موحدیان‌عطار، محقق دین‌پژوه در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره اين‌كه عرفان عاشورایی در مکتوبات مغفول مانده یا به تمامی ابعاد آن توجه نشده است، گفت: وقتی صحبت از عرفان عاشورا یا حماسه حسینی می‌شود، یعنی عرفان در حماسه حسینی، ممکن است به سادگی در نظر بگیریم که درون این حماسه،‌ جای جای آن مایه‌هایی از احساس عرفان و نکات یا سخنان عرفانی مشاهده می‌شد و فکر کنیم این یعنی عرفان عاشورایی اما واقعیت این است که این موضوع چیزی فراتر از مایه‌های عرفانی، سخنان عرفانی یا احوال عرفانی است. در حقیقت در این حماسه یک طریقه عرفانی با ویژگی‌های خاص خود به طور کامل به نمایش گذاشته شده و تحقق پیدا کرده است. 

وی افزود: به عبارت دیگر، حماسه حسینی یک کارگاه عرفانی است که در آن هم نوع خاصی از طریقت نجات عرفانی مطرح است و هم این که این طریقت نجات به طور عینی و عملی محقق شده و پیش چشم تاریخ نهاده شده است.

نویسنده کتاب «از شک تا یقین» با اشاره به تعاریف گوناگونی که از عرفان در کتاب‌ها جای دارد، گفت: در طریقه‌های نجات عرفانی یا راه‌های عرفانی به سه گونه عمده برمی‌خوریم که عرفان‌پژوهان اغلب این سه راه به عنوان راه‌های عرفان می‌شناسند. نخست راه عمل است؛ کسانی که بیشتر به اعمال عبادی و ریاضت سیر معنوی می‌کنند. دوم راه معرفت است، مختص کسانی که بیشتر مایلند مسیر خود را از راه تماس،‌ مراقبه و تمرکز و مانند آن طی کنند. سومین راه به راه محبت و عشق مشهور است.
 
موحدیان عطار عنوان کرد: به نظر می‌رسد در حماسه حسینی گونه خاصی از راه محبت ارایه شده و حتی تحقق پیدا کرده که می‌توان نام این گونه خاص را «طریقت ولایی» نهاد. بخشی از ویژگی‌های این طریقه نظیر همان ویژگی‌های راه محبت است مانند توجه و یاد مدام حق و حقیقت، یاد مداوم خدای متعادل و مظاهر آن، توکل و توسل به عنایت معشوق و محبوب و تسلیم خالصانه خود به معشوق و محبوب و همچنین عمل بدون چشمداشت و خالصانه فقط برای رضایت محبوب. 

نویسنده و محقق حوزه عرفان با اشاره به یافته‌های پژوهشی خود در این حوزه که قرار است در قالب کتاب منتشر شوند، ادامه داد: این طریقه ولایت علاوه بر ویژگی‌هایی مانند تسلیم و اخلاص، توجه و یاد مدام نسبت به حق تعالی و حقیقت مطلق در قالب توجه و تسلیم به حجت خدا محقق می‌شود. در واقع همان تسلیم حق و حقیقت شدن است اما چون به طور مستقیم حق و حقیقت را نمی‌شناسیم در این طریقه سالک وجود خود را تسلیم حجت و ولی معصوم خدا می‌کند. 

موحدیان عطار معتقد است: در حماسه حسینی(ع) اتفاقی که افتاد این بود که عرفان آن به این صورت نمایان شد که کسانی که ما از آ‌ن‌ها به عنوان اصحاب امام یاد می‌کنیم، پس از این‌که مراحلی از آزمون‌های ایمانی را پشت سرگذاشتند برای این کار برگزیده شدند و این‌ها با اخلاص تمام خود را تسلیم محبت و وحی خداوند یعنی حضرت اباعبدالله کردند. در این تسلیم سه اتفاق رخ می‌دهد؛ نخست انطباق معرفتی با حق و مظاهر آن، دوم انطباق عملی با حق و مظاهر آن و در نهایت انطباق عاطفی با حق و مظاهر آن. 

وی در این‌باره توضیح داد:‌ سالک برای آن که خود را تسلیم مظاهر حق کند باید معرفت خود را با معرفت ولی خدا انطباق دهد، عمل خود و عواطفش یعنی حب و بغضش را با عواطف و حب و بغض او منطبق کند. اصحاب امام حسین(ع) این کار را کرد و با این طریق و سهولت با سرعت هرچه تمام‌تر به مقصود و مقصد خود رسیدند چون در پی این تسلیم و انطباق سه‌گانه فیض، عنایت و جذبه الهی سالک را می‌گیرد، از نواقص خود بیرون می‌کند و به مقصد خود می‌رساند.

وی درباره ویژگی این‌گونه عرفانی با سایر تعاریفی که از راه‌های گوناگون عرفان کرد، گفت: در دو طریقه دیگر یعنی عمل و معرفت این سهولت و سیر را نمی‌بینیم. همان‌طور که این مطلب و حقیقت در مورد اصحاب امام حسین(ع) اتفاق افتاد به‌طوری که کسانی مانند حر بن یزید ریاحی از آن جایگاهی که در ابتدا داشتند که در برابر امام قرار گرفته بودند به دلیل این تسلیم و قدم صدقشان با سرعت تمام به لقای الهی رسیدند. 

نویسنده کتاب «مفهوم عرفان» اظهار کرد: این در حقیقت یک طریقه نجات بسیار ویژه منحصر به‌فرد در میان طریقت‌های انسانی است که در حماسه عاشورا به طور زیبا و برجسته‌ای به نمایش گذاشته شد. بنابراین وقتی می‌گوییم عرفان در حماسه حسین(ع) خیلی عمیق‌تر از آن است که فقط در حد و بیان نکات یا سخنان عرفانی باشد که در این حماسه رد و بدل شده یا تحقق یافته بلکه یک طریقت عرفانی آموزش و نمایش داده شده به نام طریقت ولایت.

وی در پایان یادآور شد: نتایج تحقیقات در حوزه عرفان عاشورایی یا عرفان حسینی بخشی از پروژه‌ای در کشف و تبیین نظام معرفتی قرآن و احادیث اسلامی است که قرار است در قسمت نجات‌شناسی آن به عنوان یک منبع یا تحقیق نسبتا گسترده‌ درباره دستگاه معرفتی قرآن و حدیث منتشر شود.