به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) این عضو انجمن ناشران دانشگاهی که از کارشناسان حقوقی است، درباره مشکلاتی که ناشران در قراردادها و تعاملات کاری با مولفان و مترجمان دارند، آرای قابل تامل و پیشنهادهای عملی دارد که این گفت‌وگو بخش‌هایی از آن را منعکس می‌کند.

ـ اغلب نویسندگان از بدقولی‌های ناشران درباره موعد نشر اثر یا نحوه پرداخت حق الزحمه  گله‌مند هستند. شما در تعامل با صاحبان آثار با چه مسایلی مواجهید و چه پاسخی برای انتقاد آن‌ها دارید؟
در مسیر تولید و نشر کتاب موانع متعددی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از ممیزی کتاب، پروسه زمان‌بر تولید، شرایط اقتصادی حوزه نشر، گرانی کاغذ و مقوا، تراکم کاری ناشران و تخلفاتی که برخی مولفان یا مترجمان در رابطه با ناشر انجام می‌دهند. 

ممیزی کتاب در برخی مواقع بیش از چندین ماه به طول می‌انجامد. از سوی دیگر مولفان به ویژه افرادی که نخستین اثر خود را در آستانه نشر دارند، تصور می‌کنند حداکثر یک ماه بعد از تحویل اثر به ناشر، آن اثر به چاپ می‌رسد و راهی بازار می‌شود، این دسته از افراد نمی‌دانند که این اثر باید دو تا سه هفته در انتظار حروف‌چینی باشد، پس از آن فایل نهایی برای دریافت فیپا به کتابخانه ملی ارسال شود، بعد از آن چنانچه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جرح و تعدیل نشود یا مشمول بخش‌هایی از ممیزی قرار نگیرد، مدت زیادی طول می‌کشد تا در قالب کتاب منتشر شود.

متاسفانه اغلب مولفان در بازبینی اثر آماده چاپ با ناشران همکاری نمی‌کنند و تصورشان این است که اثر پس از حروف‌چینی نهایی ایرادی ندارد در حالی که حروفچین تاکید دارد پس از تایپ کتاب ایرادهایی به چشم او خورده، مولف ادعای صحیح بودن متن را دارد. در چنین شرایطی باید مولف را توجیه کنیم که این نسخه با فایل اولیه تفاوت فراوانی دارد و تمامی مطالب آن اعم از پانوشت‌ها، منابع و ارجاعات به‌هم ریخته و نویسنده ملزم به بازخوانی و تصحیح متن است. وقتی ناشری به معنای واقعی و به طور حرفه‌ای کار می‌کند، چنانچه مولف یا مترجم کتاب همکاری‌های لازم را نداشته باشد، به اعتبار ناشر لطمه وارد می‌شود.

ـ تراکم کاری ناشران تا چد در تعامل میان ناشر و صاحب اثر تاثیرگذار است؟
تمامی ناشران برای اقدامات کاری خود برنامه‌ریزی و اولویت‌‌بندی‌های مشخصی دارند. متاسفانه اغلب صاحبان آثار انتظار دارند نشر کتاب آن‌ها در اولویت قرار گیرد در حالی که ما قراردادهایی داریم که بر اساس آن ملزم به ارایه اثر در زمان معینی به سازمان‌ها و نهادهای دولتی هستیم به عنوان نمونه کتابی باید به همایش یا کنگره خاصی برسد، در چنین موقعیت‌هایی نمی‌توانیم نظم کاری‌مان را برهم بزنیم. انتظار انجام کار خارج از نوبت آن هم در صورتی که زمان انتشار در قرارداد ذکر شده است، انتظار بی‌منطقی به شمار می‌آید.

همچنین در موارد متعددی ممیزی کتاب بیش از زمانی که احتمال می‌دادیم به طول می‌انجامد. ما در قراردادهای کاری‌مان قید کرده‌ایم که این زمان باید به زمان نشر کتاب افزوده شود و جزو زمان درج شده در قرارداد محسوب نمی‌شود، متاسفانه برخی مولفان یا مترجمان به این نکته بی‌توجهند. همچنین امکان دارد ناشران به ویژه افراد تازه‌کار بدون در نظر گرفتن این مساله قراردادهای کاری خود را به درستی تنظیم نکرده باشند در این صورت زمان‌بر شدن فرایند ممیزی کتاب مشکلاتی میان ناشر و صاحب اثر پدید می‌آورد.

از سوی دیگر تراکم کاری چاپخانه‌داران، صحافان و لیتوگرافی‌ها موجب می‌شود ناشران نتوانند بر اساس قراردادی که با صاحبان آثار دارند، کتاب را تولید و روانه بازار نشر کنند. چاپخانه‌داران در شرایط عادی آثار را دو روز پس از تحویل به چاپ می‌رسانند اما زمان‌هایی مانند نیمه شهریور ماه تا آخر مهر، اسفند ماه تا 20 فروردین و ایامی در اردیبهشت ماه اوج کاری شاغلان این حرفه شناخته می‌شود و قاعدتا چاپ آثاری که در این زمان به آن‌ها تحویل داده می‌شود، مدت زیادی به طول می‌انجامد. ناشران با تجربه با آگاهی از این موضوع این نکته را در قرارداد کاری خود قید می‌کنند یا با مولفان در میان می‌گذارند.

ـ شما با تحلیل فرایند چاپ و نکاتی در قرارداد که می‌تواند موجبات تنش مولفان و ناشران را کاهش دهد، دلیل بسیاری از گله‌مندی‌های صاحبان آثار را تشریح کردید. در بخشی از موانع نشر به تخلف‌های مولفان اشاره داشتید، این افراد چگونه می‌توانند برای ناشران دردسرآفرین باشند؟

متاسفانه بعضی مولفان یا مترجمان به صورت‌های گوناگونی مشکلاتی برای ناشران پدید می‌آورند که اغلب بر اثر تخلف‌های آگاهانه است. به عنوان نمونه از مطالب و متن کتاب دیگری برای تولید کتاب خود استفاده می‌کنند. برخی نام اثر دیگری را بر کتاب خود می‌گذارند یا از طرح ناشری سوءاستفاده و کتابی را برای ناشر دیگری تولید می‌کنند(در حقیقت طرح و ایده ناشر را می‌ربایند). در مواقعی فصول یکی از آثار حجیم خود یا چکیده آن را در جلدهای کوچک و با کمک ناشر دیگری به چاپ می‌رسانند که مشکلات فراوانی را برای ناشر اول اثر ایجاد و فروش کتاب نخست را با دشواری‌هایی همراه می‌کند. در حقیقت با این اقدام خود به تدریج اثر نخست که اغلب کتابی قطور و منبع است از رده خارج و ضربه سنگینی به ناشر وارد می‌کنند.

متاسفانه عده‌ای از مولفان هم با دید منفی به ناشران می‌نگرند و تصور می‌کنند ناشر تمامی نسخه‌های کتاب را یکباره و به قیمت پشت جلد اثر فروخته است و دستمزد آن‌ها را پرداخت نمی‌کند. از آنجایی که مسوولیت کارگروه حقوقی انجمن ناشران دانشگاهی را بر عهده دارم در موارد متعددی با این مساله برخورد داشته‌ام. 

عده‌ای از مولفان یا مترجم‌ها نیز به ناشران بدبین هستند و تصور می‌کنند ناشر با شمارگانی بیش از آنچه در شناسنامه اثر آمده، کتاب را به چاپ رسانده و حق واقعی آن‌ها را پرداخت نمی‌کند یا این تصور که ناشر بدون تغییر اطلاعات شناسنامه و این‌که درج کند این دومین چاپ اثر است، همان کتاب را به نام چاپ نخست چاپ کرده تا حق‌التالیف را نپردازد!

ـ آیا ناشران چنین تخلف‌هایی را انجام نداده‌اند و تمامی مولفان یا مترجمان به اشتباه چنین شکایاتی را مطرح می‌کنند؟
قبول دارم برخی ناشران تخلف می‌کنند، آما این‌که تمامی این تخلفات را به همه ناشران نسبت دهیم از انصاف به دور است. از این که متاسفانه برخی از همکاران ما در حرفه نشر چنین تخلف‌هایی را انجام داده‌اند، به شدت دردمندم.

همچنان‌که مولفان اگر در سایر مشاغل تجاری فعالیت غیر فرهنگی داشتند، درآمد بیشتری کسب می‌کردند، ناشران نیز همین‌گونه‌اند. پیشنهاد می‌کنم برای آن‌که چرخه فرهنگ به درستی به گردش در آید ناشران و مولفان نیز در تعامل با یکدیگر کار کنند.

ـ به نظر شما چگونه می‌توان زمینه‌های ایجاد این تعامل را بیش از پیش فراهم کرد؟
معقدم مولفان باید پیش از عقد قرارداد به ویژه افرادی که نخستین‌ اثر خود را به ناشر می‌سپارند، با افرادی که در حوزه تالیف کار کرده‌اند، مشورت کنند. متقابلا ناشران نیز باید قراردادهایی مانع و جامع تنظیم کنند که در آن علاوه بر تعهدات مولف، خواسته‌های ناشر هم قید شده باشد. چنانچه قرارداد خوبی تنظیم کنیم، بیش از نصف راه را در نخستین گام پیموده‌ایم و علی‌القاعده با مشکل خاصی مواجه نخواهیم شد.

به زودی کارگروه حقوقی انجمن ناشران دانشگاهی نمونه‌ای از قراردادهای مناسب برای تالیف، ترجمه و تدوین و نمونه‌ای از قراردادهای ناشران برای همکاری با نمایندگی‌های سراسر کشور و پرسنل کاری را در پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی خود قرار می‌دهد تا از این طریق در راستای کاهش مشکلاتی از این دست گامی بردارد.