جای بسی تعجب است که چرا نویسندگان، پژوهشگران، مورخان، جامعه‌شناسان، مردم‌شناسان و به طورکلی همه قلم به دستانی که درگذشته به نحوی با جامعه سروکار داشته‌اند، درخصوص مقوله بازی و اسباببازی چیزی ننوشته‌اند و اثری از خود به جا نگذاشته‌اند. شاید به این دلیل که درگذشته، کودک و نقش او در جامعه از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است. در ادبیات کهن ما نیز این نقیصه به وضوح دیده می‌شود، به طوری که به ندرت برای کودک قصه‌ای نوشته می‌شد، بلکه قصه‌ها شفاهی و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌گشت.
نویسنده در بخشی از پیشگفتار این کتاب نوشته است: «تعجب‌برانگیز است که تا حدود چهل ـ پنجاه سال قبل، محدوده بازار شهرری که در آن زمان به آن «شاه‌عبدالعظیم» می‌گفتند، بزرگ‌ترین کانون ابداع، اختراع، نوآوری، ساخت، عرضه و فروش اسباب‌بازی‌های دست‌ساز بود و ری‌شناسان و تهران‌شناسان معاصر هم که خوشبختانه هنوز زنده‌اند و قلم به دست دارند، کمتر به این مقوله پرداخته‌اند و حتی در آثار خود نام چند نوع اسباببازی را هم ذکر نکرده‌اند که این مهر تأییدی است بر آنچه گفته شد.
از قراین چنین پیداست که در روزگار کهن، کودکی جایی در جامعه و تاریخ اجتماعی ایران نداشتند و این تفکر با نسل کهنی که هنوز زنده و پاسدار فرهنگ این سرزمین است کم و بیش وجود دارد. اگر باور ندارید، در آثار جامعه‌شناسان نسل کهن سال ایران تعمق و کنکاش کنید تا آن چه را گفته شد به وضوح دریابید. نتیجه این کم‌مهری و بی‌توجهی آن شد که امروزه کمتر کسی با نام و نشان و نوع فعالیت آن هنرمندان و صنعتگران سینه سوخته‌ی اسباب‌بازی‌ساز آشنایی دارد و تأسف‌انگیزتر آن که نوجوانان و کودکان امروزی اصلاً نمی‌دانند که شاه عبدالعظیم تا چهل ـ پنجاه سال پیش کانون ساخت اسباببازی و بازار فروش آنها بوده است...»
کتاب حاضر دارای دو بخش است. بخش اول، «کلیات» که شامل تعریف بازی و اسباببازی، تاریخچه‌ی اسباببازی در جهان و ایران است. بخش دوم، شناسنامه اسباب‌بازی‌های قدیمی استان تهران، که از بخش اول مفصل‌تر است، زیرا برای هر یک از اسباب‌بازی‌های معرفی شده شناسنامه‌ای تدوین شده که افزون بر تصویر اسباببازی موردنظر، خواننده را با ویژگی‌هایی زیر آشنا می‌کند:
- شناسنامه اسباببازی، شامل: شماره شناسه اسباببازی، نام اسباببازی، وجه تسمیه اسباببازی، اجزای سازه (اسباببازی از چه موادی ساخته شده است.) مشخصات ظاهری و روش بازی با آن، ابعاد (اندازه‌های هر اسباببازی)، تاریخچه و سازنده (چه کسانی این اسباببازی را می‌ساختند. مثلاً حلبی‌ساز، نجار و ...)
- مراحل بازسازی، شامل طرح نمونه‌ی بازسازی شده، مجری بازسازی و تاریخ بازسازی.
- کاربری اسباببازی، شامل مقررات استفاده از اسباببازی، جنسیت کودکان، سن کودکان، تعداد همبازی‌ها، محل بازی، زمان بازی، تنش‌ها و درگیری‌های احتمای حین بازی بین کودکان، خطرات احتمالی اسباببازی و کاربردهای اسباب‌بازی‌های قدیمی در توان‌بخشی کم‌توانان جسمی ـ ذهنی.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «ساختن اسباببازی و بازی کردن با آن، از پیش از تاریخ آغاز شده است. تکه‌های استخوان و سنگ که به شکل مهره و مکعب ساخته می‌شد، از اسباب‌بازی‌های کودکان در عصر نوسنگی بود. در آن دوره کودکان بعضی جوامع، با اسباب‌بازی‌هایی که از روی وسیله‌های شکار بزرگسالان ساخته می‌شد، بازی می‌کردند و در خیال خود به شکار حیوانات می‌رفتند.
در ویرانه‌های شهر باستانی «موهنجودارو» در پاکستان امروزی، اسباب‌بازی‌هایی از گِل و چوب مانند ارابه با ارابه‌ران و گاوهای ارابه‌کش، قوچ‌های چرخدار و پرندگان و ماهی‌های گوناگون به دست آمده است. این اسباب‌بازی‌ها به کودکان تعلق داشته است که حدود 5000 سال پیش از این شهر زندگی می‌کرده‌اند. در گورهای کودکان مصریان باستان اسباب‌بازی‌هایی مانند وسایل پخت و پز و خانه‌داری کشف شده است. باستان‌شناسان کنده‌کاری‌هایی از یونان و روم باستان کشف کرده‌اند که کودکان را در حال بازی با توپ و ارابه نشان می‌دهند. صنعتگران قوم «اتروسک» که پیش از به قدرت رسیدن دولت روم در سرزمین ایتالیای قدیم می‌زیسته‌اند، سربازان کوچک فلزی برای کودکان خود می‌ساختند.
یکی از قدیمی‌ترین اسباب‌بازی‌های کودکان مشرق‌زمین بادبادک است. بادبادک در حدود سه هزار سال پیش نخستین بار در چین ساخته شد. فرفره توپی نیز نخست در چین و ژاپن ساخته شد و به دوره امروزی رسید. در حدود 400 سال پیش از میلاد یکی از صنعتگران یونانی به نام «هرو» که از مردم اسکندریه بود، اسباب‌بازی‌هایی ساخت که نخستین اسباب‌بازی‌های متحرک در جهان به شمار می‌آیند. از اسباب‌بازی‌هایی که این صنعتگر ساخته است می‌توان پرنده آوازخوان، مرد روحانی در حال عبادت و آهنگر پتک‌کوب را نام برد. این گونه نمونه‌های باقیمانده از دوران کهن، اکنون در موزه‌های بزرگ جهان نگهداری می‌شوند...»
کودک امروز که غرق در ناز و نعمت است و همه گونه اسباببازی را مهندسان طراحی می‌کنند و کارخانجات می‌سازند و در اختیارشان قرار می‌دهند، در خلوت خود می‌اندیشد که وقتی این همه اسباببازی زیبای کارخانه‌ای در اختیارش قرار دارد چرا باید فکر کند، اختراع کند و با زحمت زیاد و صرف وقت اسباببازی بسازد؟ و این همان آفت و بلایی است که نویسنده کتاب «دانشنامه اسباب بازیهای طهران قدیم» سعی دارد کودکان امروز و فردا را از آن دور کند.
انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان «دانشنامه اسباب بازیهای طهران قدیم» را در قالب 444 صفحه و شمارگان پنج هزار نسخه با قیمت 50 هزار تومان منتشر کرده است.
برای اطلاعات بیشتر به نشانی زیر مراجعه کنید:
نظر شما