سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرجانه حسین‌زاده: همزمان با سی‌ودومین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران که با شعار «خواندن برای همدلی» در حال برگزاری است، خبرگزاری کتاب ایران به منظور بررسی راه‌کارهایی عملی برای گسترش فرهنگ کتابخوانی در مشهد، نشستی را با حضور دو نفر از فعالان حوزه کتاب در کتابخانه شهید باهنر برگزار کرد.
این نشست با حضور سیدجمال حقیرالسادات، معاون امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره‌کل کتابخانه‌های‌عمومی خراسان‌رضوی که دانش‌آموخته کتابداری است و نوید موسوی، محقق، روزنامه نگار، مدرس دانشگاه و فعال فرهنگی که دبیر و موسس جلسات کتابخوانی «به وقت کتاب»، «قرار کتاب»، «راوی» و «کوچه» است، برگزار شد.
در ابتدای این رویداد سیدجمال حقیرالسادات با بیان لزوم تبیین وضعیت موجود در حوزه کتابخوانی، بیان کرد: ابتدا باید ببینیم «وضعیت موجود» چیست و ما تا «وضعیت مطلوب» چقدر فاصله داریم، تا ببینیم چه فرآیندی باید طی شود تا به وضعیت مطلوب برسیم. اما در وضعیت موجود همواره دو نگاه وجود دارد یک اینکه «سرانه کتابخوانی در وضعیت بسیار خوبی است» و نگاه دیگر اینکه «همه چیز بد است و مردم اصلاً کتاب نمی‌خوانند».
وی گفت: من با سیاه‌نمایی و سفیدنماییِ مطلق موافق نیستم. این نگاه‌ها پیرو این معضل است که وضعیت موجود و وضعیت مطلوب برای ما به درستی تبیین نشده است. ما حتی عدد صحیح سرانه مطالعه هر ایرانی را به درستی نمی‌دانیم چراکه در این خصوص اعداد اعلام شده، فاصله زیادی با هم دارند و ما نمی‌دانیم واقعاً سرانه مطالعه ما چقدر است؟ اما چیزی که مسلم است، این است که در کنار خبرهای مسرت‌بخش، خبرهای بد و ناگوار هم موجود است و ما چون وضعیت موجود را نمی‌دانیم و وضعیت مطلوب را هم به درستی برای خودمان تعریف نکرده‌ایم، شاید خیلی از فعالیت‌های ما اثربخش نباشند پس این خیلی ضروری است که بدانیم از کدام مبدا می‌خواهیم به کدام مقصد برسیم.
مردم کتاب نمی‌خوانند جمله‌ای کلیشه‌ای است
سیدجمال حقیرالسادات این جمله که «مردم کتاب نمی‌خوانند» را کلیشه دانست و بیان کرد: من سال‌هاست مستمراً در جلسات انجمن کتابخانه‌ها و انواع جلسات فرهنگی شرکت می‌کنم، گزاره اول در تمام این جلسات این است که مردم کتاب نمی‌خوانند و همه سرگرم فضای‌مجازی هستند! در حالی‌که خود من هر روز بیش از دو ساعت مشغول گوش دادن کتاب‌صوتی و پادکست هستم و به گواهِ آمار بازدیدها در فضای‌مجازی و اپلیکیشن‌های کتابخوانی، بسیاری از دیگر افراد هم مانند من به انواع کتاب‌های دیجیتال با مدیوم‌های مختلف علاقه‌مند هستند.
به دنبال راه‌اندازی رصدخانه فرهنگی مشهد هستیم
وی در خصوص ضرورت آمایش وضعیت موجود، تاکید کرد: ما باید در مقیاس کلان این آمایش را داشته باشیم. اداره‌کل کتابخانه‌های استان به دنبال راه‌اندازی «رصدخانه فرهنگی مشهد» است، با راه‌اندازی این مرکز ما به درستی چشم‌اندازی از وضعیت موجود خواهیم داشت، ما در مشهد چندین کتابخانه داریم که کوچک‌ترین آن ۲۰۰ متر است، امور مساجد هم در بسیاری از مساجد محلات مختلف کلانشهر مشهد دارای کتابخانه است، آستان‌قدس هم هست تا کتاب در تمام مناطق مشهد در دسترس علاقه‌مندان به کتاب باشد، اما اینکه فعالان کتابخانه‌ها، مراکز فرهنگی، مساجد و.. به منظور هم‌افزایی کجا گردهم می‌آیند، مسئله است. کتابخوان‌ها، کتابفروش‌ها و فعالان کتاب که جزئی از یک چرخه هستند کجا با هم برخورد می‌کنند؟ کدام مجموعه وظیفه مدیریت این هماهنگی و هم‌افزایی را میان اهالی کتاب دارد؟
بی‌توجهی شهرداری به شرکت در جلسات انجمن کتابخانه‌های عمومی مشهد!
این دانش‌آموخته کتابداری اظهار کرد: تمام این مسائل قبل از شناسایی وضعیت موجود باید صورت بگیرد تا بعد ببینیم وضعیت موجود ما در حوزه کتابخوانی، در دومین کلانشهر مذهبی دنیا چیست؟ کاش شهرداری مشهد این اهتمام را داشته باشد تا گه‌گاه با مدیرکل کتابخانه‌های استان و تشکل‌های مردمی جلسه‌ای داشته باشد. شهرداری یک شخصیت حقوقی دارد و براساس آن عضو انجمن کتابخانه‌های عمومی شهرستان مشهد است. استاندار و فرماندار مستمرا در این جلسات حضور دارند.
۱۳ کتابخانه سیار در خراسان‌رضوی
وی گفت: ما مفهومی به نام «کتابخانه سیار» را اساساً تا چندسال قبل در کشور و مشهد نداشتیم اما اداره‌کل کتابخانه‌های خراسان رضوی از سال ۹۵ این کار را انجام داد و ما امروز ۱۳ کتابخانه سیار داریم که با این تعداد رتبه اول کتابخانه‌های سیار کشور را به خود اختصاص داده‌ایم.
حقیرالسادات اظهار کرد: سه تا از کتابخانه‌های ما رتبه اول در کشور را به لحاظ تعداد امانت کتاب دارند و بعضاً با برخی کتابخانه‌های عمومی بسیاری از کلانشهرها هم برابری می‌کنند. از سویی این کتابخانه‌های سیار فعالیت‌های جانبی بسیاری هم دارند. همچنین اینکه ما ۱۹ کتابخانه روستایی داریم. کتابخانه روستای ابویسان در شهرستان جغتای چگونه به منجی بچه‌های روستا تبدیل شده است، همین کتابخانه، این روستا را به «روستای دوست‌دارِ کتاب» تبدیل کرد.
ابویسان، روستای الگوی کتابخوانی
وی این روستا را الگوی کتابخوانی معرفی کرد و گفت: اعضای این کتابخانه در تمام جشنواره‌ها و مسابقات کتابخوانی شرکت می‌کنند و اساساً نیازهای مردم در آن روستا به فعالیت‌های کتابخانه گره خورده و راز ماندگاری کارهای کتاب‌محور و فرهنگی این است که این فعالیت‌ها با نیازهای مردم گره بخورند و این نکته، کلید موفقیت بسیاری از کارها است.
نیمه‌تمام گذاشتن فعالیت‌های خوب در حوزه کتاب!
پس از آن نوید موسوی، محقق، مدرس دانشگاه و فعال فرهنگی در خصوص ایده‌ها و ایرادها در فعالیت‌های اجرایی گفت: ما کارهای خوب‌مان را در حوزه‌های مربوط به کتاب، ناتمام گذاشتیم، کتاب «ایران جامعه کوتاه مدت» اثر همایون کاتوزیان وصفِ خوبی برای حال و روزِ ماست، چراکه به دلایل تاریخی و فرهنگی، کارهای خوب را ادامه نمی‌دهیم. نظیرِ نمایشگاه کتاب در مشهد اتفاق بسیار خوب و مبارکی بود که دیگر رها شد.
این فعال فرهنگی اظهار کرد: کمی از این مشکل به تفکر ساخت رزومه مربوط است، بخش دیگر این مشکل این است که ما کارها را صوری انجام می‌دهیم. یعنی ظاهری شکیل و آراسته از کارها را درست می‌کنیم نظیر اینکه سال‌ها جشنواره، پویش، مسابقه پیامکی و.. برگزار کرده‌ایم هرچند که این کارها هم اثر خود را دارد اما هیچ‌کدام اثر یک کار ماندگار را ندارد.
عدم توجه به اقتصاد هنر!
این منتقد ادبی با بیان اینکه چرخ «اقتصاد هنر» هم در کشور ما لنگ می‌زند، عنوان کرد: این دو مشکل مذکور، در اقتصاد هنر وجود دارد یعنی اگر می‌توانستیم بین فعالیت‌های کتاب‌محور و فعالیت‌های تجاری و اقتصادی پیوندی برقرار کنیم شاید همه چیز بهتر پیش می‌رفت.
موسوی که دبیر و موسس جلسات کتابخوانی «به وقت کتاب»، «قرار کتاب»، «راوی» و «کوچه» است، اظهار کرد: من خیلی به دستگاه‌های دولتی امید ندارم، دیگر حتی انتظاری هم از این دستگاه‌ها ندارم اما با این حال تنها این سوال را دارم که آیا مسئولان فرهنگی ما آمادگی این را ندارند که تنها یک کارِ ماندگار انجام دهند؟
قیمتِ ۵۸ میلیون تومانی کتاب!
این روزنامه‌نگار به اشاره به شرایط امروز ایران و خاورمیانه گفت: امروز کتاب چهارجلدی «سفرنامه‌های رضاشاه» با قیمت ۵۸ میلیون تومان در بازار کتاب موجود است! این درحالی است که مردم به منظور ارتزاق به دو یا بعضاً سه کار مشغول هستند. از سویی ما در شهری زندگی می‌کنیم که ترافیک سرسام‌آور آن ما را از رفتن به خیلی از جلسات فرهنگی منع می‌کند!
نوید موسوی اظهار کرد: ما سال‌ها طرح‌های فروشِ فصلی کتاب را در سه فصل داشتیم که طرح بسیار خوبی هم بود و فراگیر هم می‌شد اما الان دیگر اثری از آن‌ها نیست، ما حتی دیگر نمایشگاه پرمخاطبِ کتاب را هم نداریم، حدود سال ۸۱ من با بن‌کتابی که برای این نمایشگاه به قیمت ۳۰ هزار تومان می‌خریدم می‌توانستم حدود ۲۵ کتاب بخرم! آن هم از انتشارات‌های بسیار سرشناس، اما در آخرین نمایشگاه کتابی که قبل از همه‌گیری کرونا در مشهد برگزار شد منی که به دنبال بهانه‌ای برای خرید کتاب می‌گردم، حتی یک کتاب هم نخریدم!
نمایشگاه کتاب مشهد تا چندماه خون تازه‌ای در بازار کتاب وارد می‌کرد
این محقق و مدرس تاریخ، نمایشگاه کتاب مشهد را یکی از بهترین نمایشگاه‌های مشهد دانست و تاکید کرد: این نمایشگاه تا چندماه خون تازه‌ای در بازار کتاب وارد می‌کرد. ما همیشه از دوماه قبل از نمایشگاه کتاب هیجان این رویداد بزرگِ فرهنگی را داشتیم، حتی کارت دانشجویی دوستان‌مان را برای تهیه کتاب می‌گرفتیم و ساعت‌ها در صف ورود خرید بن‌کتاب به انتظار بودیم.
موسوی گفت: اما امروز حتی کتابفروشی‌های بزرگ شهر هم علاقه‌ای به برگزاری رویدادهای بزرگ فرهنگی، دعوت از نویسندگان سرشناس، جشن امضای کتاب‌های شاخص و.. ندارند. حتی کتابفروش‌های سرشناس مشهد هم دیگر به نمایشگاه کتاب تهران نمی‌روند. عابس قدسی الان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های فرهنگی مشهد است اما کافه کتاب آن هم یک ماه است که پلمب شده است.
فقدان رسانه مستقل فرهنگی در مشهد!
وی افزود: رسانه‌های مستقل فرهنگی هم موضوع مهمی هستند که ما در مشهد آن را نداریم. ما به رسانه‌ای که مستقل باشد و مطلقاً به حوزه فرهنگ و هنر بپردازد احتیاج داریم. این رسانه باید مستقل باشد چراکه اگر دولتی باشد، درگیر اعمالِ سلیقه می‌شود. مسئولان فرهنگی همیشه از هدایت، نظارت و حمایت می‌گویند، من در دورانی که حرفه اصلی‌ام روزنامه‌نگاری بود، با بیش از ۴۰۰ هنرمند، نویسنده، کتابفروش، فعال کتابخوانی و.. در مشهد گفت‌وگو داشتم. فحوای کلام تمام این هنرمندان این بود که که ما هدایت و نظارت و حمایت نمی‌خواهیم، تنها می‌خواهیم کسی کاری به کار ما نداشته باشد.
لزوم مطالبه‌گری
سیدجمال حقیرالسادات نیز در ادامه این موضوع گفت: نکاتی که مطرح شد تماماً درست هستند، ما طرح‌های فراموش‌شده خوبی داشتیم اما به عنوان یک فعال فرهنگی می‌گویم که از سویی دیگر ما هم اشتباه را با اشتباه جبران می‌کنیم یعنی از نیمه‌کاره ماندن طرح‌های خوب، انجام صوری کارها و وضعیت بدِ اقتصاد هنر، نتیجه گرفته‌ایم که مردم نا امید و بی‌انگیزه شده‌اند! در نهایت این نتیجه‌گیری منجر شده به اینکه مردم، دستگاه‌های دولتی را تنها گذاشته‌اند و این دور باطل ادامه دارد.
وی گفت: نباید فراموش کنیم که اینها یک شبکه‌ای از مسائل هستند، یعنی این بی‌مهری چه از سوی مردم و چه از سوی دستگاه‌های دولتی باشد، نتیجه‌اش همین ناامیدی خواهد شد. به همین دلیل است که من معتقدم ما باید «امیدآفرینی» کنیم، مردم نباید آنقدر ناامید شوند که این موضوعات را رها بکنند. خود خبرگزاری ایبنا مدتی قبل مطالبه کرد که در یکی از محلات مشهد کتابخانه‌ای وجود ندارد و ما آن را احداث کردیم.
ضرورت تبدیل پاسخ به بازخورد
نوید موسوی در پاسخ به این مسئله بیان کرد: در خصوص این موضوع باید گفت که در حوزه فرهنگ ما پاسخ مخاطب را داریم اما دستگاه‌های متولی حوزه فرهنگ متوجه بازخورد مخاطب نمی‌شوند یعنی بازخورد مخاطب اصلاً مسئله آن‌ها نیست، امروز اگر یک وسیله برقی، خودرو، لپ تاپ و.. هرچه بخرید، فروشنده بعد از آن به شما زنگ می‌زند و میزان رضایت شما را از خرید می‌سنجد. چرا؟ برای اینکه پاسخ را به بازخورد تبدیل کنند. یعنی روابط‌عمومی درست در سازمان‌ها به دنبال این است که بداند اگر محصولی از سازمان مورد نظر خریده شد، برای رفع چه نیازی خریده شده است؟ فروشنده صرف اینکه یک محصول فروخته شد، دیگر ارتباطش با مشتری را قطع نمی‌کند.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: در حوزه کتاب سوال من از متولیان این حوزه این است که آیا این مسئولان توانسته‌اند پاسخ‌ها را به بازخورد تبدیل کنند و ببینند مخاطب کجا از چه چیزی استقبال کرده و اساساً اینکه روی این موضوع مطالعه شده است؟
حقیرالسادات بیان کرد: وسط این اقتصاد خراب نشر و کارهای خوبِ ناتمام، من احساس‌ام این است که کتابخانه‌های عمومی بی سر و صدا می‌توانند یک نمره قابل قبولی بگیرند، یعنی اینکه مردم جامعه می‌توانند برای برگزاری محافل ادبی‌شان از فضای کتابخانه‌ها بهره ببرند، که الان هم به کرات این محافل ادبی در مشهد زیاد هستند و این چراغ را روشن کرده‌اند و نهاد کتابخانه‌ها هم با بدنه جوان و اهل فرهنگش این فضا را در اختیار مردم گذاشته است. لذا نقش‌آفرینی مردم اینجا هم اثر خود را نشان می‌دهد.
او در خصوص موضوع اثربخشی فعالیت‌های فرهنگی گفت: یکی از دلایل این موضوع این است که این بخش متولی زیاد دارد و باید در مقیاس کلان این مشکل حل شود.
دو میلیون امانت کتاب در استان خراسان‌رضوی در سال ۱۴۰۲
سید جمال حقیرالسادات در خصوص عرضه و تقاضا گفت: اینکه می‌گوییم حال جامعه ما خوب نیست را من قبول نمی‌کنم، مصرف فرهنگی ما امروز کم نیست. ما در استان در سال گذشته ۲ میلیون امانت کتاب داشته‌ایم که عدد بسیار خوبی است. لذا مصرف فرهنگی ما خوب است اما ما باید بیشتر به این موضوع بپردازیم. عرضه ما در حوزه فرهنگ متناسب با نیاز مردم نیست و این موضوع هم دلایل متعدد زیادی دارد.
معاون امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره‌کل کتابخانه‌های‌عمومی خراسان‌رضوی گفت: کتابخوانی باید مسئله اصلی مسئولان، مردم و همه بشود یعنی از رسانه تا شهردار و استاندار و …. از سویی هم‌افزایی میان فعالان حوزه کتاب هم آغاز شود، یعنی مجموعه‌های بالادستی نظیر شورای فرهنگ‌عمومی یا همین انجمن کتابخانه‌های عمومی استان، شورای آموزش و پرورش، دفتر اجتماعی استانداری و… باید ناشر و کتابفروش و نویسنده و مترجم را دور هم جمع کنند.
حقیرالسادات گفت: اگر همین دفتر اجتماعی استانداری شبکه‌های مردم را به سمت کتابخانه‌ها جمع کند ما شاهد صعود سرانه مطالعه خواهیم شد. ما امروز در تمام زندان‌های استان کتابخانه داریم، من خودم مدتی قبل پویش «تاثیر کتاب روی زندگی من» را برگزار کردم که براساس آن افراد زندانی شرح زندگی خود را نوشتند و چقدر این خاطرات خواندنی است.
وی اظهار کرد: تا چندسال قبل همه از سر و صدای کودکان در کتابخانه‌ها ناراضی بودند اما امروز در تمام کتابخانه‌ها بخش تخصصی بازی و آموزش کودک داریم و والدین بسیار راضی هستند، اینها اتفاقات خوبی هستند که طی همین چندسال اخیر انجام شد.
لزوم برگزاری مجدد نمایشگاه کتاب در مشهد
نوید موسوی در انتها گفت: نمایشگاه کتاب مشهد به این علت که خیلی از افراد و فعالان حوزه کتاب را به بهانه کتاب دورهم جمع می‌کرد اتفاق خوبی بود. من سوالم از مسئولان این است که آیا نمی‌توانند یک نمایشگاه کتاب با حال هوای همان نمایشگاه کتاب در سال ۸۳ را دوباره در مشهد راه بیندازند؟ نمایشگاه کتاب اسم کتاب را دوباره در شهر پررنگ می‌کرد.
این منتقد ادبی بیان کرد: نمایشگاه کتاب یک اقدام حیاتی برای احیای شور و شوق و نشاط در میان مردم برای کتابخوانی و معرفی آثار جدید ادبی بود که امیدوارم مسئولان به این موضوع توجه ویژه داشته باشند.
نظر شما