سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: شعار هفته ملی کودک در سال ۱۴۰۳ با عنوان «برای کودکان، برای آینده» و شعار روز سوم این هفته با مضمون «برای رشد و شکوفایی کودکان، برای آینده‌ای پیشرفته‌تر»، به روشنی به اهمیت سرمایه‌گذاری بر کودکان و فراهم‌آوردن بستر مناسب برای پرورش آن‌ها تأکید می‌کند. این شعار بر این حقیقت تأکید می‌ورزد که سرنوشت هر جامعه‌ای به کیفیت تربیت و پرورش کودکان وابسته است.
حقِ بر بازی، به‌عنوان یکی از حقوق بنیادین کودک، نقش حیاتی و بی‌بدیلی در این فرآیند ایفا می‌کند. بازی نه‌تنها به کودکان کمک می‌کند مهارت‌های اجتماعی و عاطفی خود را توسعه دهند، به آن‌ها اجازه می‌دهد خلاقیت و توانایی‌های ذهنی خود را نیز به پرواز درآورند. از این رو، فراهم‌کردن بستر مناسب برای بازی، به معنای ایجاد فضایی امن و غنی برای رشد و شکوفایی کودکان است. این پیوند میان شعارها و حق بر بازی نشان می‌دهد که اگر ما به دنبال آینده‌ای درخشان‌تر و پیشرفته‌تر هستیم، باید به نیازهای اساسی کودکان، از جمله حق بر بازی آن‌ها توجه کنیم؛ زیرا بازی، همچون کلیدی جادویی، درهای یادگیری و توسعه را به روی کودکان می‌گشاید و بدون آن، کودکان نمی‌توانند به ظرفیت‌های کامل خود دست یابند. رعایت حق بر بازی نه تنها یک مسئولیت اجتماعی است؛ بلکه سرمایه‌گذاری بر آینده جامعه نیز به شمار می‌آید.
امروز (۱۶ مهرماه)، در شرایطی که جهان به یاد عملیات طوفان الاقصی در ۷ اکتبر و تأثیرات آن بر زندگی انسان‌ها به‌ویژه کودکان فلسطینی، می‌نگرد، ضرورت توجه به حق بر بازی به‌عنوان یکی از حقوق بنیادین کودکان بیش از پیش احساس می‌شود.
محمدمهدی سیدناصری، پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک، نویسنده و ناشر کتاب‌های کودک و نوجوان، در گفت‌وگویی که با سرویس کودک و نوجوان ایبنا داشته، به تعریف این حق پرداخته و با اشاره به تأثیرات منفی جنگ‌ها بر حقوق بنیادین کودکان، به‌ویژه حق بر بازی، تأکید کرده است که آسیب روحی و روانی ناشی از جنگ می‌تواند آثار مخربی بر آینده روحی و جسمی کودکان داشته باشد. در شرایط جنگ، کودکان از بازی و سرگرمی محروم می‌شوند و این محرومیت در آینده آن‌ها تأثیرات عمیقی خواهد گذاشت. این گفت‌وگو درباره بحث بسیار مهم شناسایی حق کودکان بر بازی و سرگرمی به عنوان یک حق اساسی و تعهدی بین‌المللی بوده است که می‌توانید در ادامه آن را بخوانید:
- از منظر حقوقی، برایمان بگویید که کودک کیست؟ حق بازی کودک چیست و چگونه در کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک تعریف شده است؟ چه مؤلفه‌هایی دارد و چرا رعایت این حق برای کودکان حائز اهمیت است؟
مطابق ماده یک کنوانسیون حقوق کودک به هر فرد انسانی زیر ۱۸ سال کودک گفته می‌شود. ما امروز داریم درباره انسان‌های زیر ۱۸ سال صحبت می‌کنیم.
«حق بر بازی» کودک را می‌توانیم یک حق بسیار بنیادین، تلقی کنیم. علی‌رغم اینکه این حق، اساسی و مهم است، خیلی کمتر به آن پرداخته می‌شود. اصلاً انگار نادیده گرفته می‌شود. متأسفانه ما هنوز کودکان را جزو افراد بالغ و بزرگسال حساب می‌کنیم. ماده ۳۱ کنوانسیون حقوق کودک به عنوان یکی از قابل قبول‌ترین اسناد حقوق بشری در سطح جهان (زیرا تعداد اعضایی که حقوق کودک را امضا کردند از تعداد اعضای سازمان ملل هم بیشتر هستند) به ابعاد فرهنگی‌هنری این مسئله می‌پردازد از جمله کلیه فعالیت‌ها و زمینه‌هایی که موجبات تفریح و آرامش کودک را تأمین می‌کنند و باعث پرورش خلاقیت‌های مناسب در کودک می‌شوند. همچنین کشورهای عضو کنوانسیون حقوق کودک را موظف می‌کند به این حقوق احترام بگذارند و آن‌ها را توسعه دهند و برای اینکه این حق برای کودکان ایجاد شود، تلاش کنند. در خردادماه ۱۴۰۳، سازمان ملل یک روز را به عنوان گرامی‌داشت حق بر بازی شناسایی کرد و در تقویم خود اعلام کرد که کشورها روز جهانی بازی را مورد توجه قرار دهند؛ این کار بسیار بزرگی بود. بازی از جهات بسیار زیاد برای جسم و روان کودک مهم است. بازی باعث می‌شود حق بر سلامت کودکان چه در محیط عادی زندگی‌شان که ما به آن محیط آفلاین می‌گوییم و چه در محیط آنلاین، محقق شود. ما اکنون نقض حق بر بازی را در محیط آنلاین می‌بینیم. متأسفانه بازی‌های رایانه‌ای و بازی‌های آنلاین، دارند تمام حقوق بنیادین کودکان به‌خصوص حق بر سلامت کودکان را نقض می‌کنند؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر فکری بسیار جدی برای این موضوع صورت گیرد.
حق بر بازی چهار مؤلفه بسیار مهم دارد. یکی محیط بازی است؛ حالا شرط اینکه ما یک محیط بازی خوب را برای کودکان فراهم کنیم دو مؤلفه بسیار مهم دارد؛ یکی اینکه کودک هم به فضای فیزیکی هم به فضای ذهنی و روانی مناسب نیاز دارد تا از حق بازی خودش برخوردار شود. دومین مؤلفه‌اش، زمان بازی است؛ بدون زمان بازی و بدون تعیین وقت کودک نمی‌تواند از حق بازی خود استفاده کند چه در نهاد خانواده از طریق پدر و مادر، چه در مدرسه و چه در نهادهای آموزشی مانند مهد کودک و کلاس‌های آموزشی و این‌ها. مورد بعدی این است که افراد جامعه، باید بازی را بپذیرند. خودِ مسئله پذیرش بازی هم نیاز به تضمین دارد؛ یعنی دولت‌ها باید به سمتی بروند که حق بر بازی را به عنوان یک حق بنیادین کودک شناسایی کنند. متأسفانه اکنون کودکان کار از این حق بسیار بنیادین بی‌بهره هستند. درباره آثار این امر نیز باید بگویم که کودک باید بازی کند؛ آثاری که بازی و تفریح بر روح و روان کودک دارد، بسیار زیاد و انکارناپذیر است. مورد آخر از مؤلفه‌های حق بر بازی، حق بر آگاهی از حقوق مرتبط با بازی است که منظور ما آگاهی از اصول موجود در کنوانسیون حقوق کودک است که به همدیگه وابسته و تفکیک‌ناپذیر است.
- شعار هفته ملی کودک «برای کودکان، برای آینده» و شعار امروز که سومین روز از این هفته است، «برای رشد و شکوفایی کودکان، برای آینده‌ای پیشرفته‌تر» است. شما این را چگونه تفسیر می‌کنید و به نظر شما این شعار چه پیوندی با حق بر بازی کودکان دارد؟
روز جهانی کودک، روزی است که ما باید حقوق بنیادین کودکان مثل حق بر سلامت، حق بر حیات، حق بر آب آشامیدنی سالم، حق بر زیستن و خیلی از موارد دیگر را به رسمیت بشناسیم. شعار امسال هفته ملی کودک زیباست؛ چون کودکان آینده‌سازان هر کشوری هستند. کودکان امروز قرار است آینده‌ساز کشورمان باشند. ما با نسل زد و نسل آلفا یعنی کودکان نسل زد تا کودکان نسل آلفا مواجه هستیم. ما باید زیست مسالمت‌آمیز در کنار آن‌ها را یاد بگیریم؛ آن‌ها نسلی هستند که با فضای مجازی بزرگ شده‌اند. به آن‌ها می‌گویند بومیان اینترنت. پس نیاز است که ما یکی از نیازهای آن‌ها را که حق بر بازی است، شناسایی کنیم. اکنون کودکان نسل آلفا و نسل زد بازی‌های آنلاین و بازی‌هایی را که در بستر فضای مجازی و محیط آنلاین است، خیلی دوست دارند؛ ما باید به سمتی برویم که خطرات فضای مجازی را به فرصت تبدیل کنیم. کتاب یکی از آن ابزارهایی است که خطرات فضای مجازی را به فرصت تبدیل می‌کند. با توجه به تجربه زیسته من در نمایشگاه امسال و سال گذشته و در عرصه نشر، کتاب‌هایی موفق هستند که فضای بازی و سرگرمی را برای کودک ایجاد کنند چه در رمان‌ها و چه در کتاب‌های کودک. کتاب‌های خوب کودک کتاب‌هایی هستند که بازی ایجاد کنند و در کنار مطالعه، وسیله‌ای باشد که کودک را مرتبط به محتوای کتاب، فعال کند و فعالیتش را زیاد؛ زیرا در این صورت، قدرت حل مسئله در کودک افزایش پیدا می‌کند و از آن کتاب لذت می‌برد.
- نقش ادبیات کودک در ترویج حق بازی و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و جامعه و شناساندن ارزش ذاتی بازی به کودکان چیست؟
نقش ادبیات بسیار پررنگ است. ادبیات، رشته‌ای است که در رشد و نمو کودکان و نوجوانان نقش بسیار بسزایی ایفا می‌کند. در این زمینه هم همین‌طور است. ادبیات نقش بسیار بزرگی در ترویج حق بر بازی و آگاهی‌بخشی به نهاد خانواده و افراد جامعه دارد؛ اما ما در این‌باره به به‌روزرسانی نیاز داریم. ما به پوست‌اندازی در سطح نویسندگان، ناشران، مترجمان، ویراستاران، طراحان جلد و تمام رابطان مستقیم و غیرمستقیم در صنعت نشر کودک و نوجوان نیاز داریم تا بتوانیم کیفیت کتاب‌های کودک را بالا ببریم.
- این روزها شاهد این موضوع هستیم که تمامی حقوق کودکان در جنگ‌های میان دولت‌ها نقض می‌شود. به نظر شما چگونه می‌توان از حق بازی در شرایط بحران محافظت کرد تا کودکان دنیا به طور یکسان از حق بازی بهره‌مند شوند؟
یکی از اتفاقات بسیار بزرگی که در جنگ‌ها و مخاصمات مسلحانه میفتد، نقض کلیه حقوق بنیادین کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه است. در کنار اینکه در جنگ‌ها مثل جنگ غزه و کشتار کودکان، نقض حق بر سلامت کودکان را شاهد هستیم و نقض حقوق بنیادین مثل حق حیات و دسترسی به آب آشامیدنی سالم و غذای مناسب، یکی از بزرگ‌ترین اتفاقاتی که میفتد حق بر بازی کودکان است که نقض می‌شود. آسیب‌های روحی و روانی جنگ بر کودکان بسیار مخرب است. اکنون کودکان غزه از بازی، تفریح و شادی و سرگرمی محروم هستند. شاید این مسئله اکنون خودش را نشان ندهد؛ اما در آینده بسیار مهم است. اسرائیل به عنوان نیروی اشغالگر مطابق با ماده ۳ کنوانسیون حقوق کودک، موظف است که مصالح عالیه یا منافع عالیه کودکان در سرزمین‌های اشغالی را محترم بشمارد و به آن احترام بگذارد که متأسفانه شاهد آن نیستیم.
- نظر به اینکه این گفت‌وگو به بهانه هفته ملی کودک و اهمیت کتاب‌های کودک برای تحقق شعار «برای رشد و شکوفایی کودکان، برای آینده‌ای پیشرفته‌تر» با محوریت حق بر بازی شکل گرفته است، توضیحی هست که دوست داشته باشید به صحبت‌هایتان اضافه کنید؟
کودکان ما امروز نیاز دارند که خوب زندگی کنند: چه کودکان در ایران و چه کودکان در سطح جهان. باید به حقوق آن‌ها احترام گذاشته شود. یک جمله بسیار مهمی هست که حمایت از مصالح عالیه کودکان یکی از مهم‌ترین مبانی حقوق کودک است؛ ما باید به اینجا برسیم که بهترین تصمیم‌ها را برای کودکان بگیریم: چه در سطح دولت‌ها، سطح سران و حاکمیت و چه در سطح خُردتر یعنی یک معلم یا مربی مهد و ناشر و همه ذی‌نفعان حقوق کودک. ما در عصر پدیده‌های تکنولوژیک هستیم؛ عصری که با گسترش استفاده از فضای مجازی و گوشی همراه، حقوق کودکان در آن بسیار نقض می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین اتفاقاتی که در اینجا میفتد نقض حریم شخصی کودکان است. ما نیاز به آموزش داریم؛ با آموزش هر تغییری امکان‌پذیر است. یکی از اتفاقات بزرگی که در این مسئله می‌تواند کمک‌کننده باشد، تربیت نویسندگان، مترجمان، ویراستاران و تصویرگران بادانش است تا زبان مخاطب را بهتر بشناسند و بتوانند بهتر ارتباط برقرار کنند تا ما شاهد این نباشیم که کتاب حذف شود. ما اکنون باید به فکر این باشیم که هر چقدر می‌توانیم نقش کتاب را در زندگی کودکان بیشتر و بیشتر کنیم.
در آخر این نکته را باید عرض کنم که خیلی از دوستان همیشه از من می‌پرسند زمانی که ما از بازی صحبت می‌کنیم منظور ما چه فعالیتی است؟ منظور از بازی هر نوع فعالیتی است که باعث نشاط، تفریح و سرگرمی کودک می‌شود؛ آن هم متناسب با سن، سلایق و نیازهای کودک. خوب سخن گفتن و انجام فعالیت فیزیکی یا ترکیبی از این‌ها، موجب ایجاد حس رضایت در کودک می‌شود. اصلاً مهم‌ترین مؤلفه حق بر بازی، این است که باعث حس رضایت‌مندی در کودک می‌شود و همین احساس رضایت، رشد فکری و ذهنی کودک و پرورش احساسات و توانایی‌های مختلف را محقق می‌کند.
نظر شما