به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، غلامرضا اعوانی عصر دیروز(5 اسفندماه) در سالروز تولدش که با برگزاری همایش «بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی» مقارن شده بود، با موضوع «ویژگی‌های کتاب اخلاق محتشمی» سخنرانی کرد. 

اعوانی با بیان این که برنامه دین تخلق و اخلاقی کردن انسان‌ها است، عنوان کرد: متاسفانه ما اخلاق را در مرحله پایینی قرار می‌دهیم، در حالی که اخلاق اصل دین و دیانت است. امروزه بسیاری برای تحقیق و حتی الگوبرداری در اخلاق به سراغ غربی‌ها می‌روند که البته کار بدی نیست و این هم در عمل خوب است که چیز مفید و آموزنده را از دیگران هم یاد بگیریم ولی از دل آن آموزه‌های اخلاقی، اخلاق اسلامی بیرون نمی‌آید. به جای آن می‌توان به مسایلی که در سنت حکمی ما از جمله آثار خواجه است رجوع کرد که در آن اخلاق اسلامی وجود دارد.

این استاد فلسفه همچنین گفت: یکی از مسایلی که در کتاب خواجه آمده، اشک ریختن از خوف خدا است که این را در اخلاق یونانی نداریم یا چشم را از حرام پوشیدن که در مکاتب دیگر وجود ندارد. رجوع به چنین آثاری در جهان امروز، سخت مورد نیاز ما است و من همه شما را به مطالعه و تعمق در کتاب «اخلاق محتشمی» خواجه توصیه می‌کنم.

عضو فرهنگستان علوم در بخش پایانی سخنانش اظهار کرد: عده‌ای در غرب به عیسی و اخلاق مسیحی ایراد گرفته‌اند که چرا اخلاق ضعیفان است و گفته اگر کسی به یک طرف صورت تو سیلی زد، طرف دیگر را هم بیاور تا سیلی بزند. آموزه «بدی را با خوبی پاسخ گفتن» در قرآن به صورت یک اصل اخلاقی ارایه شده است و آیات زیادی به ما توصیه می‌کند که همیشه بدی را با خوبی جبران کن چون باعث می‌شود دشمن تو، گرم‌ترین دوست تو شود. این مقام، مقام صبر است که به گفته قرآن حظ و بهره عظیم می‌برد. قرآن درباره 12 موضوع از واژه عظیم استفاده می‌کند که یکی از آن موارد، موضوع «اخلاق» است.

وی با اشاره به این‌که تنها یک نسخه از کتاب «اخلاق محتشمی» خواجه نصیرالدین باقی مانده بود، گفت: در زمان صفویه «علی اصغر مهدوی» توانست این نسخه را خوب صحافی و حفظ و این گنجینه را از نابودی حفظ کند.
 
وی ادامه داد: خدمت بزرگتر را استاد دانش‌پژوه انجام داد که با تحقیقات زیاد و مفصلی به تصحیح کتاب و انتشار آن همت گذاشت و این کتاب را به دست دیگران رساند. اگر استاد دانش‌پژوه این کتاب را چاپ نکرده بود، این اثر بزرگ از بین می‌رفت و متاسفانه ما این آثار را نمی‌خواندیم. 

اعوانی در ادامه با طرح این پرسش که «چرا خواجه باید سه کتاب اخلاق را با سه سبک مختلف بنویسد؟» اظهار کرد: فیلسوف مشایی هیچ‌گاه سبک‌ها را با هم مخلوط نمی‌کند، چراکه فیلسوف مشایی به شدت به نظام فلسفی باور دارد و به آن پایبند است و مانند فیلسوفان امروز نیست که همه چیز را با هم مخلوط می‌کنند.
 
به گفته این استاد فلسفه، خواجه سه کتاب اخلاق با سه سبک خاص نوشت که هر یک نظام و رویکرد خاص خود را دارد. 

عضو فرهنگستان علوم همچنین گفت: ابن‌سینا در ابتدای کتاب شفا نوشت «من در اینجا می‌خواهم به مشرب مشائیان بنویسم و مشرب اصلی من چیز دیگری است که حکمت مشرقی است و در جای دیگر از آن حرف خواهم زد.»
 
وی در همین باره توضیح داد: ابن‌سینا حکمت مشا را کامل کرد و توانست آن را «اصل‌موضوعی» کند، چون ارسطو حکمت مشا را به صورت اصل موضوعی بحث نمی‌کرد اما ابن‌سینا حتی منطق را هم اصل‌موضوعی کرد.

اعوانی با اشاره به سه اثر اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی عنوان کرد: خواجه یکی از این آثار را به مذهب مشایی، دیگری را عرفانی و آخری را بر مبنای کلام عقلانی و قرآن و روایات به رشته تحریر در آورده که این کتاب اخیر همان «اخلاق محتشمی» است.

وی خواجه نصیرالدین طوسی را بنیانگذار کلام عقلی شیعی دانست و اظهار کرد: جایگاه او به قدری شناخته شده که حتی در چین او را به نام‌های دیگری که برای ما معمول نیست، می‌شناخته‌اند و در این کشور مشهور بوده است. 

به گفته عضو فرهنگستان علوم، در «اخلاق ناصری» خواجه که مبنای آن حکمت مشا است، همه استدلالات عقلی و بحث‌های نظری عقلی درباره اخلاق است و مطلبی از عرفان در آن دیده نمی‌شود، اما اخلاق محتشمی، قرآنی و بر مبنای فهم عقلانی از قرآن است و با رساله‌های عرفانی تفاوت‌های زیادی دارد. 

اعوانی یادآور شد: این کتاب در 40 باب نوشته شده و در آن از بهترین آیات و روایات اسلامی استفاده شده است. نکته‌ای که باید برای ما مهم و محل تامل باشد، انتخاب منحصر به‌فرد خواجه است. او از آیات عجیبی استفاده می‌کند، از اخبار نبوی سود می‌برد، اما چیزی که او را ممتاز می‌کند این است که از اخبار علوی استفاده کرده است که در دو کتاب دیگر و آثار دیگری که در آن زمان نوشته شده دیده نمی‌شود.
 
این استاد دانشگاه همچنین بیان کرد: خواجه از نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه که منابع اصیل شیعی هستند، استفاده می‌کند اما نمی‌توان گفت که کتاب او یک کتاب کلامی صرف است. او کلام را عقلانی کرده است و به کار می‌برد و تحولی را در این علم به‌وجود می‌آورد. ما پیش از او در عالم شیعه کلام عقلانی و فلسفی نداشتیم.

وی ادامه داد: حدود هزار و 500 آیه و روایت در این اثر استفاده شده و عجیب است که بسیاری از اهل سنت درباره آن شرح نوشته‌اند. او این کتاب را نه برای خواندن، بلکه برای اندیشیدن نوشته است. خواجه این کتاب را به سفارش ناصرالدین محتشم برای داعیان اسماعیلی نوشت تا آن‌ها این کتاب را الگوی فکری و اخلاقی خود قرار دهند. بنابراین انتخاب آیات و روایات در این اثر بسیار مهم و عجیب است. این کتاب می‌خواهد نقشه راه را نشان دهد و نیاز به تعمق دارد. 

وی در بخش دیگری از سخنانش به برخی از آیات و روایاتی که در این کتاب مورد توجه خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «اخلاق محتشمی» قرار گرفته‌اند، اشاره کرد و گفت: «اثبات خالق»، «ولایت»، «قرب»، «فطری بودن اخلاق»، «قلب»، «عقلانیت اخلاق» و «استفاده از احادیث قدسی» از جمله موضوعاتی بودند که خواجه در کتابش با استناد به آیات قرآن و روایات توضیح داده است.

در پایان این مراسم حضار به مناسبت سالروز تولد استاد اعوانی که با برگزاری همایش روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی، مقارن شده بود، وی را تشویق کردند./