خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ اردبیل از شهرهای کهن ایران است که حدود پنج هزار سال قدمت دارد و در لوح‌های گلی سومریان به نام «آرتا» یا «آراتتا» ثبت شده ‌است. این شهر در زمان حکومت بنی‌امیه مرکز حکومت آذربایجان و در زمان بنی‌عباس مرکز قیام بابک خرمدین بوده است. 

اردبیل در طول تاریخ معاصر با بناهای تاریخی مانند بقعه‌ شیخ صفی‌الدین اردبیلی مشهور شده است. اینک این بقعه در یونسکو به ثبت رسیده است و از میراث فرهنگی و جهانی مورد توجه گردشگران داخلی و بین‌المللی به شمار می‌آید. همچنین بقعه «شیخ امین‌الدین جبرئیل» یکی از خاندان صفوی به دلیل بهره بردن از معماری اسلامی، یکی دیگر از اماکن دیدنی و بی‌بدیل این منطقه است.

صیاد نوری، نویسنده کتاب «تاریخ اردبیل در عهد قاجار» در این باره می‌گوید: شهر اردبیل از داشتن اماکن فرهنگی و مذهبی، منطقه‌ای غنی به شمار می‌آید. «جمعه مسجد اردبیل» در عهد سلجوقیان روی آتشکده دوره ساسانی بنا شد. این مسجد در جریان جنگ جهانی اول از صدمات جنگ در امان نماند و بخشی از آن تخریب شد که هنوز هم بخش‌های تخریب شده مرمت و بازسازی نشده‌اند. بر سردر این مسجد کتبه‌ای خطی برای دوره ساسانی نصب شده است.

حمام تاریخی اردبیل
موزه مردم‌شناسی اردبیل اینک در میدان عالی قاپوی اردبیل در محل حمام آقانقی قرار دارد. زمان احداث این حمام متعلق به نیمه دوم قرن هفتم هجری قمری، پیش از دوره صفویه است. در این موزه اقوام و طوایف استان اردبیل و ایل شاهسون به شکل نمونه بازسازی شده در حال انجام حرفه‌های خود هستند.

نوری درباره این حمام اظهار می‌کند: معماری خاص این حمام منحصر به فرد است و در دوره قاجار به دلیل ارتباط گسترده با روسیه این حمام هم رونق اقتصادی خوبی یافت.

پل‌های اردبیل تاریخ را به هم می‌رساند 


این نویسنده اردبیلی می‌افزاید: در عصر صفویه اردبیل رونق و جلال خاصی یافت و این رونق در همه ‌جای این منطقه نمود داشت. پل‌های یِئدی گوز(پل هفت چشمه)، یعقوبیه، نادری، سیدآباد، کهرالان (کلخوران)، سامیان،‌ قره‌سو و ابراهیم‌آباد از  پل‌های عصر صفوی به شمار می‌آیند. ب روی رودخانه بالیغ‌لو نیز سه پل احداث شده بودند که اینک تنها پل یِئدی گوز وجود دارد.

چشمه‌های بهشتی اردبیل
نویسنده کتاب «تاریخ اردبیل در عهد قاجار» می‌گوید: در 25 کیلومتری شهر اردبیل، شهرستان سرعین واقع شده است. این منطقه از حیث داشتن آب‌های گرم معدنی به چشمه‌های بهشتی مشهور است. در سرعین چشمه آب‌های گرم «قهوه‌سویی»، «بش باجیلار»، «گاومیش گلی»، «پهن‌لو»، «ژنرال» و «سبلان» می‌جوشند که خواص درمانی آن‌ها بر امراض پوستی، مفصلی، اعصاب و ‌بیماریه‌های داخلی بسیار تاثیرگذار است. مهم‌ترین آب گرم این منطقه «گاومیش گلی» نام دارد.

وی ادامه می‌دهد: همچنین آب گرم سردابه در 25 کیلومتری اردبیل واقع شده که از خواص درمانی آن درمان بیماری یرقان و بیماری‌های پوستی است. این آب گرم در دامنه‌های ییلاقی سبلان قرار دارد. قوتور سویی نام آب گرم معدنی دیگری در نزدیکی قله سبلان است که در کتاب‌های تاریخی درباره خاصیت آن نوشته‌اند که سربازان زخمی جنگ هنگامی که در این آب فرو می‌رفتند، خونریزی آنان قطع می‌شد. امروزه علت این امر را وجود گوگرد فراوان در این آب می‌دانند.

آب گرم «قََینرجه» و «موئِل» از  آب گرم‌های منطقه مشکین‌شهرند که دمای آن‌ها بالای 90 درجه سانتی‌گراد است و گرم‌ترین آب‌گرم‌ها دنیا محسوب می‌شوند.

سلطان ساوالان، تنها دریاچه دنیا بر قله کوه 


سلطان ساوالان نام دریاچه‌ای در قله سبلان است. این دریاچه تنها دریاچه دنیا بر قله کوه است. ارتفاع قله سبلان را چهار هزار و 11 متر تخمین برآورد کرده‌اند. به گفته نوری، سپیده‌دم هنگام طلوع خورشید از بالای قله سبلان دریای مازندران دیده می‌شود. 

تنوع جالب آب و هوا در دشت مغان
صیاد نوری می‌گوید: دشت مغان یکی از بزرگترین و خوش آب‌ و هواترین منطقه ایران به شمار می‌آید. در فصل زمستان در بخشی از این دشت برف می‌بارد و در قست دیگر آن احشام و دام‌های اهالی این منطقه در حال چرا قرار دارند. این تنوع آب و هوایی سبب شده تا دشت مغان از دیر باز مورد توجه شاهان ایرانی قرار گیرد. به طور مثال، نادرشاه افشار در فصل زمستان در تپه نادری تاج‌گذاری کرد. همچنین تنوع آب و هوایی دشت مغان امکان کاشت و برداشت دوباره در سال را برای کشاورزان این منطقه فراهم کرده است. 

همچنین منطقه کوهستانی ـ جنگلی خلخال منتهی به اسالم، زیباترین جاده ایران معروف به جاده اسالم را ایجاد کرده است.

چهره‌های ماندگار اردبیل
استان اردبیل به داشتن مشاهیری مانند «آیت‌الله مقدس اردبیلی»، «آیت‌الله موسوی اردبیلی»، «آیت‌الله مشکینی»، «رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی»، «سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی»، «میرزا علی‌اکبر مجتهد»، «باباخان اردبیلی» و «عظیم‌زاده اردبیلی» افتخار می‌کند. اردبیل در عرصه شعر و ادب زادگاه «یحیوی» و «منزوی» و میادین ورزشی اردبیل محل تولد «علی دایی» آقای گل جهان و «حسین رضازاده» قوی‌ترین مرد دنیاست. 


ترکیب جمعیتی استان اردبیل متشکل از 98 درصد اهل تشیع و دو درصد اهل تسنن شاخه «شافعی» است. اهل تسنن اردبیل در بخش عنبران و بخشی از خلخال پراکنده‌اند اما با اهالی شیعه این منطقه زندگی مسالمت‌آمیزی دارند. همچنین خلخال از تنوع زبانی بکر «تاتی»، «ترکی» «کردی» برخوردار است.

سوغات و صنایع اردبیل
نویسنده کتاب «تاریخ اردبیل در عهد قاجار» درباره سوغات اردبیل اظهار می‌کند: «عسل سبلان، سرشیر، حلوا سیاه و انواع نبات و شیرینی سوغات اردبیل به شمار می‌آیند. همچنین غذای معروف اردبیل آش دوغ محسوب می‌شود که به ثبت ملی نیز رسیده است.» 

از صنایع دستی اردبیل، فرش‌بافی است. همچنین گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی از دیگر صنایع این منطقه به شمار می‌آیند.