خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ مراسم رونمایی از ترجمه جلد دوم «دایرة‌المعارف قرآن کریم لَیدِن» عصر هشتم اردیبهشت‌ با حضور منصور پهلوان ــ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ــ حسین خندق‌آبادی ــ عضو هیئت علمی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی ــ و امیر مازیار ــ مدیر علمی انتشارات حکمت ــ در محل خبرگزاری ایکنا برگزار شد. 

منصور پهلوان در بخشی از این مراسم با بیان‌ این‌که دایرة‌المعارف نوشتن، کاری بسیار ارزشمند و گرانقدر است که در سایه آن می‌توان با همه علوم قرآنی به صورت یک‌جا آشنا شد، گفت: با تالیف این دایرةالمعارف پژوهشگران می‌توانند مأخذ خوبی را برای مقالاتشان در اختیار داشته باشند.

وی با اشاره به این‌که مسلمانان در قبول تحقیقات سایر محققان روحیه وسیعی دارند، ادامه داد: اگر عده‌ای از دانشمندان مسلمان درباره انجیل یا تورات، تحقیقی انجام دهند، مورد قبول آن جوامع نیست اما ما باید این مطلب را قدر بدانیم که اینقدر روحیه وسیعی داریم که تحقیقات همه پیروان ادیان را مورد بررسی و پذیرش قرار می‌دهیم. 

پهلوان افزود: مسلمانان آثار و تحقیقات دیگران را مورد توجه قرار می‌دهند و نباید فراموش کنیم که تحقیق در مباحث علوم قرآنی مثل علوم پایه نیست که بگوییم فلان خارجی نیز تحقیق کرده و مورد قبول است.
 
این استاد دانشگاه تهران با بیان این‌که تحقیق در مباحث علوم قرآنی، همانند فیزیک، شیمی يا سایر علوم پایه نیست که بتوانیم به تحقیقات مغرضانه مستشرقان استناد کنیم، تصریح کرد: دایرة‌المعارف قرآن را باید علما، مجتهدان و مفسران خودمان بنویسند. 

وی افزود: گاهی مستشرقان درباره اسلام از کلمات تند استفاده می‌کردند که البته این لحن در کتابهای دو دهه اخیرشان تغییر یافته است. بنابراین با توجه به ناآشنایی غربی‌ها با این گونه کارها باید دایرةالمعارف را علما و فارغ‌التحصیلان دکترای علوم قرآنی بنویسند. 

پهلوان یادآور شد: بسیار مطلوب است که یک مجلد نیز با عنوان نقد، در قالب تکلمه به مجموعه این دایرة‌المعارف اضافه شود تا به ماندگاری این اثر کمک کند. 

وی در پایان سخنانش گفت: ما بر عکس وهابی‌ها و دیگر فرق به تحقیقات مکاتب دیگر اهمیت می‌دهیم و خوشبختانه تنوع کتاب‌ها و مقالات از شرق و غرب در کشور ما بسیار زیاد است.

ويژگي ها و فرايند ترجمه
حسین خندق‌آبادی ــ عضو هیئت علمی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی ــ در ادامه این مراسم گزارشی از تهیه این اثر ارائه کرد و گفت: بخشی از فعاليتهاي انتشارات «حکمت» به مطالعات قرآنی اختصاص یافته است. از کارهای این بخش می‌توان به رونمایی از جلد اول همین مجموعه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب سال گذشته اشاره کرد. 

وی با بیان این‌که این اثر مهم‌ترین منبع درباره قرآن به زبان‌های لاتین محسوب می‌شود، از دو ویژگی برجسته این اثر نام برد و گفت: این مجموعه کامل شده و به اتمام رسیده و می‌تواند به منبع خوبی برای محققان داخلی تبدیل شود. 

خندق آبادی ادامه داد: چند سال طول کشید تا مدخل‌ها به زبان فارسی برگردانده شدند. علاوه بر این برای تسهیل و قاعده‌مند‌سازی امر ترجمه، چندین شیوه‌نامه برای مترجمان، ویراستاران و حتی شکل ظاهری کتاب تهیه شد. همچنین در ابتدا حدود صد صفحه از اثر ترجمه شد و در اختیار نزدیک به پنجاه نفر از فعالان این حوزه قرار گرفت و از آنها نظرخواهی شد. 

خندق‌آبادی اظهار امیدواری کرد که مجلدات بعدی با سرعت بیشتری منتشر شود.
 
به گفته وی، علاوه بر پنج جلدی که منتشر خواهد شد، یک مجلد نیز با عنوان «نمایه» منتشر می‌شود که راهنمای جلد‌های پیش از خود خواهد بود.

وی با اشاره به این‌که جلد دوم 144 مدخل دارد که از «پ تا خ» را شامل می‌شود، افزود: این جلد از دایرة‌المعارف قرآن را شانزده مترجم آشنا به علوم قرآنی و متخصص در ترجمه تهیه کردند.
 
عضو هیئت علمی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی درباره مدخل‌های بسیار مهمی که در جلد دوم است، اظهار کرد: مداخلی مانند «چاپ قرآن»، «حدیث و قرآن»، «تاریخ و قرآن»، «ترجمه‌های قرآن»، «تفسیر قرآن»، «تصوف و قرآن»، «خوش‌نویسی و قرآن» و «تذهیب قرآن» در این جلد وجود دارند.

وی همچنین به حضور و ارائه مقاله محققان و دانشمندان مسلمان در این مجموعه اشاره کرد و گفت: در نسخه اصلی این اثر تلاش شده از محققان مسلمان آشنا به مطالعات آکادمیک استفاده شود. در مجموع نزدیک به بیست مؤلف مسلمان در این اثر صاحب مقاله هستند. همچنین مقاله‌ محمدعلی امیر‌معزی و محسن ذاکری نیز از ایران در جلد دوم این اثر موجود است. 

خندق‌آبادی درباره نحوه گزینش مترجمان نیز توضیح داد: در آغاز سعی کردیم مدخل‌هایی که پیش‌تر ترجمه و منتشر شده بود را جمع‌آوری کنیم و در ادامه به بررسی آنها پرداختیم و صاحبان آثار با کیفیت را برای همکاری دعوت کردیم. در ادامه نیز با توجه به تخصص مترجمان، مجموعه‌ای از مداخل را در اختیار آنها قرار دادیم. البته در این میان توجه به زمان نیز برای ما اهمیت ویژه‌ای داشت. 

وی همچنین درباره وجود اصل مدخل انگلیسی در اثر عنوان کرد: پیش از چاپ جلد نخست برای این موضوع فکر شده بود و حتی در جلد دوم نیز سه صفحه در قالب سخن ویراستار به تشریح این موضوع پرداخته شده است تا محقق و مراجعه‌ کننده دچار اشتباه و سردرگمی نشود. در ترجمه بعضی از این مدخل‌ها مجبور شدیم تا تغییرات جزئی پديد بیاوریم و به همین دلیل است که اصل نام انگلیسی مدخل را نیز با آن همراه کرده‌ایم. 

مازیار در بخش دیگری از این مراسم با بیان این‌که در مؤسسه حکمت از آغاز به غربی بودن این دایرة‌المعارف اشراف داشتیم، گفت: این اثر با اعتدال نوشته شده و بنابر همین استدلال محتوای آن برای مخاطبان ما قابل نقد خواهد بود.
 
مدیر علمی انتشارات حکمت ادامه داد: در این مسیر به چند روش می‌توانستیم عمل کنیم؛ نخست این‌که این دایرةالمعارف را ترجمه نکنیم، دوم ترجمه را با نقد همراه کنیم و سوم تنها ترجمه را منتشر کنیم و این مسیری بود که مؤسسه انتخاب کرد.

وی در همین باره توضیح داد: رها کردن ترجمه کار اشتباهی بود چراکه با وجود گذشته درخشانی که در مطالعات قرآنی داشته‌ایم، امروز دچار نقص هستیم تا حدی که خودمان نتوانستیم یک فرهنگ کامل قرآنی تألیف کنیم. همچنین برخی اطلاعات این دایرة‌المعارف از سطح پژوهش در سطح کشور بالاتر است. 

وی افزود: این اقدام ما از سویی حجم‌ کار را بسیار افزایش می‌داد و از سوی دیگر زمان بسیاری را به خود اختصاص می‌داد و با توجه به سطح بودجه برای این قبیل امور در کشور ما و توانایی‌های بخش خصوصی، انجام کار را به امری محال شبیه می‌کرد.
 
مازیار در پایان از انتشار جلدی به عنوان «نقد و بررسی دایرةالمعارف» خبر داد و گفت: این مجلد شامل نقد‌هایی می‌شود که به شکل کلاسیک و با سفارش مؤسسه نوشته شده است. همچنین این اثر در جلد اول با قیمت 45 هزار تومان و در جلد دوم با قیمت 50 هزار تومان به مخاطبان عرضه می‌شود.