به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ نشست «ترجمه و علوم انسانی» عصر چهارشنبه (10 اردیبهشت‌ماه) با حضور دکتر نعمت‌الله فاضلی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر محمدامین قانعی راد، رئیس انجمن جامعه شناسی ایران و دکتر حسین ملانظر، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی در سرای اهل قلم نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.
ملانظر در ابتدای این نشست با طرح این سوال که چرا ما دایم ترجمه می‌کنیم گفت: آنچه که در تاریخ می‌بینیم تقابل بین شرق و غرب است و منشأ این موضوع به قراردادی برمی‌گردد که در سال 1494 میلادی بین پرتغال و اسپانیا بسته شد. براساس این قرارداد دنیا به دو بلوک تقسیم شد و مبتنی بر این قرارداد این دو کشور می‌خواستند تجارت ادویه را به انحصار خود درآورند، مردم را مسیحی و با اسلام مبارزه کنند.
وی ادامه داد: در واقع استعمار نو از اینجا آغاز شد و از اواخر قرن پانزدهم استعمار به شیوه جدید کار خود را پیش گرفت. در قرن هجدهم دو اتفاق برجسته موجب شد که غرب از شرق پیش بیفتد. پیش از این شرقی‌ها به لحاظ علمی از غربی‌ها جلوتر بودند.
به گفته ملانظر انقلاب صنعتی و انقلاب لائیک فرانسه موجب شد تا شرقی‌ها پس از این دو اتفاق به تولیدات غربی‌ها احساس نیاز کنند.
وی در پایان سخنان خود یادآور شد: سوال مهمی که باید همواره از خود بپرسیم این است که کی می‌توانیم از دست ترجمه متون غربی نجات پیدا کنیم؟
ترجمه و تبادل فرهنگی: مشکل کجاست
قانعی راد در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه آشفته‌بازاری بر ترجمه علوم انسانی حاکم است اظهار کرد: ما قبل از اینکه از ترجمه فرار کنیم باید خوب ترجمه کنیم تا بفهمیم که غربی‌ها چه می‌گویند.
وی ادامه داد: به همین دلیل ما در انجمن جامعه‌شناسی ایران کمیته‌ای را تشکیل دادیم که در آن مباحث مربوط به ترجمه را بحث و بررسی می‌کنیم.
وی با بیان اینکه یکی از زیباترین و ضروری‌ترین امر برای هر فرهنگ ترجمه است افزود: ترجمه شری نیست که بخواهیم از آن راحت شویم! البته پایین بودن کیفیت ترجمه‌ها مشکلی است که باید حل شود. با این وجود معتقدم که ترجمه یک راهبرد برای تعامل فرهنگی است.
به گفته این مدرس دانشگاه در قرن هفدهم افراد بزرگی در فلسفه و علم در غرب وجود داشتند که ما با ترجمه آثار آنها رشد کردیم. دارالحکمه بغداد در دوره خلافت عباسی محلی برای ترجمه بود و بسیاری از متون غربی از زبان‌های مختلف در این مکان ترجمه و زمینه‌ساز رشد علمی ما شد.
قانعی راد با تاکید بر اینکه مصرف منفعل در برابر ترجمه بد است عنوان کرد: ترجمه موجب یک تبادل فرهنگی و رویارویی فرهنگی می‌شود. بنابراین ما باید در برابر ترجمه، مصرف خلاق داشته باشیم و ترجمه باید در قالب یک پروژه تعریف شود؛چرا که ما نیاز به منابع و ذخیره دانش داریم.
وی گفت: اکنون مشکل ما این نیست که به دام ترجمه افتادیم بلکه فقدان یک پروژه خلاق و ترجمه‌های بد مشکل ماست.
درک جهان و رشد زبان
فاضلی در بخش دیگری از این نشست طی سخنانی گفت: در ابتدا باید مشخص کنیم که چه خوانشی از مقوله ترجمه داریم، چون بر اساس آن، تاریخ ترجمه را توضیح می‌دهیم. متاسفانه در کشور ما مطالعات ترجمه توسعه پیدا نکرده است.
وی ادامه داد: ما کنش ترجمه داریم اما درباره نسبت آن با علوم اجتماعی کمتر صحبت کرده‌ایم.
وی ادامه داد: این باعث شده است که ما برخورد ایدئولوژیک با ترجمه داشته باشیم و با جهت‌گیری‌های سیاسی درباره ترجمه قضاوت کنیم. با این وجود باید توجه کنیم که نخستین نیاز مبرم ما این است که مطالعات ترجمه را در ایران توسعه بدهیم تا بتوانیم از آن یک خوانش درست داشته باشیم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه ترجمه در 150 سال اخیر برای ما بسیار مهم بوده است افزود: ترجمه رسانه مولد و موثر بر فرهنگ است، پس باید به صورت دقیقی این رسانه را مطالعه کنیم، چون ترجمه خودش مولد پیام‌های فرهنگی است و تنها یک ابزار سخن گفتن نیست بلکه یک شیوه اندیشیدن و درک جهان و نظم دادن به آن است.
وی تاکید کرد: البته ما نوشتن را نیز درست نفهمیدم، چرا که نوشتن هم یک شیوه اندیشیدن و زیستن است. بنابراین همانطور که گفتم ترجمه یک شیوه بودن و زیستن است.
به گفته فاضلی، ترجمه سهم بزرگی در تمدن جهانی دارد، چرا که همه تمدن‌ها زمانی که رشد پیدا می‌کنند به مقوله ترجمه می‌رسند. بنابراین خدمتی که ترجمه به جامعه می‌کند بسیار مهم است.
وی یادآور شد: فهم ایدئولوژیک سیاسی‌شده کج‌فهمانه از ترجمه موجب شده که ترجمه را نوعی استثمار بدانیم، در حالی که اگرچه ممکن است ترجمه جنبه استثماری داشته باشد اما ماهیتش استثماری نیست و این دیدگاه یک برداشت نادرست است.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه ترجمه یکی از ارکان تجدد ایرانی و بومی ماست افزود: ما از طریق ترجمه تلاش کردیم تا خودمان را در گفت‌وگو با جهان بفهمیم؛ در واقع ما می‌خواهیم به شیوه‌های جدید زندگی در جهان متصل شویم.
وی افزود: ترجمه یک نهاد تاریخی و تمدنی است، بدین معنی که ما وقتی شکوفا می‌شویم ترجمه می‌کنیم. در 150 سال اخیر به دلیل گسترش مدرنیته و ورود ما به دنیای جدید ترجمه رشد پیدا کرده است.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه ترجمه مستلزم چند رکن است گفت: در جامعه باید تقاضای اجتماعی برای دانش جهانی وجود داشته باشد تا ترجمه صورت گیرد. نکته دوم اینکه زمانی که ترجمه‌ها از زبان‌های مختلف زیاد می‌شود گفت‌وگوی ما با تمدن جهانی نیز ارتقا می‌یابد و این معنایش این است که ما به جای شمشیر با قلم حرف می‌زنیم.
وی اضافه کرد: البته نباید در ترجمه بمانیم و باید ترجمه خلاقانه کنیم، چرا که ترجمه به عنوان یک نهاد فرهنگی می‌تواند تکثر ایجاد کند.
وی در پایان تاکید کرد: علم در دانشگاه‌ها بیشتر در انحصار دولت است و ترجمه این امکان را به وجود می‌آورد که انحصار علمی از دست دولت خارج می‌شود و این خدمتی است که ترجمه به اندازه یک دانشگاه به جامعه می‌کند.
نظر شما