به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به نقل از ستاد خبری سرای اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «ترجمه متون دانشگاهی» با حضور عباس مهرپویا، استاد دانشگاه و مترجم، در سرای کارنامه نشر سرای اهل قلم برگزار شد. مهرپویا در این نشست علاوه بر نکاتی که درباره ترجمه متون دانشگاهی و ادبی ذکر کرد، مثال‌هایی هم از متون ترجمه شده آورد. 

مهرپویا در این نشست، بر ترجمه متون دانشگاهی تمرکز نکرد و به طور کلی، از روش‌ها، انواع و رویکردهای مختلف ترجمه سخن گفت و از ترجمه متون مختلف هم مثال‌هايي آورد. 

مهرپویا اظهار داشت، مترجم خوب کسی است که کم کار می‌کند اما در همان چند اثری که از وی به جای می‌ماند، به بهترین شکل عمل می‌کند. مترجم باید بکوشد خواننده‌اش را گیر بیندازد و با کمک واژگان و ترکیب‌های جدید، چاله‌هایی حفر و مخاطب بعد از رسیدن به آن مکث کند و این حالت، تنها با انتخاب کلمات مناسب امکان‌پذیر است. 

وی در ابتدای سخنانش، مهمترین راه انتقال مفاهیم زبانی و پیام‌ها را از راه نگاه و زبان بدن دانست و گفت: مفاهیم ذهنی ما هستند که باید توسط مجرایی منتقل شوند. هر مفهوم ذهنی از تکه‌های اطلاعاتی تشکیل شده و برای بیان این مفهوم باید یک واژه ساخته شود.

وی در حال حاضر وضعیت کنونی کشور ما را در رابطه با واژه‌سازی، ضعیف ارزیابی کرد و گفت: نیاکان ما برای هر مفهومی، نامی انتخاب می‌کردند و بسیاری از شاعران و نویسندگان‌ قرن‌های گذشته، واژگان زیادی به زبان فارسی اضافه کرده‌اند اما روند این واژه‌سازی امروزه در ایران ضعیف شده است.

بحث اقتصاد زبانی یا صرفه‌جویی زبانی، مبحث دیگری بود که مهرپویا به آن پرداخت و بعد از توضیح معنای آن گفت: بسته‌بندی زبانی در زبان‌های مختلف، متفاوت است و همین موضوع مترجم را با مشکل روبه‌رو می‌کند. گاه به دلیل نبودن معادل، مترجم مجبور است برای یک واژه، توضیحی بیاورد و این از نظر اقتصاد زبانی اشتباه است.

وی در همین راستا، از واژه هواپیما به عنوان یک نمونه خوب از واژه‌سازی یاد کرد و گفت: این واژه به خوبی کاربرد این وسیله را به  ما نشان می‌دهد و مانند یک جمله می‌تواند مفهوم‌رسانی کند.

این استاد دانشگاه مهمترین رسالت را در ترجمه، رساندن مفهوم دانست و گفت: مترجم باید بکوشد معنا را بدون خدشه منتقل کند و در مرحله بعدی است که فرم اهمیت می‌یابد. مشکل اصلی این است که برخی از مترجمان در رسیدن به معنا دچار اشتباه می‌شوند.

وی بهترین روش برای ترجمه را ترجمه خطی دانست و توضیح داد: به  برای ترجمه داستان، مترجم نباید داستان را تا انتها بخواند زیرا داستان لو می‌رود و این موضوع خودش را در ترجمه نشان می‌دهد.

مهرپویا با ذکر مثالی از داستان «واپسین برگ»، نوشته اُهنری، گفت: باید دید واژه‌های به کار رفته در «بافتار» متن جا افتاده و آیا تمامی واژگان معنای درستی در متن دارند یا خیر.

نظریه‌ای از چامسکی، مبحث دیگری بود که مهرپویا با بهره‌گیری از آن، کوشید از اصول ترجمه سخن بگوید. وی در این رابطه گفت: چامسکی معتقد است همه زبان‌ها در یک سری اصول یکسانند و پارامترها و چینش کلماتند که در زبان‌های مختلف، تغییر می‌کنند.

وی افزود: زبان زنده است و به دنیا می‌آید و زایش از ویژگی‌های اصلی زبان است. اگر از واژگان استفاده نکنیم به مرور فراموش می‌شوند.

مهرپويا با بيان اين مطلب كه «برای ترجمه متون دانشگاهی نباید از ادبیات فاصله بگیریم و بدانیم بهترین فیلسوفان و دانشمندان جهان، زبانی قوی داشته‌اند.» افزود: یکی از پدیده‌هایی که از ادبیات به علوم مختلف راه پیدا کرده استعاره است که در زبان کاربرد زیادی دارد. حتی دانشمندان هم باید ادبیات بدانند زیرا دانش و ادبیات بر روی یکدیگر تاثیر زیادی گذاشته‌اند.

وی در همین راستا چندین مثال از علومی مثل علم اقتصاد ذکر و بار دیگر مبحث واژه‌سازی را مطرح کرد و گفت: برای مثال واژه «خودکار» در معنای درست خود استفاده نشده. پیشینیان ما از قلم و جوهر برای نوشتن استفاده می‌کردند و زمانی که وسیله‌ای به ایران رسید که در خود جوهر داشت، بدون تفکر کافی، واژه «خودکار» را برای آن برگزیدند، در حالی‌که «خودکار» به خودی خود کار نمی‌کند! واژه‌های زیادی اند که اشتباه استفاده می‌شوند.

وی با تاکید زیادی که بر واژه‌سازی داشت، واژه‌سازی را جدا از حذف واژگان موجود دانست و گفت: صحبت بر سر حذف واژگان نیست. زبان باید ویژگی زایشی داشته باشد و مترجم و نویسنده باید این خدمت را انجام دهد. زبان اگر پویا باشد، مخاطب با خواندن متن‌های سال‌های دور، با کلمات زیادی مواجه مي شود که درکش برای او سخت است.

مهرپویا افزود: واژگانی که در زبان خلق می‌شوند، بر اساس فرهنگ‌ هر کشور است و به همین دلیل در زبان‌های مختلف، اختلاف‌های زیادی وجود دارد. امروزه بسیاری از ظرفیت‌های زبان فارسی به کار گرفته نمی‌شوند و به همین دلیل است که فارسی زبان پویایی نیست. 

وي ادامه داد: در ترجمه می‌توان از دو روش بهره گرفت؛ يكي اين‌كه خواننده را به متن بسپاریم ديگر اين‌كه متن را به سمت خواننده ببریم. وی افزود: اگر برای خواننده‌ای ترجمه می‌کنیم که سواد زیادی ندارد، متن باید ساده‌سازی شود اما در ترجمه متون فاخری مثل نهج‌البلاغه باید معنا و قالب متن را در کنار هم منتقل کنیم.

در این نشست مهرپویا به سوالاتی که برای مخاطبان برنامه در رابطه با نحوه ترجمه و مواردی که باید رعایت شوند پاسخ داد.

نشست «ترجمه متون دانشگاهی» با حضور عباس مهرپویا صبح روز شنبه، 16 اردیبهشت ماه، از ساعت 10 صبح، در سالن کارنامه نشر بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

سرای کارنامه نشر در نیم‌ طبقه شبستان، انتهای بخش ناشران خارجی، واقع شده و شرکت در نشست‌های اين سرا برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.

بیست‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 23 اردیبهشت در مصلای امام‌خمینی(ره) ادامه دارد.