خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- زنان یکی از اقشار کمتر دیده شده تاریخ ایران هستند. گاه اگر در تاریخ ردی از آنها به جای مانده باشد از برکت چهره‌هایی است که در زمانه‌ خود خوش درخشیده‌اند و در فهرست مفاخر و مشاهیر، نامی از خود به یادگار گذاشته‌اند. در ادامه سلسله بررسی‌های دلیل و لزوم پرداختن به مشاهیر تاریخی در کتاب‌های درسی سراغ محمدحسن رجبی‌دوانی، تاریخ‌پژوه رفته‌ایم. وی کتابی با عنوان «مشاهیر زنان ایرانی و پارسی‌گوی از آغاز تا مشروطه» دارد که در آن به بررسی زندگی بانوان شاخص در برهه‌ای از تاریخ ایران زمین پرداخته است. 

ترسیم آینده در گرو شناسایی کارنامه علمی مشاهیر

رجبی‌دوانی درباره لزوم پرداختن به مشاهیر و مفاخر هر جامعه به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: بازشناسی فرهنگ و تبارشناسی هر ملت یکی از ضرورت‌های اساسی برای هر جامعه است. هر جامعه‌ای باید بزرگان و مشاهیر سرزمین خود را بشناسد زیرا تبیین دستاوردهای بزرگان سبب می‌شود که از نقاط قوت آنها بهره بگیریم و از ضعف‌هایی که در کارنامه علمی خود داشتند، پرهیز کنیم. 

وی افزود: هر زمان بررسی نقاط ضعف و قوت کارنامه علمی مفاخر و مشاهیر در سرلوحه برنامه‌های جامعه‌ای قرار بگیرد موجب می‌شود تا بنایی فرهنگی را که آنها استوار کردند با بازسازی مجدد و مطابق با موقعیت روز جامعه مدنظر قرار بدهیم؛ به عبارتی هر کشوری با توجه به ترسیم دورنمایی از اندوخته‌های مفاخر، آینده خود را تعیین می‌کند. این ترسیم دورنما سبب می‌شود با استفاده از تجربیات مفید گذشتگان آینده بهتر و مقوم‌تری ساخته شود.
 
این تاریخ‌پژوه با تاکید بر رابطه مستقیم بازشناسی کارنامه فرهنگی مشاهیر اظهار کرد: همان‌گونه که بازشناسی کارنامه فرهنگی بزرگان کشور ضرورت مبرم دارد عدم بازشناسی دستاوردهای فرهنگی و علمی آنها باعث می‌شود که از تجربیات آنها استفاده نکنیم و راهی را که باید در ادامه راه آنها بپیماییم از نو آغاز کنیم و چه بسا در پیمودن این مسیر دشوار، مرتکب خطاهایی شویم.

سنگ بنای هر فرهنگ منطبق بر میراث گذشتگان

نویسنده کتاب «مشاهیر زنان ایرانی و پارسی‌گوی از آغاز تا مشروطه» عنوان کرد: اصولا فرهنگ‌ها و تمدن‌ها در هر جامعه در ادامه فرهنگ‌ها و مواریث گذشته شکل می‌گیرند. پیدایش یک فرهنگ بدون ثبت شناسنامه و عملکرد گذشتگان ممکن نیست، از این رو اساس هر فرهنگی از مواریث گذشتگان تشکیل شده است.
 
وی در پاسخ به این پرسش که برای ترغیب جوانان به خواندن سرگذشت مشاهیر چه نکاتی را باید مدنظر داشت؟ بیان کرد: در گام نخست باید دست‌اندرکاران و مسئولان فرهنگی ضرورت بازشناسی مفاخر و مشاهیر فرهنگی را برای مخاطبان خود توضیح و تشریح کنند تا ذوق و انگیزه در خواننده ایجاد شود. 

رجبی‌دوانی ادامه داد: در گام دوم نویسندگان و تدوین‌کنندگان کتاب‌هایی با موضوع مشاهیر، مخاطبان خود را شناسایی کنند به این معنی که بدانند برای چه قشری، چه سنی و با چه پایه‌ای از معلومات و دانش قلم می‌زنند. 

پرهیز از دامن زدن به حواشی در زندگی مشاهیر 

این پژوهشگر تاریخ افزود: نکته سوم این که مولف بداند چه وجوهی از زندگی مشاهیر و مفاخر برای مخاطبان خاص جذاب است؛ یعنی خواننده امروزی به چه مطالب و زاویایی از زندگی گذشتگان توجه دارد. 

وی به ویژگی‌ مهم دیگری برای معرفی مشاهیر تاریخی اشاره کرد و گفت: گام چهارم این است که نویسنده لازم است از ادبیاتی متناسب با فضای فکری و ذهنی مخاطب استفاده کند؛ یعنی برای جوانان از ادبیاتی روان، سلیس و به دور از پیچیدگی‌های فنی بهره گیرد و نقاط درخشان زندگی مشاهیر را برای آنان برجسته کند. ضمن این که نویسندگان به این نکته توجه کنند که به حواشی زندگی آنها نپردازند و تا حد امکان از این مساله بپرهیزند. اما در طرح‌هایی که برای ارائه به محققان و پژوهشگران نوشته می‌شود از ادبیات فنی‌تر و با شرح بسط جزئیات بیشتر استفاده کنند.

* در این باره بخوانید:

1- گفت‌وگو با اصغر محمودآبادی: ایرانیان انگیزه‌ای به مطالعه تاریخ و بازخوانی آن ندارند/ انوشیروان در کتاب‌های درسی کمرنگ است

2- گفت‌وگو با محمدتقی ایمان‌پور: نگارش کتاب‌های تاریخی باید از قید و بندهای سیاسی رها شود/ زندگی مبارزان انقلاب مشروطه را به درستی منعکس نکرده‌ایم

3- گفت‌وگو با داریوش احمدی: کمرنگ بودن مشاهیر تاریخی در کتاب‌های درسی تاثیری جز بی‌هویتی‌ ندارد

4- گفت‌وگو با مهدی محقق: تنوع مشاهیر ایرانی را با سعید نفیسی در کتاب‌های درسی رعایت می‌کردیم

5- گفت‌وگو با علی ططری: دانشجویان علاقه‌ای به یادگیری تاریخ ندارند/پرداختن مقطعی به مشاهیر چاره‌ساز نیست

6- گفت‌وگو با حسن زندیه: معرفی جذاب مشاهیر تاریخی بهتر از صد کتاب درسی موثر است

7- گفت‌وگو با هیبت‌الله مالکی: مشاهیر تاریخی را درگیر حب و بغض‌‌ها نکنید/تنها دلواری نبود که در قیام تنگستان رشادت نشان داد

8- گفت‌وگو با حسن باستانی‌راد: برای شناخت مشاهیر نمی‌توان تنها به اینترنت اکتفا کرد/مشاهیر ایرانی بیانگر غرور ملی هستند

9- گفت‌وگو با رضا شعباني: شناسايي مشاهير ايراني، جايگاه کشورمان را در تمدن بشري تعيين مي‌كند

10- برای نسل جوان از مشاهیر تاریخی الگوهای دست نیافتنی نسازیم/ یادداشت زهیر صیامیان