گروه استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - هانی رستگاران، کارشناس فرهنگی و رسانه‌نگار: چاپ و نشر کتاب در ایران همواره با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده که از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است. برخی از این چالش‌ها، خاستگاه و منشأ سراسری دارد و برخی دیگر به فراخور یک استان یا منطقه جغرافیایی اندکی متفاوت خاص آن منطقه است؛ اما اگر بخواهیم به‌طور ویژه موانع پیش روی یک نویسنده برای نشر و توزیع کتاب خود در استان سمنان را مورد توجه قرار دهیم، با نکاتی مواجه خواهیم شد که علل نزول آمار درخواست و چاپ کتاب در استان سمنان را به ما نشان خواهد داد.

به نظر می‌رسد نخستین مانع بزرگ پیش روی نویسندگان، هزینه‌های بالای قیمت کاغذ و مواد اولیه چاپ کتاب باشد که در سال‌های اخیر به دلیل نوسانات ارزی و اعمال تحریم‌ها به‌شدت افزایش یافته است. این مسئله هزینه‌های چاپ و تولید کتاب را به‌طور چشمگیری بالا برده است و نویسندگان در صورت فقدان وجود تأمین‌کننده مالی یا پشتیبان، رغبتی به تحریر کتاب نخواهند داشت. همچنین ناشران اغلب با مشکل کمبود سرمایه و نقدینگی مواجه هستند که می‌تواند از تنوع‌بخشی به عناوین جدید کاسته و باعث کاهش کیفیت تولید شود.

فرآیندهای نشر کتاب

فرآیند پیچیده و طولانی اخذ مجوزهای لازم برای نشر کتاب، از دیگر این چالش‌هاست. محدودیت‌های موضوعی در استان و فقدان مطالعه دقیق بر جامعه هدف که تمایل به خواندن برخی کتاب‌های خاص داشته باشند، نویسندگان بومی را گاهی ترغیب به مهاجرت به سایر استان‌ها می‌کند.

بی‌شک چاپ هر کتابی، مستلزم تجاری‌سازی آن و بهره‌گیری از شبکه توزیع مناسب است. شبکه‌های توزیع کتاب در ایران به‌خوبی توسعه نیافته‌اند و این می‌تواند باعث عدم دسترسی مناسب خوانندگان به کتاب‌ها شود. باوجود رشد نشر دیجیتال در جهان و به‌تناسب آن در کشور، بسیاری از ناشران در استان سمنان هنوز نتوانسته‌اند به‌خوبی خود را با شرایط جدید و فناوری‌های روزآمد همگام کنند و از آن بهره‌مند شوند. مضاف بر اینکه علی‌رغم توسعه و ورود تکنولوژی‌های جدید چاپ و نشر، بسیاری از این فناوری‌های نوین هنوز در سمنان به‌طور گسترده استفاده نمی‌شوند و این موضوع در کیفیت چاپ و نشر تأثیر مستقیم دارد.

گذشته از تمام موانع یاد شده، کاهش یافتن علاقه عمومی به مطالعه و خواندن کتاب در جامعه که می‌تواند به دلایل مختلف از جمله فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتال باشد، از دیگر دلایل کاهش تمایل نویسندگان به تحریر کتاب در استان است. اما یکی از موضوعات حائز اهمیت در فرایند نویسندگی و چاپ کتاب، تجاری‌سازی و کسب درآمد نشر کتاب است که غالباً تحت تأثیر عوامل متعدد، می‌تواند بر میزان فروش و سودآوری ناشران و نویسندگان تأثیر بگذارد.

چالش‌های بازار

ناشران عمدتاً کتاب‌های خود را به کتاب‌فروشی‌ها می‌فروشند. حاشیه سود معمول در اینجا ممکن است بین ۳۰ تا ۵۰ درصد باشد که به نوع کتاب و محبوبیت آن بستگی دارد. برخی دیگر از ناشران ترجیح می‌دهند کتاب‌های خود را به‌صورت مستقیم به مصرف‌کنندگان عرضه کنند که می‌تواند درآمد بیشتری به همراه داشته باشد، اما با چالش‌های توزیع و بازاریابی روبه‌رو هستند.

با افزایش محبوبیت کتاب‌های الکترونیکی، ناشران این فرمت‌ها را نیز به بازار عرضه می‌کنند. این نوع نشر به‌ویژه در بین جوانان و دانشجویان که دسترسی بیشتری به فضای مجازی دارند، محبوبیت ویژه‌ای دارد. از آنجا که استان سمنان، استانی دانشگاهی محسوب می‌شود، این روند به رشد درآمدهای ناشران کمک خواهد کرد.

اما عمده درآمد نویسندگان، معمولاً بخشی از درآمد ناشی از فروش کتاب‌های خود، به‌عنوان حق تألیف است. این درصد معمولاً بین ۵ تا ۱۵ درصد از قیمت فروش کتاب است و بسته به قرارداد بین نویسنده و ناشر متغیر است. ظاهراً در سمنان این توازن در مقوله چاپ و نشر، به دلیل کمبود فضاهای فروش و عرضه کتاب‌ها وجود ندارد.

تغییرات بازار و نیاز مخاطبان

هزینه‌های چاپ، کاغذ و توزیع که در گذشته بخشی از آن، توسط یارانه‌های دولتی تأمین می‌شد، به میزان قابل‌توجهی بر درآمد مؤلف و ناشر تأثیر می‌گذارد. با وجود هزینه‌های غیرمتعارف چاپ و نشر کتاب در استان سمنان و بازار هدف محدود برای فروش و عرصه آن‌ها، انتظار می‌رود با افزایش رو به رشد تقاضا برای کتاب‌های الکترونیکی و صوتی، ناشران به سمت دیجیتالیزه شدن بیشتر حرکت کنند که می‌تواند منبع جدیدی از درآمد برای مؤلفان و ناشران باشد.

نوآوری در محتوا، فرمت‌ها و روش‌های توزیع می‌تواند به جذب مخاطبان جدید و افزایش درآمد کمک کند. درآمد نشر کتاب تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی قرار دارد و ناشران در استان سمنان باید با تغییرات بازار و نیازهای مخاطبان خودسازگار شوند تا بتوانند به موفقیت دست یابند.

بااین‌حال، همچنان ناشران و نویسندگان بسیاری در استان سمنان با تلاش و خلاقیت سعی در غلبه بر این چالش‌ها دارند تا بتوانند به نشر آثار ارزشمند و فاخر با موضوعات جذاب مرتبط با استان ادامه دهند. تدوین و تصویب سیاست‌های کلان در امر ترغیب عموم مردم به کتاب‌خوانی و حمایت از نویسندگان و ناشران از سوی دولت، پیش‌بینی برنامه‌های مناسبتی کتاب‌خوانی و همچنین تقویت زیرساخت‌ها می‌توانند از جمله راهکارهایی باشند که به بهبود وضعیت موجود کمک کنند.