به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، «لژ بيداري ايران» پس از فتح تهران و برچيده شدن استبداد صغير دوباره كار خود را از سرگرفت و مكاتبات ميان شرق اعظم و لژ ادامه يافت. اين مكاتبات و اسناد نشان مي‌دهد كه موجوديت «لژ بيداري ايران» تا چند روز پس از شروع جنگ جهاني اول ادامه داشته است. در 17 اوت 1914(رمضان 1322) شرق اعظم در نامه‌اي خطاب به لژ تهران اعلام مي‌كند: «به دليل شروع جنگ جهاني و درگير بودن كشور فرانسه در آن، مجمع عمومي گرانداوريان با حضور نمايندگان لژهاي تابعه تااطلاع ثانوي تعطيل خواهد بود.»

موضوع فراماسونري و دلبستگي اين تشکيلات به استعمار غرب، ويژه انگلستان تا دهه 1320 و ورود آمريکا و سلطه ايالات متحده و تغيير در روند حرکت ماسوني موضوع پيچيده و مرموزي است که عده‌اي را به حدس و گمان، جمعي را به انکار و دسته‌اي را به تحقيق وا داشته است.

در ماهيت استعماري و کارنامه‌ اعضاي «لژها» و عضو رهبران آن شک و ترديدي نيست و فعاليت منظم اين تشکيلات از آغاز رسمي توسط ميرزا ملکم خان تا سقوط رژيم پهلوي که مهندس جعفر شريف امامي به عنوان استاد اعظم در مديريت سياسي و مقامات تأثيرگذار حضور داشته، وجود دارد. در اين دوران عمدتا نخست وزيران، وزيران، وکلاي مجلس، سناتورها و... همه در چارچوب استعماري حرکت و يا مجري فرامين لژ بودند.

اگرچه اسناد اصلي لژها توسط ماسون‌ها نابود شد و حتي سيستم امنيتي اطلاعاتي رژيم پهلوي (ساواک) حق ورود به تشکيلات را نداشته اما کارنامه رهبران و برجستگان آن در طي يکصدوپنجاه سال مي‌تواند گوياي ماهيت، اهداف، رسالت، کارنامه فراماسونري در ايران باشد.

جلد نخست «تاريخ آغازين فراماسونري در ايران» به كليات مي‌پردازد. مجلد دوم آشنايي با اعضاء گزارش اسناد پرونده‌هاي 1 تا 40 لژ بيداري ايران است و جلد سوم نيز از پرورنده شماره 41 تا 80 را دربردارد. مجلد چهارم از پرونده شماره 81 تا 121 لژ بيداري ايران را بررسي مي‌كند. جلد پنجم نيز گزارش اسناد موجود در پرونده‌هاي شماره 122 تا 130 و روابط و مكاتبات لژ بيداري ايران را واكاوي مي‌كند.

محقق در مقدمه كتاب جلد پنجم اشاره به 11 پرونده مهم و در خور واكاوي باقي مانده از اعضاي غيررسمي در بيداري ايران دارد كه شرح زندگاني آنان نسبت به 121 عضو رسمي كه در مجلدات دوم و سوم و چهارم آمده، مختصر و گذرا تدوين شده و به گونه‌اي است كه مي‌توان در سايه ذكر فعاليت‌هاي مؤثرشان، تصويري كلي و قابل تميز و تشخيص از زندگاني آنان به دست آورد.

سپس مولف كتاب فهرستي جامع از نام اعضاي لژ بيداري ايران ارايه داده و در بخش عنوان معرفي شدگان، به معرفي نامه‌هايي كه برخي از اعضاي رسمي و شناخته شده لژ، نوشته و با ارايه آن عده‌اي را براي عضويت در لژ پيشنهاد كرده‌اند، پرداخته است و ما به نام‌هايي چون سيد ضياء الدين طباطبايي و عبدالله مستوفي در اين بخش برخورد مي‌كنيم.

در تيتر روابط خانوادگي، نسب‌شناسي و ترسيم روابط درون گروهي اعضاي لژ بيداري ايران، ميزان و عمق نفوذي كه آنان در سازمان‌ها و نهادهاي دولتي و غيردولتي داشته‌اند، تأثيراتي كه در وقايع مختلف و متعدد زمان خود، به ويژه در انقلاب مشروطه داشته‌اند و طبقه‌بندي آن‌ها در دسته‌ها و شاخصه‌هاي گوناگون، به طور كامل گردآوردي شده است. همچنين اسناد متفرقه فراماسونرها، نوشته لژها و مكاتبات متفرقه شرق اعضا (گرانداوريان) به ترتيبِ تاريخِ ارسال، گزارش شده‌اند.

در مانيفست ماسوني، بر مبناي اصلي تغيير ناپذير و قديمي به جز موارد انگشت‌شماري (خانم تاچر) زنان حق عضويت نداشتند. شعار سه كلمه‌اي آن‌ها (آزادي، برابري، برادري) بوده ولي اشاره به نوآوري در حضور زنان در سابقه تشكيلات لژهاي فراماسونري فرانسه شده كه نمايشگر تفاوت اساس و اداره اين سازمان با ديگر لژها بوده است.

تيتر «ضامن دوستي» مبناي حضور فراماسونرهايي است كه هنگام مسافرت يا مأموريت به كشورهاي ديگر، از سوي لژ خود، به لژ ديگر معرفي و به عنوان نماينده يا ضامن دوستي ميان دو لژ تعيين و منصوب مي‌شدند.

عنوان بعدي كتاب مربوط به سالنامه گرانداوريان و لژ بيداري ايران است و نشان مي‌دهد كه شكل‌گيري لژهاي فراماسونري در هر كشوري با موافقت حكومت آن كشور صورت مي‌پذيرد و جلسات و اعضاي آن شناخته شده هستند و جمعيت سري نيست بلكه اسرار و رموزي دارد كه براي غير اعضا فاش نمي‌شود. 

لژ بيداري ايران نيز مي‌بايد هر ساله فهرستي از اعضا و صورت‌هاي مختلف مربوط را منتشر مي‌ساخت كه عنوانِ «فصل‌نامه» را داشته كه اثري از آن نيست و حتي نام اثر در سالنامه گراند اوريان نيز به دليل بحران‌ها و اغتشاشات پيش آمده در ايران از جمله انحلال مجلس، گنجانده نشده و با وقوع جنگ جهاني اول نيز فعاليت لژ در ايران ملغي شده است.

آخرين بخش كتاب نيز مربوط به آغاز و پايان كار لژ و تأثير جنگ جهاني اول در آن است كه تأكيد و تصريحي بر گفته‌هاي اسناد در جلدهاي قبلي كتاب، در باب موضوع است. لژهاي تابع شرق اعظم فرانسه كه در كشورهايي چون لبنان و مصر و عثماني نيز فعال بودند، به دليل انگيزه‌ اصلي مداخله در امور سياسي و اجتماعي، با شروع جنگ و حمله آلمان به فرانسه تعطيل شدند، عليرغم اين كه شعار اصلي خود را برقراري آزادي، برابري و برادري جهاني مي‌دانستند، در اين جا دست از وظيفه شستند و حتي در ايران اعضاي آن سعي در رخنه آشكار به دستگاه حكومت داشته و شاهان قاجار نيز بدين سبب از فعاليت آن‌ها در وحشت بودند.

كتاب «تاريخ آغازين فراماسونري در ايران» در پايان نمونه امضاي اعضاي و منابع و مأخذ و فهرست اعلام را نيز در بر دارد. اين را هم بايد گفت كه برخي از اسناد لژ بيداري ايران در تسخير خانه ميرزا محمدعلي خان فروغي که فرزندش مهندس محسن فروغي از آن‌ها نگهداري مي‌کرد، به دست آمده است.

كتاب «تاريخ آغازين فراماسونري در ايران» در هفدهمين دوره جايزه‌ كتاب فصل به عنوان «شايسته تقدير» شناخته شده است. اين مجلدها به كوشش دفتر ادبيات انقلاب اسلامي و انتشارات سوره مهر منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان به تاريخ معاصر ايران قرار دارد.