بنیانگذار سبک انتزاعی در نقاشی است. کتاب مفیدی است؛ زیرا به بچه‌ها یاد می‌دهد چه می‌شود که این آدم علی‌رغم همه‌چیزهایی که به او یاد داده‌اند، تصمیم می‌گیرد به شکل دیگری نقاشی بکشد. این‌دست از کتاب‌ها ارزشمند هستند.
کتاب «دشمن» از دیوید کالی با ترجمه رضی هیرمندی هم پیشنهاد مطالعه خوبی است. این کتاب راجع‌به جنگ، نزاع و داستان دو شخصی است که دارند با یکدیگر می‌جنگند و بر اساس یک ایدئولوژی با یکدیگر درگیر شده‌اند. من مطالعه این کتاب را به‌شدت پیشنهاد می‌کنم.
کتاب «تیستو سبزانگشتی» داستان کسی است که پدرش کارخانه اسلحه‌سازی دارد و او با انگشت‌های جادویی‌اش، سبزی و خرمی را به همه جا می‌آورد. این کتاب با ترجمه لیلی گلستان در موضوع صلح خواندنی است.
کتاب «لافکادیو؛ شیری که جواب گلوله را با گلوله داد» از شل سیلور استاین نیز داستان شیری است که هویت خود را گم کرده و جزو رمان‌های کلاسیک محسوب می‌شود و برای بچه‌های پنجم و ششم ابتدایی می‌تواند مفید و مؤثر باشد. باز هم می‌گویم کتاب خوب زیاد داریم؛ اگر من یک ساعت دیگر هم راجع‌به کتاب‌های خوب حرف بزنم باز هم زمان کم می‌آید. کتاب «چروکس کله‌غازی» از انتشارات پرتقال نیز جزو کتاب‌های محبوب من است. روی این کتاب نوشته شده که برای کودکان بالای ۸ سال مناسب است؛ ولی من این کتاب را برای بچه‌های سه و چهار سال به بالا نیز خوانده‌ام. این کتاب، داستان موجود عجیب و غریبی است که فکر می‌کند زشت است و وقتی دیگران او را ببینند مسخره‌اش می‌کنند؛ ولی واقعیت این است که اینگونه نیست. انتشارات کتاب چِ، سه جلدی کمیک به نام «تاریخ جهان» دارد که تاریخ جهان را به شیوه کمیک و تصویری روایت کرده است. این کتاب هم سه‌گانه خوبی است که آن را برای بچه‌های ۸-۹ ساله تا بچه‌های کلاس پنجم و ششم پیشنهاد می‌کنم. این کتاب را هم من دوست دارم و هم بچه‌های کوچک‌تر. یکی از ویژگی‌های کتاب خوب این است که همه دوستش دارند؛ فرقی نمی‌کند که در چندسالگی آن را بخوانی، زمانی که کتاب را باز می‌کنی و ورق می‌زنی و عکس‌هایش را نگاه می‌کنی، این‌طور نیستی که وای حالا این چه چیزی است و باید با آنچه کار کنم!
- اگر بخواهید به طور خاص، به دانش‌آموزان کلاس اولی که به تازگی پایه اول را به پایان رسانده‌اند و برای اولین خوانش مستقل کتاب‌های خود آماده هستند، کتاب پیشنهاد دهید، چه آثاری را معرفی می‌کنید؟
برای کلاس اول کتابی خوب است که تصویرهای خوب داشته باشد. تصویرگری در کتاب‌های کودک خیلی مهم است. در این کتاب‌ها باید خلاقیت، محور اصلی کتاب باشد و این موضوع برای کلاس اول درخور توجه است. اگر من بخواهم چند دسته‌بندی برای کلاس اول باز کنم، اول کتاب تصویری را مطرح می‌کنم؛ یعنی بچه‌ها اول کتاب تصویری ببینند، کتابی که بیشتر حجم آن تصویر است: تصویرهای معنادار و خوب. همان‌طور که قبلاً مثال زدم، در این زمینه کتاب‌های آرون بکر، کتاب‌های اریک کارل، و کتاب‌های رضا دالوند کتاب‌های تصویری خوبی است. کتاب‌های حسن موسوی و فرهاد حسن‌زاده نیز کتاب‌های خوب و مفیدی هستند. نام این افراد، نام‌های معتبری در زمینه کتاب کودک و نوجوان است.
کتاب‌های کودکان اول دبستان نباید فقط متن باشد؛ آن هم متن‌های سنگینی که بچه‌ها را دچار مسئله کند. من اگر بخواهم به یک دانش‌آموز کلاس‌اولی کتاب چالش‌دار معرفی کنم کتابی از انتشارات کتاب چِ معرفی می‌کنم که یک مجموعه است با عناوینِ «ماهی بی‌قرار»، «هشت‌پا گیگیلی»، «کوسه خندان» و «خرچنگ دست‌وپا چلفتی». روی این کتاب‌ها نوشته شده برای کودکان بالای ۳ سال مناسب است؛ ولی به نظرم وقتی می‌گوییم کودک می‌خواهد خودخوان شروع به خواندن کند این کتاب‌ها کتاب‌های مناسبی برای او هستند.
کتاب‌های «آرچی» را نیز برای این گروه سنی پیشنهاد می‌کنم و همچنین کتاب‌های انتقادی را. مثلاً کتاب‌های «آدم‌بزرگ‌ها هیچ‌وقت اشتباه نمی‌کنند» یا کتاب «روزی که بابا عضو تیم فوتبال‌مان شد». قطعاً کتاب‌های الیور جفرز را نیز به بچه‌های کلاس‌اولی معرفی می‌کنم مثل کتاب «ما اینجا زندگی می‌کنیم». در کل من برای معرفی کتاب به بچه‌های کلاس‌اولی خیلی به سراغ کتاب‌هایی که صرفاً مهارت خواندن، نوشتن یا دست‌ورزی آنها را تحریک کنند نمی‌روم. من بیشتر به سمت کتاب‌هایی می‌روم که این خواندن را برای آنها معنی کند؛ ما برای چه خواندن را یاد می‌گیریم؟ ما خواندن را یاد می‌گیریم که بخوانیم و خواننده بشویم؟ نه، ما خواندن را یاد می‌گیریم تا بتوانیم مفاهیم را بفهمیم و اگر به‌واسطه این خواندن، مفاهیم خوب به ما انتقال پیدا نکند اصلاً خواندن بی‌ارزش می‌شود.
از کتاب‌های خوب دیگری که می‌توانم برای کلاس‌اولی‌ها معرفی کنم، کتاب «حتی اگر اینجا زندگی کنی» اثر کیت گاردنره از انتشارات کتاب چِ است. کتاب «مثل یک جنگجوی واقعی» اثر نظر غرامی از انتشارات طوطی، کتاب «چگونه شیر باشیم» و کتاب «چستر» از انتشارات کتاب چِ، آثار خیلی خوبی برای بچه‌های کلاس اول هستند. کتاب «من شگفت‌انگیزترین جانور دریا هستم» از انتشارات پرتقال شاید کمی برای کلاس‌اولی‌ها چالش‌برانگیز باشد؛ ولی کتاب مفیدی است. کتاب «غول‌بوس‌کن حرفه‌ای» اثر علی‌اصغر سیدآبادی با تصویرگری بسیار خوب رضا دالوند نیز کتاب جذابی است. کتاب «یک چیز دیگر» از انتشارات میچکا متن خیلی خوب و داستان خیلی درستی دارد. البته به طور کلی باید به کودک و دغدغه‌ها و چیزهایی که در ذهنش هست نگاه کرد. باید این موضوع را در نظر بگیریم و بعد به بچه‌ها کتاب پیشنهاد بدهیم. ما صرفاً می‌توانیم مسیر را برای اینکه کودک کتاب باکیفیت به دستش برسد باز کنیم. همه کتاب‌هایی که تا الان گفتم واقعاً کتاب‌های خوبی هستند؛ کتاب‌هایی که معنای مستقیم دارند و می‌گویند که این کار را بکنید یا آن کار را نکنید یا این خوب است و آن بد است، اصلاً کتاب‌های خوبی نیستند و من آنها را پیشنهاد نمی‌دهم. هرچه کتاب غیرمستقیم‌تر و در لایه‌های مختلف بتواند مفاهیم را به کودکان و به خواننده خود انتقال دهد بهتر است.
در آخر اگر بخواهم جمع‌بندی‌ای از صحبت‌هایم داشته باشم باید بگویم که محیط کودک را باید به محیط یادگیرنده تبدیل کرد. این محیط چه در خانه باشد یا هر جای دیگر مثل مدرسه و مهد کودک، در هر صورت باید محیط یادگیرنده باشد. کتاب‌ها به‌شدت برای این موضوع مفید و مناسب هستند. حتماً کتاب خوب را بشناسید، ویژگی‌های کتاب خوب را بدانید؛ حتماً کتاب‌خریدن و عضویت در کتابخانه را به عنوان دو ارزش به ارزش‌ها و باورهای زندگی خود اضافه کنید. کتابخانه می‌تواند به بچه‌ها دسترسی آسانی به کتاب‌های خوب بدهد. ما کتابخانه‌های کودک و نوجوان خوبی داریم مثل کتابخانه حسینیه ارشاد که بخش کودک نوجوان آن انصافاً خوب است. بخشی از سرمایه‌گذاری‌تان را به خریدن کتاب اختصاص دهید. دقت کنید من نمی‌گویم هزینه، می‌گویم سرمایه‌گذاری؛ زیرا کتاب یک نوع سرمایه‌گذاری است و توجه داشته باشید که بخش خیلی زیادی از چیزهایی که بچه‌ها مجبورند در نظام آموزشی‌مان به عنوان کتاب بخوانند اصلاً کاربردی نیستند. درواقع اسمش درسی است و قرار است به کار بیاید؛ ولی واقعاً به کار نمی‌آید و کتاب‌های درسی مهجور هستند. به اینکه بچه‌ها با خواندن این کتاب‌ها باسواد و بادانش شوند دل نبندیم؛ زیرا چنین اتفاقی نمی‌افتد. بچه‌ها با خیال‌بافی و با باورِ اینکه می‌توانند آرزوهایشان را تحقق ببخشند رشد می‌کنند و ارتقا می‌یابند: نه صرفاً با خواندن کتاب‌های درسی و نه با رفتن به کلاس‌های زبان انگلیسی در فصل تابستان. فقط داستان است که جادو می‌کند. اگر کشوری داستان نداشته باشد، معنی ندارد و هویت خودش را از دست می‌دهد. کتاب‌های داستان را نه به عنوان یک سرگرمی، بلکه به عنوان معنای زندگی جدی بگیرید. اگر نویسنده‌ای در ایران یک کتاب تألیفی می‌نویسد مثل «دختر دال» احمد اکبرپور از انتشارات کتاب‌های طوطی، باید آن را جدی بگیریم. بدون این داستان‌ها فرهنگ ما هیچ معنی نمی‌دهد. بزرگ‌ترین کتاب داستانی هم که ما به زبان فارسی داریم، «شاهنامه» است. شک نکنید اگر شخص فردوسی وجود نداشت و چنین اثری خلق نمی‌شد، شاید ما امروز داشتیم به زبان دیگری صحبت می‌کردیم. این داستان‌ها و روایت‌ها هستند که زندگی ما را می‌سازند. به‌شدت خواندن کتاب‌های داستان را پیشنهاد و توصیه می‌کنم: چه کتاب‌های داخلی و چه کتاب‌های خارجی. زندگی را باید معنی‌دار کرد. همچنین، می‌شود زندگینامه آدم‌های موفق داخلی و خارجی مثل مریم میرزاخانی، الیو سنت، والت دیزنی و بنیانگذار شرکت نایکی را خواند و با آنها آشنا شد و الگو گرفت. کتاب خوب فصل ندارد. کتاب خوب هر آن می‌تواند فصل تازه‌ای در زندگی هر شخص ایجاد کند و فراموش نکنیم که کتاب خوب، گروه سنی هم ندارد و هر کسی می‌تواند از آن کتاب بهره ببرد.
نظر شما