به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، حسن اسدی در مراسم بزرگداشت سهروردی که عصر پنجشنبه در اصفهان برگزار شد، گفت: بی‌توجهی به سهروردی در حوزه‌های علمیه دلیلی دارد. او در کنار اینکه از معدود حکمایی است که به آیات قرآن توجه دارد، در عین حال، تنها حکیمی است که به ایران باستان نیز توجه دارد و این اصطلاح «اسلام ایرانی» حاصل فکر اوست.
حسن اسدی ادامه داد: شیخ اشراق در سال ۵۸۷ به قتل می‌رسد و لقب توهین‌آمیز شیخ مقتول به او داده می‌شود؛ زیرا او را عامل انحراف و دگراندیش می‌دانستند. همین لقب باعث شد به مدت یک قرن او و آثارش مغفول واقع شود. بعد از یک قرن، ابتدا شمس‌الدین محمد شهرزوری و قطب‌الدین محمد شیرازی در خصوص حکمت اشراق شرح می‌نویسند و به این ترتیب، آثارش در مباحث درس و بحث مطرح می‌شود. پیش از آن‌ها نیز قطب‌الدین اهری صاحب کتاب «البلغة فی الحکمه» نیز اشاراتی به آثار شیخ اشراق می‌کند.
احیای سهروردی در مکتب تبریز و اصفهان
اسدی اظهار کرد: در دوره‌ای که نامش مکتب تبریز یا آذربایجان نام گرفته، به وسیله قطب‌الدین محمد شیرازی در عصر ایلخانی سهروردی احیا و مطرح می‌شود. سند مهم دیگر نیز «سفینه تبریز» است که آثار فارسی سهروردی در این مجموع خطی آمده و نشان می‌دهد در منطقه آذربایجان به حکمت اشراق توجه خاصی بوده است.
سردبیر مجله «آفاق اشراق» عنوان کرد: بعد از مکتب آذربایجان، شاهد مکتب شیراز و سپس مکتب اصفهان هستیم. شخص شاخص این دو مکتب، یعنی اواخر دوره مکتب شیراز و شروع مکتب اصفهان ملاصدراست که منسوب به هر دو مکتب است؛ اما اوج اندیشه‌اش در مکتب اصفهان شکل می‌گیرد.
اسدی با اشاره به اینکه میرداماد، استاد ملاصدرا، به حکمت اشراق توجه ویژه‌ای دارد، ادامه داد: دیوان اشعاری نیز به نام «دیوان اشراق» دارد که تخلصش «اشراق» بوده است. این کتاب توسط انتشارات میراث مکتوب با مقدمه جویا جهانبخش منتشر شده است. بعد از میرداماد، ملاصدرا بر شرح حکمت الاشراق تعلیقه‌ای می‌نویسد و اختلاف نظرهایش را با سهروردی در آن تعلقیات بیان می‌کند.
ردپای کمرنگ سهروردی در مکتب تهران
وی افزود: در ادامه مکتب اصفهان، به مکتب تهران و حکمای اربعه یعنی آقاعلی مدرس زنوزی، آقا محمدرضای قمشه‌ای، میرزاحسن جلوه، میرزاحسن سبزواری می‌رسیم. در مکتب تهران آنطور که ذکر شده، آقاعلی مدرس زنوزی شرح حکمت الاشراق را در تهران تدریس کرده و این یعنی شروع دوباره توجه به حکمت اشراق. آقا محمدرضای قمشه‌ای نیز قدرت تدریس کتاب‌های شیخ اشراق را داشته؛ اما مشخص نیست که حوزه درسی در این خصوص داشته یا نه. در خصوص میرزا حسن جلوه و سبزواری گزارشی در این خصوص وجود ندارد.
هانری کربن و احیای سهروردی در دوران معاصر
اسدی با تاکید بر اینکه در دوره معاصر سهروردی به دست هانری کربن احیا و مطرح می‌شود، خاطرنشان کرد: او اندیشمندی فرانسوی بوده که علایق خاصی به شیخ اشراق داشته و نحوه آشنایی‌اش با سهروردی مفصل و جالب است. به تعبیر استاد داریوش شایگان که به هانری کربن نزدیک بود، کربن با سهروردی پیوندی عمیق برقرار می‌کند؛ به‌گونه‌ای که خود را ادامه‌دهنده راه او می‌دانسته است.
اسدی تصریح کرد: هانری کربن آثار او را به صورت انتقادی تصحیح می‌کند و نیز در «تاریخ فلسفه اسلامی» که نوشته است، در چند فصل به او و حکمت اشراق اشاره می‌کند. اثری مستقل نیز به نام «اسلام ایرانی» یا «اسلام در سرزمین ایران» دارد؛ کتابی چهارجلدی است که جلد دومش سهروردی و افلاطونیان ایران است و به طور مفصل درباره سهروردی سخن گفته است. به طور خلاصه، احیاگر سهروردی در دوره معاصر هانری کربن است.
حسن اسدی با بیان اینکه بعد از کربن برخی از دوستان و شاگردانش همان روش تصحیح و شرح و تحلیل را در پیش گرفتند، نام چند تن از ادامه‌دهندگان راه کربن را ذکر و بیان کرد: همچون دکتر سید حسین نصر که رسائل فارسی سهروردی را در ابتدا او تصحیح و منتشر کرده است و آثاری همچون «سه حکیم مسلمان» را نیز در کارنامه دارد. بعد از او کسی که بیشترین کار را در این حوزه کرده و آثار تحقیقی طراز اولی را منتشر کرده، دکتر نصرالله پورجوادی است. ایشان «لغت موران» و «عقل سرخ» سهروردی را تصحیح و چاپ کرده و مقدمات مفصل و شروحی نیز در این باره نوشته است. سهم ایشان در مطالعات مربوط به سهروردی بسیار برجسته است.
استاد فلسفه اظهار کرد: بعد از مکتب تهران، تا مدتی توجه به سهروردی در فضاهای دانشگاهی پررنگ است و در حوزه علمیه توجهی به او نمی‌شود. تا وقتی که دکتر دینانی کتاب «شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی» را می‌نویسد که اثر مفصل و مهمی است.
او با اشاره به کتابی از صمد موحد بیان کرد: «سرچشمه‌های حکمت اشراق» اثری بسیار معتبر و دقیق و علمی است که تا کنون نیز منحصربه‌فرد است.
نگاه به شاهنامه با رویکرد اشراقی
حسن اسدی گفت: در سال‌های اخیر، دکتر بابک علیخانی رویکرد جدیدی به حکمت اشراق آغاز کرده که ظرفیت‌ها و توانمندی‌های این حکمت را وارد حوزه‌های مختلف مخصوصاً شاهنامه کرده است. او شاهنامه را بر اساس این حکمت تفسیر و کتاب «رموز اشراقی شاهنامه» منتشر کرده است.
اسدی با یادآوری اینکه در سال‌های اخیر، همچنان در حوزه‌های علمیه هیچ اشاره‌ای به سهروردی نمی‌شود، ادامه داد: اما استاد یزدان‌پناه دو جلد تفسیر حکمت اشراق منتشر کرده است که نقطه عطفی در حوزه‌های علمیه است و دقت‌های حوزوی را برای اولین بار اجرا کرده و به نقص و ضعف سهروردی اشاره می‌کند. مشرب فکری وی صدرایی است و می‌کوشد صدرا را همه جا به شیخ اشراق ترجیح دهد.
وی افزود: دکتر سید یحیی یثربی در کتاب «حکمت اشراق سهروردی» خلاف جریان سهروردی‌پژوهی عمل کرده و رویکردی ضدسهروردی دارد. ایشان می‌گوید نباید ابن‌سینا را از دست می‌دادیم و سهروردی باعث شد ما به عرفانیات و خیالات و خرافات بازگردیم و باید حکمت مشا را ادامه می‌دادیم.
خروج حکمت اشراق از مدار اصلی
او با انتقاد به اینکه کتاب‌های امروز در خصوص حکمت اشراق کتاب‌سازی است، بیان کرد: در حال حاضر نیز حکمت اشراق از مدار اصلی‌اش خارج شده و هر روز پایان‌نامه‌ها و رسالات و کتب از افراد گمنام و ناشران مختلف در حال انتشار است که عمدتاً حرفی نو ندارند.
سردبیر مجله «آفاق اشراق» توضیحی درباره سابقه این مجله داد و گفت: مجله «آفاق اشراق» با نام اولیه «اشراق» از سال ۸۲ در حال انتشار بوده و دوره‌های مختلفی را طی کرده است. این مجله در دو سه سال اخیر به صورت مجازی با عنوان «آفاق اشراق» منتشر می‌شود و مقالات به‌طور رایگان در سایت موجود است. هدف اولیه ما در این مجله این بود که به طور تخصصی به مباحث حکمت اشراق بپردازد؛ اما نویسندگان و پژوهشگرانی که در این حوزه می‌نویسند، اندک‌اند؛ زیرا سهروردی سال‌ها مغفول بوده است. به همین دلیل، تمام مباحث مجله در این حوزه نیست؛ با این حال، در هر شماره کوشیده‌ایم حداقل یک مقاله در حوزه حکمت اشراق منتشر کنیم.
نظر شما