به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «شعر مقاومت» با حضور جمعی از شاعران و نویسندگان و استادان دانشگاه رازی، در این دانشگاه برگزار شد.

در این نشست قنبرعلی تابش،‌ شاعری از افغانستان، دکتر سوسن جبری، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی و شاعران و نویسندگان و استادان، جواد محقق، عبدالرحیم سعیدی‌راد، ابراهیم رحیمی زنگنه، وحید مبارک و خلیل بیگی‌زاده حاضر شدند.

شعر مقاومت از زبان مردم سخن می‌گوید
نشست تخصصی «شعر مقاومت» با سوال جواد محقق مبنی بر این‌که آیا ادبیات مقاومت توانسته به اهداف خود نزدیک شود یا خیر؟ و چه شاخصه‌هایی برای خود تبیین کرده است؟ آغاز شد.

سوسن جبری در پاسخ به سوال جواد محقق، سخن خود را با شرح شاخصه‌هاي این پدیده شعری آغاز کرد و گفت: شاخصه‌ها را باید در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی تاریخی دنبال کرد. جایی که مقاومت در آن اتفاق می‌افتد و به عنوان نیاز جامعه مطرح و مردم را از لحاظ عاطفی تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. در اینجاست که زبان شعری شکل می‌گیرد و به تناسب آن شاعران با گذشت زمان و کسب تجربه به ویژگی‌های شعری دست می‌یابند. در واقع شعر مقاومت از هر منظری دارای چهار شاخصه عاطفه، تخیل، زبان و موسیقی است.

در ادامه قنبرعلی تابش، شعر مقاومت را برگرفته از عنوان آن شعری ترکیبی خواند و خاطرنشان كرد: شعر بیش از هر چیز باید شعر باشد و آنچه که دکتر جبری به عنوان شاخصه در نظر گرفته‌اند باید در مفهوم شعر مقاومت هم تجلی پیدا کند. زیرا شعری که عاطفه، تخیل و زبان محکمی ندارد نمی‌تواند پیام محتوایی خود را منتقل کند. در واقع شرط اصلی در سرودن شعر مقاومت توجه به جوهره‌ شعري است. گاه ممکن است شاعران معاصر در زمینه سرودن اين نوع اشعار دچار لغزش شوند و در مواردي به مفهوم نزدیک شوند و شاخصه‌ها را زیر پا بگذارند يا برعكس.

وی ادامه داد: پایه و مفهوم شعر مقاومت براساس پایداری شکل می‌گیرد و داراي نگاهی رئالیستی است. شعر مقاومت مفهومی است که می‌شود با اغماض يا نگاهی کلی دو ویژگی را در آن جمع‌بندی کرد. نخست مفهوم مقاومت از نظر اجتماعی است که به تناسب روابط میان انسان‌ها مصداق پیدا می‌کند و دیگری ایستادگی در برابر سلسله مفاهیم است که ممکن است جنبه‌های مختلف مقاومت را نشان دهد.

در ادامه عبدالرحیم سعیدی‌راد به معرفی کتاب «خورشید در مشت» اثر خود پرداخت و گفت: در این کتاب 400 شعر از 300 شاعر در دو بخش کلاسیک و غیرکلاسیک گردآمده است. موضوع تمامی آن‌ها به مسأله مقاومت و بیداری اسلامی اشاره دارد و این کتاب می‌تواند مرجعی مناسب، برای شاعران امروز در حوزه مقاومت باشد، زیرا در آن از نخستين سروده‌ها با موضوع مقاومت تا اشعار امروزي گرد آمده است.

وی ادامه داد: اصلی‌ترین ویژگی و شاخصه شعر مقاومت مردمی بودن آن است. شعر مقاومت از زبان مردم سخن می‌گوید و ظلم‌ستیزی می‌پردازد. تشویق مقاومت مردمی و ضد امریکایی بودن مضمون اصلی بسیاری از اشعار مقاومت است. در این سروده‌ها شهادت خودنمایی می‌کند و ریشه تمام مشکلات را در فتنه‌های آمریکا می‌دانند. به روز بودن نيز یکی ديگر از مشخصه‌های شعر مقاومت است كه نمونه آن را مي‌توان در اشعار آيات القُرمزي در مقابل ظلم حکومت بحرین ديد. او اشعار خود را در میان مردم و در مقابل سربازان مي‌خواند.

نمی‌توانیم بگوییم شاعران از حادثه‌ای نگویند که آن را ندیده‌اند
دکتر ابراهیم رحیمی زنگنه به عنوان یکی از استادان ادبیات فارسی دانشگاه رازی هم این سوال را مطرح کرد که آیا شعر مقاومت زیرمجموعه اشعار حماسی است یا خیر؟ و آیا برای آن شاخصه خاصی در نظر گرفته شده است؟ 

وی گفت: برگزاری کنگره شعر مقاومت بین‌الملل اسلامی در کرمانشاه کار ارزشمندی است، اما اطلاع‌رسانی ضعیف باعث شد تا بسیاری از شاعران این خطه از حضور در این کنگره غافل بمانند. کرمانشاه دارای بیش از 100 شاعر برجسته است که هیچ کدام در این کنگره حاضر نشده‌اند. اگر هدف کنگره تأثیرگذاری در جامعه و شاعران است باید برنامه‌ خوب و منسجمی را برای حضور شاعران در نظر بگیریم.

جواد محقق در پاسخ به این نکته خاطر نشان کرد: این مسأله هم برای ما سوال بود که چرا شاعران شما در این کنگره حضور ندارند؟ شاید این مسأله به تعطیلات آستانه عید سعید غدیر ـ که بهانه خوبی برای این اتفاق است ـ مربوط باشد. 

وی در ادامه با اشاره به مقاله‌های ارسالی به سومین کنگره شعر مقاومت گفت: بسیاری از این مقاله‌ها خوب، محکم و ماندنی بودند، اما موضوع آن‌ها به کنگره که همان شعر مقاومت بود ارتباط نداشت. در برخی مقالات مفهوم کلی مقاومت موضوع قرار گرفته بود و در آن‌ها به شخصیت‌های مطرح یا آغازگران مقاومت مانند سید جمال‌الدین اسد‌آبادی اشاره شده بود. اما اين محققان در مقالات خود به منظر ادبیات نپرداخته بودند. به عنوان مثال سید قطب، علاوه بر شخصیت اجتماعی و مبارزاتی خود دارای دیوان شعری بود که اگر محققان به مقوله شعر آن می‌پرداختند با موضوع کنگره سنخیت می‌یافت.

وي افزود: سید جمال‌الدین اسدآبادي نيز دارای نثر متفاوتی است که محقق می‌توانست موضوعات اعتقادی و کلامی وی را هدف قرار دهد، اما محققان از این مقوله‌ها بی‌بهره ماندند و امیدواریم در دوره‌های بعدی به این وجه شعر در ادبیات پایداری توجه داشته باشند.

در ادامه سعیدی‌راد با اشاره مجدد به اشعار آيات القُرمزي به اشعاري که در وصف این شاعر سروده شدند، اشاره كرد و گفت: این اشعار به نقد نزدیک بودند و ماهیت چندانی نداشتند. هرچند مخالف با این نوع اشعار نیستم، زيرا وقتی اتفاقی رخ می‌دهد شاعر نباید با استعاره از آن حادثه صحبت کند، مانند اشعاری که در دهه 1360 سروده شدند. تماماً خالی از تصاویر شاعرانه بودند و نشان می‌دهند که زمانه تأثیر بسیاری در سرودن اشعار شاعران دارد، زیرا می‌توانند به روشنی از حادثه‌ای حرف بزنند.

وي افزود: ولی نکته‌هایی که بعضاً در شعرهای دوره اول کنگره مقاومت بين‌الملل اسلامي از طرف شاعران ما دیده می‌شوند، برگرفته از سطحی‌نگری آنهاست، زیرا شاعران ما در عمق فاجعه آن کشورها حضور نداشتند و فقط به آوردن تعدادی عنوان و اسم اکتفا کردند. این آثار عمق کمتری دارند و هرچه که از حادثه‌ها فاصله می‌گیریم آثار به شعریت نزدیک‌تر می‌شوند.

جواد محقق درباره گفته‌های سعیدی‌راد، برخی از نقدهای او را رد کرد و گفت: حضور یک شاعر، نویسنده یا روزنامه‌نگار در بطن یک حادثه امری مهم است، اما برخی از این اطلاعات با واسطه در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرند. این مسأله تنها مختص شعر نیست و ضرورتی ندارد که شاعر حتماً برای سرودن اشعار در محیط باشد، زیرا افراد بسیاری كه عارف نبودند شعر عارفانه سرودند یا عاشق نبودند و مجموعه‌ای عاشقانه دارند یا شاعرانی که سال‌ها پس از جنگ به دنیا آمدند، به خوبی در این زمینه شعر می‌گویند.

وي افزود: پرداخت به یک حادثه پس از وقوع آن شاید در ادبیات داستانی معمول‌تر باشد، زیرا داستان در بیشتر مواقع پس از زمان حادثه خلق می‌شود، اما شعر به دلیل داشتن بازه زمانی کمتر با این مقوله روبه‌روست. اگر کسی در این زمینه شناخت ندارد می‌تواند با تخیل قوی شعر بسراید. این مسأله عیب نیست و نمی‌توانیم بگوییم که شاعران نمی‌توانند هرگز از حادثه‌ای سخن بگویند که آن را ندیده‌اند، زیرا بسیاری از شاعران حادثه کربلا را ندیده‌اند اما به خوبی به وصف واقعه عاشورا پرداخته‌اند.

مساله مهم، تعريف مشخص از شعر مقاومت است 
دکتر خلیل بیگی‌زاده، يكي ديگر از استادان دانشگاه رازي هم با اشاره به اين كه امروز ما بر واژه مقاومت بین‌الملل تمرکز کرده‌ایم که با یک محدوده تاریخی خاص از زمان مبارزات مردم فلسطین و لبنان و برخی کشورهای آمریکای لاتین آغاز مي‌شود، گفت: بن‌مایه شعر را باید در فرهنگ کشورها بررسی کرد. رهبران بزرگ جهان اسلام مانند امام‌خمینی(ع) آرمانی را برای ملل مسلمان تعریف کردند و شعر مقاومت را تحت تأثیر خود قرار دادند. وقتی ایشان فرمودند تا پرچم لا‌اله‌الا‌الله در جهان طنین‌انداز نشود مبارزه هست و ما هستیم به شعر مقاومت روحیه دادند، مقام معظم رهبری نیز این اهداف را به خوبی تبیین كردند.

وي ادامه داد: كنگره شعر مقاومت بین‌الملل اسلامی بشارتي براي شاعران مقاومت است. آيا بهتر نيست وقتي مي‌خواهيم شعر مقاومت را از نظر تاريخي بررسي كنيم كمي به عقب‌تر برگرديم و ملل اسلامي را متوجه اين مساله كنيم كه روحيه مقاومت در كدام كشور ريشه‌دار و قوي‌تر است و كدام كشور بيشتر از بقيه پذيراي اسلام و بيداري اسلامي بوده است؟ نكته ديگر آن كه شعر مقاومت بايد تعالي‌بخش باشد و ملت‌ها را بيدار كند. امروز اگرچه شعر مقاومت حركت خوبي را آغاز كرده است، اما در اول راه هستيم و سرايندگان ما بايد اين راه را با جديت ادامه دهند.

جواد محقق درباره سخنان اين استاد ادبيات گفت: ريشه اين اتفاق حداقل در ايران مشخص است، مساله مهم در حال حاضر نداشتن تعريف مشخص از شعر مقاومت است، زیرا اين عنوان ادبي نيز عمر چنداني ندارد. شما استادان مي‌توانيد سال آينده مقالاتي را با سوالاتي كه مطرح كرديد درباره جايگاه ادبيات مقاومت و ‌گونه‌شناسي آن به اين كنگره ارايه دهيد، زيرا دوستان ما در دانشگاه‌ها، نگاه آكادميك‌تري به اين مقوله دارند و اميدواريم كه در کنار دست‌اندركاران کنگره بتوانند به برگزاري بهتر آن كمك كنند.

نشست تخصصی «شعر مقاومت» سیزدهم آبان 91 از سوی سومین کنگره شعر مقاومت بین‌الملل اسلامی و با حضور میهمانان کنگره در دانشگاه رازی شکل گرفت. این كنگره از دهم آبان تا سیزدهم آبان ماه از سوی بنیاد فرهنگی روایت، موسسه روایت فتح و سازمان بسیج مستضعفین در استان کرمانشاه برگزار شد.