سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حبیب‌الله بخشوده، شاعر و پژوهشگر: متولد ۱۳۴۸ در ایلام و از پیشگامان شعر ایلام در دهه ۶۰ است. تدریس زبان و ادبیات فارسی در دبیرستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، عضو اصلی دبیرخانه زبان و ادبیات فارسی وزارت آموزش و پرورش، کارشناس کتاب و فعالیت‌های ادبی اداره‌کل آموزش و پرورش، مدیریت اداره‌کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان ایلام و عضویت در شورای شعر و موسیقی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، مسئولیت کانون ادبی کانون بیان دانشگاه ایلام، عضویت در انجمن شعر و موسیقی صدا و سیمای مرکز ایلام، مسئولیت کانون ادبی هانا حوزه هنری استان ایلام، مسئولیت واحد پژوهش حوزه هنری استان ایلام، عضویت در کمیته آثار و تالیفات اداره‌کل آموزش و پرورش استان ایلام، دبیر علمی کنگره سراسری عقیق و ارغوان، دبیر همایش استانی گل‌زه‌خم لاله، دبیر فصلنامه فرهنگی پژوهشی فرهنگ ایلام و عضویت در دبیرخانه کشوری زبان و ادبیات فارسی، داوری در جشنواره و کنگره استانی و کشوری از مهمترین فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، هنری و ادبی اوست.

از بخشوده تاکنون کتاب‌های: صدای آبرنگ‌ها، مدیترانه، دخترم باران، باران بر گورهای کهنه اریب می‌بارد، چشم‌انداز، چیزی شبیه ابر، پرندگان بی پرند، که‌پوو، چوارپه‌ر، به رنگ هنوز در دو ادبیات فارسی و کردی از او منتشر شده است.

وی به عنوان حبیب الله بخشوده، مدیرعامل دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی در کنار سایر اعضای این دبیرخانه روزهای پرمشغله‌ای را سپری می‌کند. گفت‌وگویی با او انجام شده که با هم می‌خوانیم:

- در خصوص چگونگی تشکیل دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی توضیح دهید.

واژه دبیرخانه ذهن من را به میانه دهه هشتاد می‌برد که دبیرخانه راهبری زبان و ادبیات فارسی که تحت نظارت وزارت آموزش و پرورش بود، در ایلام دایر شد و برای اولین بار طی دو دوره متوالی به دبیران زبان و ادبیات فارسی ایلام سپرده شد. در آن دبیرخانه تعدادی از کارشناسان و دبیران مجرب در آن مشغول کار شدند و با همفکری و برنامه‌ریزی مدون توانستند کارهای خوب و مناسبی را اجرا کنند. برنامه‌هایی مثل بررسی و تحلیل متون کتاب‌های «زبان فارسی» و کتاب‌های فارسی و آرایه‌های ادبی آن سال‌ها، برگزاری همایش‌های کشوری گردهمایی‌های استانی، تولید فصلنامه ارغوان ادب که محتوای آن مقاله‌های ارزشمند تحقیقی و ادبی و شعر و داستان همکاران دبیر در سراسر کشور بود، نتیجه آن فعالیت‌های مجدانه کارنامه عالی استان ایلام بود که دوستان عزیزمان توانستند بالاترین امتیاز در سطح ملی را کسب کنند، خواستم بگویم که این یک تجربه علمی و عملی بود. از آن جماعت من و ظاهر سارایی در کنار هم عضو «شورای دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلام» هستیم و البته تجربیات مشترک بسیار دیگری مانند اداره انجمن‌های فارسی و کردی در ارشاد و حوزه هنری تا برگزاری کنگره‌ها و همایش‌های متعدد در حوزه شعر و ادب و پژوهش و داوری کنگره‌ها و جشنواره‌های مختلف را داریم.

دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلام یک مطالبه مطلوب بود که اگر چه دیر، اما با مساعی مدیران و برخی معاونان اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایلام به ثمر نشست و پس از چند سال دبیرخانه تشکیل شد. نقطه شروع این کار در زمان مدیریت آقای خودآموز (اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام) و آقای هوشمند (مدیرکل سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام) شکل گرفت و اجرایی شد.

در کل مدیریت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام در دوره‌های مختلف اهتمام لازم نسبت به زبان مادری داشته و امیدوارم آقای هلشی، مدیرکل فعلی ارشاد استان ایلام هم با توجه به ارتباطش با اهالی فرهنگ و ادب، اهتمام ویژه داشته باشد.

- دبیرخانه دارای چه ارکان یا بخش‌هایی است؟

دبیرخانه همچنان که از اسمش بر می‌آید از دو بخش تشکیل شده، زبان و ادبیات این دو در همه زبان‌ها باهمند و هم پوشانی دارند. ما در دبیرخانه به اولویت‌ها اهمیت می‌دهیم و خلأهای قابل جبران را به شکل ضروری و فوری ردیف می‌کنیم و با توجه به منابع و توان خود آنها را اجرا می کنیم. تا یک ماه اول اساسنامه دبیرخانه را که پیش‌تر نوشته شده بود، طی چندین بار مطالعه دقیق ویرایش و موارد حقوقی و ادبی را اصلاح و چارچوب‌ها را باز تعریف و ارکان چهارگانه و وظایف آنها را به شکل روشن‌تر، مشخص کردیم.

دبیرخانه چهار رکن دارد. رکن ادبیات که من و ظاهر سارایی آن را اداره می‌کنیم البته به اصرار آقای سارایی، من پذیرفتم چرا که مسئولیت و دبیری دبیرخانه به من محول شده بود و این بخش خود کلی چانه‌زنی، کار اداری و پیگیری دارد. علیرضا شوهانی و پالیزبان به ترتیب بخش آموزش و پژوهش و زبان شناسی را عهده‌دار شدند و محمدعلی قاسمی مسئولیت رکن چاپ و نشر را پذیرفته است.

دو ماه که از کار دبیرخانه گذشته بود، به فکر تشکیل انجمن ادبی افتادیم. در این بخش با عنایت به توانایی و ارزش ادبی کارهای تولید شده در استان و وجود استعدادهای نو، در گروه‌های سنی جوان و نوجوان و وجود استادان توانمند و همچنین خلأ انجمن‌های ادبی کردی در ایلام، کار را شروع کردیم و با تشکیل چندین جلسه پی در پی انجمن «بەیان» را بنا کردیم. انجمنی که ژانرهای مختلف ادبی را پوشش می‌دهد. هم شعر و هم ترانه، هم نثر ادبی و هم داستان کوتاه؛ همه این گونه‌های ادبی در این انجمن طرفدار و خالق اثر دارد.

خوشبختانه استقبال از انجمن «بەیان» بی‌نظیر بود. روز افتتاحیه حدود ۸۰ نفر آمده بودند و ما با کمبود جا مواجه شدیم. «به‌یان»، شورایی منتخب از شاعران پیشکسوت استان دارد که فرهاد شاهمرادیان، نعمت‌الله داودیان، علی‌محمد محمدی، امید ظاهری و سمیه فلاحی، اعضای شورای بەیان هستند و مسئولیت انجمن به عهده فرهاد شاهمرادیان است.

در بخش زبان هم پیشنهادهای خوبی را جمع و بررسی می‌کنیم. سیاهه‌ای از افراد فعال و مؤثر در حوزه زبان شناسی شامل دبیران، استادان دانشگاهی، مترجمان و واژه‌شناسان که می‌توانند یاریگرمان باشند و زبان کردی را پویاتر کنند، تهیه کرده‌ایم و داریم. بانک اطلاعاتی خوبی را از طیف‌های مختلف جمع آوری می‌کنیم که در جهت کمک به اهداف‌مان از تجربیات و دانش نخبگان دلسوز بهره می‌گیریم و در حقیقت موتور محرکه دبیرخانه را با یاری این افراد روشن می‌کنیم.

- در مورد چگونگی انتخاب نام «ب ە یان» برای انجمن ادبی وابسته به دبیرخانه توضیح دهید.

انجمن «بەیان» انتخابی از حدود ۷۰ اسم پیشنهادی است که اعضای دبیرخانه و شورای بیان ارائه کرده بودند. «بیان» واژه‌ای چند وجهی است. هم در زبان کردی کاربرد دارد و هم در زبان‌های دیگر چه فارسی و چه عربی. در زبان کردی ایلامی «به‌یان» به صبح زود گفته می‌شود و نمادی از روشنایی و امید است. ریشه قرآنی و حدیثی آن هم آشکار است و مکرراً در سخن بزرگان دین آمده است. شعر خود نوعی بیان ارزشمند و برگزیده و هنری است و این اسم با حداکثر آرا در بین اسم‌های پیشنهادی، انتخاب شد.

- در مورد کار اعضای دبیرخانه توضیح دهید.

دبیرخانه اگر چه به لحاظ مالی و لجستیکی نو پا و کم بنیه است، اما تلاش همکاران در آن دیدنی و ستودنی است و این برآمده از علاقه و غیرت به زبان مادری است. اعضای دبیرخانه با کمترین امکانات حاضرند صدها ساعت وقت بگذارند، طرح و برنامه پیشنهاد دهند و تا مرحله اجرا و اقدام، برنامه‌ها را پشتیبانی کنند تا به رشدی متوازن در همه بخش‌ها برسیم. آنچه حاصل این سه چهار ماه کار دبیرخانه است، بدون اغراق کوششی است فراتر از انتظار به قول ایلامی‌ها «چمانی کار قوندراتیه» منظور کونتراکی.

- چه برنامه‌های تازه‌ای دارید؟

حالا که چیزی به نام دبیرخانه داریم، چه خوب است با توان و تلاش در این بخش، ارگان‌ها و نهادهای فرهنگی استان همراه شوند و مدیران و روسای ادارات فرهنگی برای زبان و فرهنگ مردم این دیار دلسوزی کنند و دبیرخانه را به عنوان بازوی مشورتی خود ببینند. من از همین تریبون از همه دوستان می‌خواهم که در راستای ارج گذاشتن به زبان و ادبیات کردی کمی جدی‌تر وارد میدان شوند و از ظرفیت دبیرخانه بهره ببرند.

ادارات و نهادها و ارگان‌هایی مانند: صدا و سیمای مرکز استان، ادارات کل آموزش و پرورش، کتابخانه‌های استان، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، حوزه هنری، بنیاد ایران شناسی، بنیاد نخبگان، دانشگاه‌های ایلام، آزاد و …‌.شهرداری‌ها، انستیتوها و انجمن‌های ادبی و فرهنگی سمن‌ها همه و همه می‌توانند با بستن قرارداد و دعوت از دوستان کارشناس در اجرای برنامه هایشان موفق‌تر باشند.

صدا و سیما که نهادی با مخاطب فراگیر است می‌تواند در بخش واژه‌شناسی و به کارگیری واژگان و رسم الخط در بخش اخبار کردی یا برنامه‌هایش با موضوعات بومی و یا متون نمایشی و یا ادبی از دبیرخانه بهره ببرد. بعضی وقت‌ها که فرصت دارم و به اخبار کردی استان گوش می‌دهم، به خودم می‌گویم چرا در استانی با این همه استعداد و پتانسیل باید شاهد اخباری، کاملاً گرته‌برداری شده باشم. اخبار استان به ترجمه‌ای رنگ و رو رفته و بی قوام از اخبار سراسری مبدل شده، در صورتی که هر بخش از خبر باید، مخصوص گویشوران خاص خود باشد. متون نمایشی که به شکل فیلم یا سریال پخش می‌شوند می توانند اصلاح شوند و از زبان مادری تغذیه نمایند.

ترانه‌های پخش شده چه در سریال‌ها و چه در برنامه‌های کردی گاه فاقد استانداردهای لازمند و حداقل نمره قبولی از یک شعر کردی می‌گیرند. صدا و سیما به عنوان یک رسانه رسمی نقشی بزرگ در پاسداری و سلامت زبان کردی دارد و باید بتواند مخاطبانش را راضی کند. سال‌هاست که بخش شعر و موسیقی به تعداد انگشتان یک دست هم تولید محتوایی عمیق و اثرگذار نداشته است. در آموزش و پرورش که وظیفه تعلیم و تربیت نسل‌های کودک و نوجوان دارد، می‌توان از وجود دبیرخانه بهره برد. یادگیری رسم الخط، شعر و داستان کوتاه، بخشی از این خواسته است.

در بخش ادبیات بومی که در کتاب‌های فارسی به درستی طراحی شده، می‌توان دبیران ادبیات را آموزش داد بعضی وقت‌ها کارهای خوبی در این زمینه می‌بینم و این جای خوشحالی دارد مثلاً سمیه فلاحی، دبیر خوش ذوق ادبیات با راهنمایی دانش آموزان و خواندن متون منظوم و منثور برای آنها توانسته کلیپ‌های خوبی را تهیه کند و مشوق آنها در یادگیری متون ادب کردی باشد. بسیاری از دبیران ادبیات فارسی با رسم‌الخط کردی که رسم‌الخطی کاملاً علمی است آشنایی ندارد، این کار از عهده دبیرخانه بر می‌آید و آموزش و پرورش می‌تواند برای یادگیری نیروهایش کلاس‌ها و کارگاه‌های ضمن خدمت برگزار کند.

دانشگاه‌های ایلام و آزاد و … در بخش‌های مختلف و رشته‌های گوناگون می توانند با دبیرخانه تعامل داشته باشند. اکنون در دانشگاه ایلام رشته زبان‌شناسی دایر است و این امکان خوبی است که استادان و اعضای هیئت علمی زبان کردی را به عنوان یک زبان ایرانی جدی بگیرند و مشوق دانشجویان در کارهای تحقیقی باشند.

زبان کردی، زبانی بکر و ارجمند است و زمینه مناسبی برای پژوهش‌های زبان شناسانه دارد. در رشته زبان و ادبیات فارسی هم می‌توان به پژوهش در حوزه ادبیات تطبیقی و … فکر کرد و به ترغیب دانشجویان پرداخت تا این خلا پر شود. می‌دانیم که گونه‌های مهمی از ادبیات مانند ادبیات حماسی، غنایی و عرفانی در مناطق مختلف کردنشین وجود داشته و بسیاری از منظومه‌های فارسی نظیر خسرو و شیرین و شاهنامه به زبان کردی سروده شده‌اند.

حتی آثار امروز شعر و داستان کردی زمینه‌ای مناسب برای تطبیق و مقایسه‌اند و می‌توان پنجره‌ای روشن و علمی به این افق‌ها باز کرد. یادم می‌آید که پیش از این دانشجویان کارشناسی رشد و دکترا به کمک استادان مجرب و تلاشگر در این زمینه پایان نامه و رساله‌هایی ارائه کرده‌اند.

امروزه در شهرهای بزرگتر، فرهنگسراهای شهرداری فعالانه در جهت رشد و شکوفایی زبان و ادبیات فعالیت دارند، متاسفانه در استان ما، علاقمندان و افراد مستعد از این امکان بی‌بهره‌اند. در بخش نامگذاری بلوارها، میادین، خیابان‌ها و کوچه‌ها شهرداری کمیته نامگذاری دارد و می‌تواند از ظرفیت دبیرخانه بهره ببرد و آن را مرجعی معتبر در شناخت واژگان و اسامی کردی بداند.

اخیراً شهرداری برخی اسامی را تغییرداده مثل میدان «استاندارد» که به جای «چالیمار» آمده که چندان منطقی و ضروری به نظر نمی‌رسد و این موجب نارضایتی گروهی از منتقدان شده است.

بنیاد ایران شناسی، اداره‌کل کتابخانه‌ها و … هم می‌توانند از ظرفیت‌های دبیرخانه استفاده کنند. دبیرخانه مصمم است در آینده نزدیک با احصا اسامی فعالان و استادان حوزه زبان نسبت به معادل‌سازی واژگان فعالانه وارد عمل شود. این کار راهبرد دبیرخانه است و می‌توان ثمره آن را در آینده دید.

امروزه بسیاری از واژگان عمومی و اختصاصی ما در زبان کردی معادلی شایسته ندارد و توسعه و به‌کارگیری بی‌حد و حصر این واژگان و گرته‌برداری‌های مختلف، ساختار زبان کردی را به نابودی می‌کشاند. این مهم خوشبختانه دغدغه اعضای دبیرخانه است و ما برای انجام این موضوع برنامه‌هایی مدون تنظیم کرده‌ایم. کار دیگر دبیرخانه در این مدت نامه‌نگاری‌های مختلف است که از طریق اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام با ادارات و دانشگاه‌ها انجام شده و آنها را از وجود دبیرخانه و ظرفیت‌ها و خدمات آن مطلع کرده است.

- بازخورد کار دبیرخانه و فعالیت‌های آن در جامعه فرهنگی استان چگونه بوده است؟

پاسخ و ارزیابی کلی من خیلی خوب است. روزهای اول پیام‌های مثبت زیادی فرستاده شد. پیام‌های شخصی و حتی نظرات دوستان در فضای مجازی، عزم ما را جزم‌تر کرد و به ما که به تازگی قبول مسئولیت کرده بودیم، انرژی فراوانی داد. به خصوص نگاه فعالانی که کمی به شکل شخصی با هم زاویه داشتیم، اما بی‌طرفانه و از سر صفا و صداقت قدوم این کودک نوباوه را خجسته دانستند.

در هر صورت، هر کاری در حوزه فرهنگ، ادبیات و هنر در ابتدا ممکن است با بهت و ابهام همراه باشد. گاهی افرادی بنا به دلایل شخصی یا نوع برداشت و یا محق دانستن خود، سعی می‌کنند پشت نگاهی مه‌آلود به تحلیل بپردازند و برخی چیزها ممکن است، موجب رنجش شود. مثلاً: نوع تبلیغات، عدم دعوت مسئولان از افراد، حتی پذیرایی و… این نوع نگاه به دبیرخانه قابل اغماض بود. بعضی از عزیزان بعدها از این رنجش‌های غیرواقعی پا پس کشیدند و فهمیدند کمی عجولانه اظهارنظر کرده و به قضاوت نشسته‌اند.

دوستان‌مان هم در دبیرخانه آغوش محبت خود را بازکردند و به همه فهماندند که حضورشان در دبیرخانه نه به خاطر گرفتن مسؤلیت که از سر دلسوزی، علاقمندی و وفاداری به زبان مادری و به دلیل تعهد به زبان و ادبیات بوده است. حالا اغلب دلسوزان و علاقمندان پیام‌های مهرآمیزشان را ارسال می‌کنند و داوطلبانه در کمک به اهداف دبیرخانه، تلاش می‌کنند.

دبیرخانه، فعالان فرهنگی و ادبی استان‌های مجاور را هم به تلاش واداشته است. بسیاری از دوستان اهل کرمانشاه و کردستان با ابراز شادی از تشکیل دبیرخانه، خواهان تشکیل دبیرخانه‌ای مشابه در استان‌های شان شده و به بنده پیام دادند که لطفاً به مسئولان ما هم بگویید که دبیرخانه‌ای تشکیل دهند و به زبان مادری‌مان کمک کنند.

کاش مسئولان فرهنگ و ارشاد اسلامی در این استان‌ها هم به چنین اقدام بایسته‌ای دست بزنند تا گلایه‌ها از بین برود و تلاشگران عرصه فرهنگ و هنر در استان‌های کرمانشاه، کردستان و لرستان که توانمند و نوآورند به شکوفایی، زایایی و استمرار زبان مادری‌شان کمک کنند و زمینه تعامل ما با آنها بیشتر فراهم شود، این کار موجب هم افزایی و قدرت و قوام جامعه ادبی و فرهنگی است.

- دقیقاً منظور از زبان کردی ایلام چیست؟

در جغرافیای استان ایلام، لهجه‌ها و گویش‌هایی وجود دارد که همگی ریشه‌ای کهن در این خاک عزیز دارند. در استان ایلام زبان کردی، زبان قاطبه گویشوران است. زبان کردی در ایلام قدمت فراوان و گویشوران بیشتری دارد. گویش‌ها و لهجه‌های متعدد در استان‌مان وجود دارد که خاص قبایل و ایل‌های ایلامی است. همه این گویش‌ها متعلق به مردم ما هستند و همه از نظر ما ایلامی‌اند؛ یعنی متعلق به کردی استان ایلامند و همه برای ما عزیز و محترم. دبیرخانه هیچ امتیاز خاصی برای یک گویش ویژه قائل نیست، بلکه همه اعضا می‌کوشند که بتوانند در قالب اساسنامه و با توجه به شرح وظایف‌شان در خدمت زبان کردی باشند.

- رابطه دبیرخانه با رسانه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

کار رسانه‌ای دبیرخانه پس از دو ماه شروع شد ابتدا لازم بود لوگویی مناسب را تهیه کنیم. چندین طرح با ایده‌های مختلف به دست‌مان رسید -که لازم است از حسن نظر دوستان و طراحان هنرمندی مانند وحید اسدی و قدرت ملکی که زحمت زیادی متقبل شدند، سپاسگزاری کنم- بالاخره با چکش کاری‌های متعدد یک طرح با رای بالا تایید شد. کار رسانه‌ای دبیرخانه در فضای مجازی شروع شد در فضای مجازی هم انجمن بیان و هم دبیرخانه فعال هستند و محتواهای مختلفی از گزارش‌های مختلف گرفته تا شعرخوانی شاعران و داستان‌های کوتاه و همچنین نوشته‌های موجز در حیطه دستور زبان و …‌در اختیار کاربران قرار می‌گیرد.

بیشتر دوستان حاضر در دبیرخانه خود در گذشته و حال در رسانه‌های کشوری و استانی سابقه دارند و در کارنامه آنها، این مهم دیده می‌شود رابطه دوستان دبیرخانه با مطبوعات و نشریات عالی است و این خود امتیازی است.

به گزارش ایبنا؛ اسفندماه ۱۴۰۲، دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی با حضور علی هوشمند مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، منصور محبی معاون فرهنگی و رسانه‌ای اداره‌کل، حمدالله نوروزی حراست، یونس قیطانی کارشناس امورفرهنگی و جمعی از نویسندگان، شاعران و اساتید حوزه فرهنگ و ادب استان در سالن اجتماعات مجتمع فرهنگی هنری ایلام برگزار شد.ظاهر سارایی، محمدعلی قاسمی، حبیب‌الله بخشوده، علیرضا شوهانی و آرش پالیزبان اعضای هیئت مدیره‌اند که توسط مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شدند. اعضای هیئت مؤسس، دکتر حبیب‌الله بخشوده را به مدت ۲ سال به عنوان مدیرعامل دبیرخانه زبان و ادبیات کردی ایلامی برگزیدند و همچنین یونس قیطانی به عنوان مدیر دبیرخانه انتخاب شد.