به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «آسیب‌شناسی سیاست‌های ملی ترویج خواندن در ایران» با حضور رحمان ابراهیمی، استاد و پژوهشگر در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی در ادامه نشست‌های تخصصی هفته کتاب برگزار شد.
ابراهیمی با تاکید بر اهمیت کتابخوانی بیان کرد: برای ساختن دنیای جدید، مردم باید کتاب بخوانند. این مفهوم از دوره انقلاب مشروطه رقم خورد؛ بنابراین رواج مفهوم «کتابخوانی» اهمیت پیدا کرد. اواسط قرن ۱۹ در انگلستان نهضتی شکل گرفت، مبنی بر اینکه کتاب را در دسترس عموم قرار دهیم. علت به‌وجود آمدن این رویکرد از بین بردن اختلاف طبقاتی بود؛ چراکه کتاب در دسترس افراد نخبه قرار داشت، به همین ترتیب قانون «کتابخانه عمومی» تدوین شد. در کشور ایران از انقلاب مشروطه به بعد بحث کتابخوانی، همواره مورد توجه دولت و مردم بوده، منتهی به‌طور جدی، دو دهه است که در حوزه خواندن، وارد بحث تخصصی و ترویج مطالعه شده‌ایم؛ حتی، کشورهای پیشرفته در دهه‌های اخیر به این موضوع توجه کرده‌اند.
وی ادامه داد: رویکرد کشورهای مختلف به این موضوع، متفاوت است؛ در ایران حدود ۸۶ درصد از مردم سواد خواندن و نوشتن دارند اما در کشورهای منطقه اسکاندیناوی، شاید ۸۰ سال پیش، بی‌سوادی کاملاً ریشه‌کن شده بود. به طبع، چالش‌هایی که در ایران وجود دارد، متفاوت است؛ به‌عنوان مثال از فرهنگ شفاهی مستقیم وارد حوزه فناوری شده‌ایم.
سیاستگذاری دولت در عرصه های عمومی
ابراهیمی، درباره «سیاست‌های ملی» در حوزه کتابخوانی گفت: در مفهوم سیاست‌های ملی به سیاستگذاری دولت در عرصه‌ای عمومی گفته می‌شود که تعاریف مختلفی برای آن بیان کرده‌اند اما مفهوم آن به مجموعه‌ای از اقدامات، برنامه‌ریزی‌ها و تصمیماتی است که دولت برای مدیریت و ارتقای منابع عمومی در یک کشور اتخاذ می‌کند. این سیاست‌ها قالب‌های مختلفی دارد؛ مثلاً در ایران، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه است که جزو سیاست‌های ملی است یا در قالب قوانین و طرح‌های اجرایی، نیل به اهداف مشخص در حوزه‌های مختلف مثل اقتصاد، فرهنگ و حتی در حوزه محیط زیست تدوین می‌کند. اینها حوزه‌هایی است که دولت‌ها برای تامین منافع عمومی در این حوزه‌ها سیاستگذاری می‌کنند.
پژوهشگر در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی درباره مفهوم «تنظیم‌گری و تصدی‌گری بیان کرد: در سیاستگذاری ملی، هدف این است که دولت‌ها سیاستگذاری کنند و نقش تنظیم‌گری داشته باشند و تصدی‌گری نکنند. در عرصه خواندن هم باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که هدف باید بحث تنظیم‌گری باشد. موضوع مهم دیگر در سیاستگذاری، نحوه سیاستگذاری است، برای سیاستگذاری مراحل مختلفی را متخصصان بیان کرده‌اند که البته بیشتر آن‌ها مشترک است. در نخستین مرحله‌ای که با آن روبه‌رو هستیم، به تعریف «مشکل» اشاره می‌کند،؛ مسئله باید در این بخش، تعریف شود. این موضوع در حوزه سیاستگذاری عمومی و ملی نیز مطرح است. مرحله دوم دستورگذاری است که پس از حل مشکل انجام می‌شود؛ بنابراین مسئله شناسایی‌شده باید برای سیاست‌گذار هم نیز مسئله باشد. در این مرحله روش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آن‌ها، لابی‌گری است.
ایراهیمی افزود: در حوزه خواندن هم باید بتوانیم از این ویژگی‌ها استفاده کنیم تا بتوانیم مسئله را روی میز سیاست‌گذار قرار دهیم. با توجه به مصوبات دو دهه اخیر، به این نتیجه رسیدیم، این مرحله طی شده و شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی چند مصوبه در این زمینه داشته‌اند. سومین مرحله، تهیه و تنظیم سیاست است؛ بنابراین بعد از اینکه مسئله روی میز سیاست‌گذار قرار گرفت، باید راه‌حلی ارائه دهیم. اگر راه‌حلی وجود نداشته باشد، پیش نمی‌رویم. در چهارمین مرحله از سیاستگذاری باید به سراغ «مشروعیت‌بخشی» رفت. در نهایت به مرحله اجرا می‌رسیم قانون یا مصوبه را برای اجرا ابلاغ و سعی کنیم اجرا، براساس همان چیزی باشد که مصوب شده است. در مرحله بعد، باید یک نظام ارزیابی داشته باشیم؛ یعنی بدانیم، سیاستگذاری انجام شده به هدف رسیده است یا خیر. و در مرحله آخر براساس ارزیابی انجام شده، تغییری در سیاست انجام می‌دهیم یا یک سیاست را به اتمام می‌رسانیم. یکی از مدل‌ها، «مدل چرخه‌ای» است. اینها مراحلی است که براساس آن سیاستگذاری را انجام می‌دهیم و الزاماً این موارد به ترتیب انجام نمی‌شود.
ترویج و همگانی کردن خواندن
ابراهیمی در ادامه مباحث خود به یکی از دیگر سرفصل‌های سخنرانی خود اشاره کرد و گفت: مفهوم ترویج را می‌توانیم به‌طور عام‌تر این‌گونه بیان کنیم؛ مجموعه فعالیت‌هایی که منسجم و هدفمند انجام می‌شود و از این طریق مزایای یک خدمت را به مردم و مخاطب هدف می‌رساند. با استفاده از برگزاری کارگاه‌ها، برنامه‌های کتابخوانی، مشاوره در انتخاب کتاب و… می‌خواهیم خواندن را ترویج کنیم و هدف آن ایجاد علاقه و انگیزه در افراد برای خواندن است.
پژوهشگر علم اطلاعات و دانش‌شناسی ادامه داد: یکی دیگر از مفاهیم مطرح شده «همگانی کردن خواندن» است، همگانی کردن خواندن به معنای فراگیر کردن عادت مطالعه در جامعه است. این مفهوم تلاش دارد تا خواندن را به یکی از رفتارهای روزمره و عمومی تبدیل کند. مانند تسهیل دسترسی به کتاب و یا فراهم کردن فضاهای مطالعه در سطح شهر. به‌طور خلاصه «ترویج خواندن»، تمرکز بر افزایش علاقه و انگیزه افراد به خواندن را به ارمغان می‌آورد و تمرکز بر «همگانی کردن خواندن»، تمرکز بر ایجاد فرهنگی است که در آن خواندن به یک عادت برای عامه مردم تبدیل می‌شود.
اسناد ملی ترویج خواندن
رحمان ابراهیمی با اشاره به سه سند اصلی در حوزه خواندن که نهاد کتابخانه عمومی تدوین کرده است، گفت: سند «نهضت مطالعه مفید» سال ۱۳۸۹ امضا شد و مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است. «سند ملی خواندن» و «ترویج مطالعه مفید» مصوب ۱۴۰۲ نیز مانند سند نخست از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و به دست رئیس جمهور وقت امضا شد. سند «ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی» مصوب ۱۳۹۶ را شورای فرهنگ عمومی مصوب کرد. این اسناد ملی می‌توانند تاثیرات مهم و مثبتی بر توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور ایران داشته باشند و با ارائه برنامه‌ها، سیاست‌ها و راهبردهایی برای ارتقای فرهنگ کتابخوانی، کمک‌های متعددی به کشور کنند.
نظر شما