به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، صادق عاشورپور پژوهشگر و نويسنده اين مجموعه سال‌ها وقت خود را براي شناخت درست نمايش ملي كشور از زواياي مختلف گذاشته است. در اين راستا چهار جلد از اين مجموعه با عناوين «نمایش‌های کیش زروان»، «تعزیه»، «نمایش‌های آیین مزدایسنا» و «نقال» منتشر و روانه بازار كتاب شده است و اين محقق همچنان مشغول گردآوري اطلاعات براي ماندگاري تاريخ و هويت هنر نمايش و تئاتر ايران است. 

عاشورپور در پاره‌اي از مقدمه كتاب مي‌نويسد، «بعد از مدتی که از ورودم به کار نمایش توسط روان‌شاد عباس نفری یکی از پیشکسوتان کار نمایش در همدان گذشت دایم این اندیشه در مغزم جا کرده بود که ایران و یونان هر دو دو کشور متمدن و قدرتمند جهان کهن بوده‌اند ولی چرا یونان دارای چنان تاریخ مدونی در هنر نمایش است و کشور ما حتی در تدوین تاریخ سیاسی و اجتماعی خود هم دارای مشکل است».

جلد نخست مجموعه نمایشنامه‌های ایرانی با عنوان «نمایش‌های کیش زروان» با مقدمه و پیشگفتار آغاز مي‌شود.
عاشورپور در پيشگفتار نمایش را فرزند مذهب مي‌داند و می‌افزاید برای شناسایی نمایش هر کشور باید نخست به فرهنگ دینی آن کشور سپس به فرهنگ اجتماعی، سیاسی، جغرافیایی، روان‌شناسی و مردم‌شناسی پرداخت. در کشور ما ایران از آغاز تاکنون ادیان گوناگونی ظهور کرده و زمانی در این ملک پیروانی یافته و پس از آن سکه رواج‌شان به افول گراییده و از بین رفته و جای آن را دینی دیگر گرفته و آن هم مدتی بعد باز سرنوشتی چون اولی از میان رفته است که از مهمترین آنها «زروانی»، «میترایی»، «ناهید»، «مزدکی»، «مانوی» و غیره است؛ ولی این ادیان اگر چه به ظاهر از بین رفته‌اند، تاثیرشان بر ادیان بعد از خود به خوبی باقی مانده و مشهود است.

وي ادامه مي‌دهد، پس با آنچه از این تاریخ برمی‌آید بعید است کشوری با این قدمت تاریخی و غنای فرهنگی یعنی ایران از والاترین نمونه ادب بشری یعنی «نمایش» بی‌بهره بوده باشد. لاجرم برای پی‌بردن و دست یافتن به ساختار و انواع نمایش‌های ایرانی چون دیگر جوامع بشری باید دست به دامان مذهب و سنن مذهبی شد. ولی رسیدن به این مقوله در ایران شاید با دیگر کشورهای جهان قدری متفاوت و به گونه‌ای دیگر باشد؛ زیرا زندگی قبیله‌ای و عشیره‌ای در این كشور و آمد و رفتن مذهبی‌های گوناگون سبب شد هرگاه قبیله‌ای قدرتی به دست می‌آورد بر دیگر ساکنان این سرزمین حاکم می‌شد و بدون هیچ ملاحظه‌ای تلاش می‌کرد تا فرهنگ، آداب و سنن و اعتقادات مذهبی پیش از خود را محو و نابود کند و فرهنگ و آداب و سنن و اعتقادات مذهبی خویش را بر دیگر قبایل تحمیل کند.

اين پژوهشگر نمايش‌هاي ايراني پس از توضیحاتی مفصل در بخش ديگر كتاب مي‌نويسد، اگرچه دو سلسله ساسانی و صفوی کوشیدند زیر لوای ایجاد وحدت و وفاق ملی به مقاصد صرفا سیاسی خود دست یابند، ادیانی هم بودند که به راستی تلاش در ایجاد وحدت دینی و ملی در کشور داشتند، ادیانی که اگرچه یکی پس از دیگری منسوخ شده و پیروان خود را از دست داده و از میان رفتند، تاثیر خود را در دو جهت به جا گذاشتند، یکی اثر بر کیش از خود و یکی دیگر به جا گذاشتن سنن و مراسم خود در میان مردم این سرزمین، که این کیش‌ها عبارت بودند از کیش زروان، میترا، ناهید، دین بهی و مانوی. ولی آنچه با مطالعه کیش‌های یاد شده در نخستین نگاه جلب توجه می‌کند، تاثیرگذاری کیش زروان یعنی نخستین کیش آریاییان بر سایر کیش‌های بعد از خود است و بعد از آن کیش میترا. اگرچه آورنده آیین زروان شناخته نیست اکثر مورخان و محققان در اینکه متولیان این دین، مغان «ماد»ی بوده‌اند متفق‌القول هستند.

«واچیک»، «چگونگی اجرای مرگ زروکرت»، «رستاخیز زروکرت»، «نمادها و نشانه‌ها در مرگ و رستاخیز زروکرت»، «سرانجام نمایش مرگ و رستاخیز زروکرت»، «نمایش‌های کیش مهر»، «کوتاه سخنانی درباره کیش مهر»، «نمایش شاه‌کشی»، «نمادها و نشانه‌ها در نمایش‌های کیش میترا»، «سرانجام نمایش فراغ مهر سپند»، «دیگران و نمایش فراغ‌مهر سپند»، «رستاخیز، مهرسپند»، «نمایش‌های کیش میترا»، «شاه وزیر»، «درباره کلمه کوسه»، «کوسه بر نشسته»، «چگونگی اجرای نمایش کوسه بر نشسته»، «متاخرین و نمایش کوسه بر نشسته»، «کوسه گلین» و «نمایش کوسه گلین» بخش‌هاي اين کتاب را تشکيل می‌دهد.

توضیحی درباره دو اصطلاح به كار برده شده در كتاب: «واچیک» و «کوسه» بر اساس نوشته‌های عاشورپور

«واچيك» یعنی سپهر یا بدنه هستی. در میان نمایش‌های ایرانی دو نمایش با نام «کوسه» همراه است. یکی نمایش «کوسه گلین» و دیگر نمایش «کوسه برنشسته». کلمه کوسه مشتق از کلمه گوسان است و کلمه گوسان برگرفته از کلمه «مگوشک» پهلوی است که با حذف پسوند «اک» پهلوی به «مگوش» پارسی میانه بدل شده و تصریف و تحریف آن مگو و در کتاب سپند اوستا «مغو» شده است که در زبان فارسی همان واژه مغ است. این واژه در زبان گرجی مگوسانی گفته شده و پس از ورودش به زبان آرامی وارد زبان عربان شده و معرب آن مجوس شده است.

جلد نخست مجموعه نمایشنامه‌های ایرانی با عنوان «نمایش‌های کیش زروان» در شمارگان 2500 نسخه و با قیمت 6400 تومان از سوی انتشارات سوره مهر روانه بازار كتاب شده است.