به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یکی از آثاری که در مدت اندکی پس از انتشار بسیار به دل اهالی ادب و تحقیق نشسته، «فرهنگنامه امثال و حکم آذربایجانی با ترجمه و نظایر فارسی و نمونه‌هایی از امثال عربی، انگلیسی و اسپرانتو» از نشر تمثال به قلم پروین ثروتیان است. به بهانه انتشار چاپ ۲۶ این اثر ۸۲۲ صفحه‌ای یکسال پس از چاپ اول آن، دقایقی با نویسنده کتاب به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

دلیل پرداختن به امثال و حکم چه بود؟

من از دوران کودکی به ضرب‌المثل‌هایی که از این و آن، به ویژه از مادرم می‌شنیدم علاقه پیدا کردم و با شوق و ذوق فراوان به جمع‌آوری آنها پرداختم. ضرب‌المثل‌ها بخشی از فرهنگ مردم در برابر آثار مکتوب فاخر هستند که نه تنها بین خواص بلکه بین عوام جاری و ساری است. گاهی با یک ضرب‌المثل کوتاه می‌توان حق مطلب را ادا کرد و حرف دل را بیان کرد. در طول تاریخ در فرهنگ‌های مختلف، سخنانی سینه به سینه خلق و نشر یافته‌اند که برای بیان احوال و انتقال سریع مفاهیم به کار برده شده‌اند گاه موزون بوده‌اند و بیشتر به دل نشسته‌اند.

چند نمونه ذکر می‌شود:

الف) مثل آذری:

الف: ساخلا سامانی گله‌ر زمانی یا ساخلا گؤنی گله‌ر گوُنی

فارسی: چیزی که خوار است روزی به کار است

اسپرانتو: cello Eĉ bagatelo, povas servi

انگلیسی: what is despised may some day be found useful

شاهد شعری:

میفکن کول گرچه خوار آیدت / ‏که هنگام سرما به کار آیدت (شرف‌نامه نظامی)

ب) مثل آذری:

گؤزل آغا چوخ گؤزه لیدی، ویردی چیچک چیخارتدی

مثل فارسی: مبارک خیلی خوشگل بود آبله هم در آورد.

شاهد شعری: احمدک را که رخ نموده بود / ‏ آبله بر دمد چگونه بود (هفت پیکر نظامی)

ج) مثل آذری:

ایکی دگیل که اوچ اولماسون

فارسی: هیچ دو نیست که سه نگردد

عربی: لا تثنی الّا تثلُّث

انگلیسی: No twos but threes

شواهد شعری :

ای ضیاء الحق حسام‌الّدین بیار / ‏ این سیوم دفتر که سنّت شد سه بار (مولوی)

از چه منابعی استفاده کردید؟

از منابع متعددی استفاده کردم از جمله «قرآن کریم»، «امثال و حکم آذربایجانی» نوشته علی اصغر مجتهدی، «حافظ غزللرینی تورکجه یازسایدی» سروده و ترجمه بهروز ثروتیان، «لغت‌نامه علی اکبر دهخدا»، «امثال و حکم علی‌اکبر دهخدا»، «ریشه‌های تاریخی امثال و حکم» نوشته مهدی پرتوی آملی، «فرهنگ جامع اسپرانتو- فارسی» بدیع صمیمی، «امثال و حکم زبان اسپرانتو»، «فرهنگ ضرب‌المثل‌ها» از سلیمان حییم، «هشت قرن کسوف» هوشنگ ملک‌نیا، تهران، «گنجنامه حکمت»، «فرهنگ اصطلاحات و تعرینات (نفایس الفنون)» بهروز ثروتیان و نیز از آثار منظوم و منثور از گنجینه‌های ادب فارسی بهره بردم.

تا چه اندازه در کشور خلا فرهنگ‌نویسی داریم؟

در سایه زحمات استادان،، لغت‌نامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌های گوناگون چون لغت‌نامه دهخدا وفرهنگ معین و غیره به زبان فارسی نگاشته و چاپ شده است. در مورد فرهنگ امثال و حکم فارسی بزرگترین کار را مرحوم علی‌اکبر دهخدا انجام داده و «ریشه‌های تاریخی امثال و حکم» پرتوی عاملی نیز قابل توجه است. در مورد امثال و حکم به زبان ترکی آذربایجانی نیز آثاری پراکنده و بیشتر شفاهی وجود دارد. آنچه من اولین بار انجام داده‌ام کشف قراین و نظایر و شواهد شعری امثال و حکم به زبان‌های ترکی آذربایجانی، فارسی و در مواردی عربی و انگلیسی و اسپرانتو است. فرهنگ ایران زمین به قدری غنی و گسترده است که هر چه در فرهنگ‌نویسی تلاش شود باز هم کم است.