به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، میزگرد «ورود به بازارهای جهانی کتاب حوزه کودک و نوجوان» سه‌شنبه(۱۰ مهرماه) با حضور فتح‌الله فروغی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، محمدرضا یوسفی، نویسنده؛ عاطفه ملکی‌جو، تصویرگر؛ مژگان مشتاق، نویسنده، ثمین نبی‌پور، مترجم؛ علی‌رضا گلدوزیان، تصویرگر و برزو سریزدی، در دفتر انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان برگزار شد.
از ظرفیت‌های حضور در بازارهای جهانی نشر استفاده نکردیم
فروغی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان درباره دلایل برگزاری سلسله میزگردهای تخصصی با محوریت بازار جهانی کتاب و کودک، بیان کرد: به‌نظر می‌رسد از ظرفیت لازم برای عرضه کتاب کودک و نوجوان در بازارهای جهانی استفاده نشده و به بازار داخل محدود شده است؛ درحالی که کشورهای پیشرفته در حوزه نشر، سعی کرده‌اند، بازارهای جدیدی در کشورهای دیگر ایجاد کنند.
وی، زبان فارسی را مانع عرضه جهانی کتاب نویسندگان کودک و نوجوان ایرانی ندانست و افزود: به‌نظر می‌رسد مسئله اصلی، نبود دوره‌های آموزشی، برای ورود به بازارهای جدید است؛ به‌عبارت دیگر نمی‌دانیم چطور و چگونه تولید کنیم؛ همچنین نمی‌دانیم چه محتوایی تولید و تولیدات را چطور توزیع کنیم و چگونه به بازارهای جهانی برسیم؛ بنابراین وقتی می‌گویم، «نمی‌دانیم» یعنی آیا نویسندگان ایرانی به توانایی تولید متنی برای عرضه فرامرزی رسیده‌اند؟ و آیا تصویرگران ایرانی توانایی تشخیص اینکه چه تصویری در کدام کشور و برای چه فرهنگی مناسب است، می‌دانند؟ و آیا ناشر ایرانی برای تولید باکیفیت کشور مقصد توانمند است؟
فروغی طرح سوالات مختلف را محور گفت‌وگوها و سخنرانی‌های میزگرد اعلام کرد و ادامه داد: پرسش‌های طرح شده در این سوال ریشه دارد؛ اینکه آیا کتاب کودک و نوجوان، توانسته بازارهای خارجی را جذب کند یه خیر؟ اگر پاسخ به پرسش مثبت است؛ دلایل این موفقیت چیست تا ادامه پیدا کند، اگر پاسخ منفی است؛ علل آن را بررسی کنیم.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان با تاکید براینکه ناشران کودک و نوجوان در ایران به بازارهای جهانی نیاز دارند، گفت: پیش‌تر انجمن، کارگاه‌های متنوع دیگری در این زمینه برگزار کرده بود و باید کوشش کنیم، تجربیات خودمان در حوزه نویسندگی، تصویرگری، تولید و فعالیت‌های آژانس‌های ادبی را به اشتراک بگذاریم و برای برگزاری فلوشیپ کتاب کودک و نوجوان در تهران آماده شویم؛ به‌عبارت دیگر با قواعد دیپلماسی کتاب آشنا باشیم.
در ادامه این نشست یوسفی، نویسنده با تاکید بر تاثیرگذاری ادبیات کهن فارسی بر نویسندگان ایرانی، به‌ویژه نویسندگان کودک و نوجوان بیان کرد: می‌دانیم نویسندگان ایرانی به‌اصطلاح تحت پوشش بزرگان ادب و شُعرای بزرگ زبان پارسی ازجمله فردوسی و سعدی، در کشورهای مختلف حاضر می‌شوند و مورد توجه قرار می‌گیرند. پرسش اینجا است در وضعیت فعلی، چه اقدامی برای تقویت روند حضور نویسندگان ایرانی حوزه کودک و نوجوان ضروری است؟
وی با اشاره به آسیب‌های «اقتصاد دولتی» بر بدنه نشر کشور ادامه داد: سهم ۶۵ درصدی ناشران خصوصی در تولید کتاب کودک و نوجوان آمار درخورتوجه و امیدوارکننده‌ای است؛ علاوه‌بر ایران در جهان، نویسندگان به بخش خصوصی امیدوارند.
کتاب بازاری در بازار جهانی جایگاهی ندارد
نویسنده «عالیجناب بو» بر ضرورت بهبود نگاه دولت به مقوله فرهنگ تاکید و بیان کرد: به‌نظر می‌رسد در نمایشگاه‌های کتاب، سهم کتاب‌های بازاری درخورتوجه است؛ حتی ناشران خصوصی نیز بر تولید کتاب بازاری تمایل دارند؛ این محتوا در بازار جهانی جایگاهی ندارد، درحالی که قصد داریم کتاب‌هایی تولید کنیم که نشان دهیم، فرزندان سعدی و فردوسی هستیم. تعداد این دست ناشران اندک‌شمار است و به‌نظر می‌رسد همین تعداد نیز به‌اصطلاح از دل ناشران خصوصی شکل گرفته‌اند.
یوسفی با تاکید بر جایگاه ایران در جهان ادامه داد: ایران، جزو پنج کشور کهن دنیا است؛ شخصیت‌های ادبی ایران در دنیا دومی ندارد؛ حتی «هومر» به فردوسی نمی‌رسد؛ با این وجود نهایت بازار کتاب کودک و نوجوان ایران، چین و روسیه است؛ درحالی که این کشورها جایگاه و به‌اصطلاح کلاسی در بازار نشر جهان ندارند.
وی افزود: باید به کشورهایی توجه کنیم که داری تمدن کهن باشند؛ هرچند، چین نیز جزو این کشورها است اما مسائل نشر دولتی در این کشور نیز وجود دارد. بارها به نویسندگان همکار گفته‌ام با ناشران همکاری داشته باشند و با همراهی یکدیگر، کتاب برای عرضه در کشورهای خارجی تولید کنند؛ به‌ویژه برای بچه‌های ایرانی متولد شده در کشورهای خارجی. این بچه‌ها به زبان انگلیسی مسلط هستند اما زبان فارسی را الکن صحبت می‌کنند. این بچه‌ها به کتاب‌های فارسی نیاز دارند.
یوسفی با تاکید بر تولید کتاب فارسی برای فرزندان ایرانیان مقیم خارج از کشور گفت: والدین این بچه‌ها، علاقه‌مند هستند که فرزندانشان مفهوم و معنای نیلوفر ایرانی و یا قلمدان را بدانند؛ به‌عبارت دیگر بافت کهن‌الگوی ایرانی را می‌خواهند.
نویسنده کودک و نوجوان درباره راه‌پیدا کردن برخی کتاب‌های کودک و نوجوان به بازارهای خارجی، بیان کرد: ایران در فرهنگ کهن‌الگویی و فولکلر، مشترک هستند؛ بنابراین براساس تجربه بچه‌ها به داستان‌های مبتنی بر کهن‌الگوها علاقه بیشتری دارند. منابع کهن، رشته‌های پیوند فرهنگ جهانی است؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنم، برخلاف بازنویسی، باید اثر خلاقه تولید کرد؛ چراکه تولید اثر خلاقه را باید نویسندگی دانست. فرهنگ کهن با ادبیات معاصر باید ترکیب تا به معنای واقعی اثر اقتباسی و بازآفرینی تولید شود.
کتاب کودک باید به فطرت مخاطب نزدیک باشد
در ادامه این نشست مژگان مشتاق، نویسنده حوزه ادبیات کودک و نوجوان درباره معیارهای تولید اثر، برای ورود به بازارهای جهانی گفت: برای ورود به هر موقعیتی باید مجهز باشیم؛ به‌عنوان مثال می‌توان برای شناسایی نویسندگان نوظهور فراخوان منتشر کرد؛ چراکه بسیاری از این متون جوانان نوظهور به دلایل مختلف چاپ و دیده نمی‌شود. تاکید دارم، محتوایی برای عرضه در بازارهای جهانی ظرفیت دارند که براساس فطرت کودک تولید شده باشد.
وی با اشاره به تجربه همکاری‌اش با برخی ناشران ایتالیایی، بر کیفیت چاپ و طراحی جلد کتاب‌های فارسی، ارتقاء کیفی حضور ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی و بهبود تعاملات با ناشران بین‌المللی تاکید کرد.
ناشران کشورهای عربی بازاری‌کاراند
در ادامه این میزگرد، عاطفه ملکی‌جو، تصویرگر ضمن اشاره به همکاری با ناشران کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس بیان کرد: تحول تولید و تصویرگری کتاب در کشورهای عربی از چند سال اخیر آغاز شده است و پیش‌تر، فعالیت‌ها بسیاربسیار ضعیف بود؛ علاوه‌براین به تازگی می‌توان از تصویرگران عرب، صحبت کرد؛ البته کیفیت آثار تصویرگران مصری بیشتر است.
وی با اشاره به رویکرد ناشران کشورهای عربی افزود: بیشتر این ناشران، به‌اصطلاح بازاری‌کار هستند و اندک‌شمار، حرفه‌ای فعالیت می‌کنند. در این کشورها بیشتر ناشران، به فعالیت نشر وارد می‌شوند وبرای تصویرگری از طریق فضای مجازی با تصویرگران ارتباط برقرار می‌کنند. من نیز از همین طریق با ناشر عرب آشنا شدم. نگاه برخی ناشران این منطقه به تصویرگری هنری نیست.
ملکی‌جو با بیان این مطلب که ناشران عرب، بعد از تولید کتاب، اثر را به‌اصطلاح رها نمی‌کنند، گفت: کتاب‌های جدید در نمایشگاه‌های مختلف کشورهای عربی عرضه می‌شود و در این رویدادها، نشست‌های کتابخوانی برگزار می‌کنند.
وی با تاکید بر تاثیر حضور تصویرگران ایرانی در رویدادهای رقابتی، برای معرفی قابلیت‌های هنر تصویرگران ایرانی، بیان کرد: علاوه‌بر فضای مجازی به‌عنوان ابزار آشنایی ناشران عربی با تصویرگران ایرانی، توصیه نیز موثر است که می‌تواند در قالب جشنواره‌ای باشد؛ البته برقراری ارتباط در ملاقات‌های حضوربه‌جای ارسال اثر از طریق ایمیل، بسیار تاثیرگذارتر است.
در ادامه این میزگرد علی‌رضا گلدوزیان، تصویرگر، با تاکید برنقش آژانس‌های ادبی بر همکاری تصویرگران ایرانی با ناشران خارجی بیان کرد: برای برقراری ارتباط موثرتر با ناشران داخلی و خارجی و حفظ وجاهت تصویرگر، اعتبار آژانس‌های ادبی افزایش پیدا کرده است.
وی تصویرگران ایرانی را هنرمندانی معرفی کرد که ناشران خارجی نمی‌توانند از آنها سوء‌استفاده کنند؛ چراکه به تولید اثری که در بازارهای جهانی موفقیت کسب کرده و به همین دلیل، در تجدید چاپ‌های مکرر و پول‌ساز برای ناشر موفق شده است. به‌گفته گلدوزیان؛ بنابراین تصویرگران باید ابتدا شانیت را در خودشان ایجاد کنند، حتی نسبت به اینکه چه قراردادی منعقد می‌کنند و چطور با ناشر خارجی در تعامل هستند.
همکاری با ناشران خارجی امر پیچیده‌ای نیست
گلدوزیان افزود: نهادهای فعال در حوزه نشر، جداجدا از هم فعالیت می‌کنند؛ بنابراین پیش‌بینی آینده را برای فعالان حوزه نشر ازجمله تصویرگران دشوار می‌کنند. برای تصویرگری تلاش می‌کنم و به‌غایت برای این کار سرمایه‌گذاری فکری و ذهنی دارم اما وقتی اثر به دست ناشر سپرده می‌شود این مسائل شکل می‌گیرد که آیا حقوق مادی و معنوی من حفظ می‌شود؟ آیا حرمت روابطم به‌واسطه ارتباط ناشران با بیرون از ایران، نگه داشته می‌شود؟
وی ادامه داد: به‌عنوان مثال نتیجه همکاری من با یکی از ناشران که ۲۵ کتاب من را در چند کشور فروخته، فقط ۵۰ دلار است؛ واقعیتی خنده‌دار و در عین حال گریه‌دار. این واقعیت خلاف قرارداد نبود، اما موضوع شانیت انسانی و رفتار اخلاقی است؛ به‌عبارت دیگر وقتی تصویرگری برای یک ناشر به‌اصطلاح پول‌ساز است، ناشر در این سود شریکش کند.
برنده ایرانی جایزه بین‌المللی براتیسلاوا به مشکلات تبادلات پولی و مالی با ناشران خارجی اشاره و بیان کرد: با وجود این مشکلات می‌بینم که تصویرگران خودجوش با ناشران ارتباط می‌گیرند؛ ازجمله ارتباط‌گیری یکی از تصویرگران با ادیتورهای چند ناشر بزرگ خارجی.
میل بازار جهانی تغییر کرده است
گلدوزیان ادامه داد: بازار جهانی، دیگر به داستان‌های کهن علاقه ندارد؛ هرچند یک رفتار سلیقه‌ای است اما به نظر می‌رسد میل بازار جهانی تغییر کرده است؛ به‌عنوان مثال با یک ناشر استرالیایی و نروژی برای تصویرگری یک کتاب با موضوع گسترش آلزایمر کودکان، همکاری می‌کنم؛ بنابراین سلیقه بازار جهانی به طبع یا مسائل کودکان مرتبط می‌شود. برای حضور در بازارهای جهانی، تعریف داریم؛ ازجمله این معیارها، تولید کتاب با چاپ باکیفیت وجلدسخت است و معتقدم ظرفیت خوبی وجود دارد. طرح‌های تصویری درخورتوجهی تولید می‌شود و تصویرگران با توسعه روابط‌شان مشغول فعالیت هستند.
وی افزود: همکاری با ناشران خارجی، اصلاً امر پیچیده‌ای نیست و به نظر می‌رسد، تصویرگران ایرانی برقراری ارتباط را پیچیده کرده‌اند؛ درصوتی که ایده‌محور و ترتیب دادن روابط درست و فاصله گرفتن از داستان‌های تخیلی، زمینه‌ساز این است که کتاب نه‌تنها با یک یا دو ناشر، بلکه با ناشران زیادی، به‌اصطلاح راه خودش را پیدا کند.
بازار نشر جهانی خیابان یک طرفه نیست
ثمین نبی‌پور، مترجم و از نشر افق بیان کرد: به‌نظر می‌رسد در حوزه نشر، با هدف ورود به بازارهای نشر بین‌الملل، هم‌افزایی بین نهادهای فعال، وجود ندارد. مسئله نخست اینکه وقتی از بازار نشر صحبت می‌کنیم، نمی‌توانیم فکر کنیم که با یک مسیر یک طرفه مواجه هستیم؛ به‌عبارت دیگر انتظار داریم با عرضه آثار تصویرگران ایرانی، ناشران خارجی برای عقد قرارداد به‌اصطلاح در صف بایستند. درحالی که جایگاهی در اقتصاد خرید رایت در جهان نداریم؛ بنابراین چرا باید فعالان نشر ایران را جدی بگیرند؛ البته می‌دانم تحریم و مشکلات هست؛ بنابراین در این شرایط وقتی تیری در تاریکی پرتاب و اتفاقی شکل می‌گیرد باید دید این شعله را چطور می‌توان زنده نگه داشت.
وی درباره نگاه ناشران ایرانی به ادبیات داستانی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد ناشران ایرانی با اتفاقاتی که در حوزه ادبیات داستانی در جهان ایجاد شده، هماهنگ نیستند؛ ازجمله مسائل مختلفی که یک فرزند در خانواده با آن مواجه است؛ بنابراین تنها شانس نشر ایران برای ورود به بازارهای جهانی، تصویرگران هستند.
وی با تاکید بر فراگیری دانش نشر گفت: در این نشست‌ها، ناشران باید حضور پررنگ‌تری داشته باشند. فرصت یادگیری داریم، مثلاً فلوشیپ‌ها. بسیاری از ناشران از علم نشر آگاهی ندارند، خیلی باید پویاتر باشیم. ناشر حرفه‌ای یعنی، آگاه و در ارتباط با نشر جهان.
نظر شما