گزارش صوتی این نشست را اینجا بشنوید.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جلسه نقد و بررسی کتاب «گفت‌وگو با وودی آلن» اثر اریک لکس و ترجمه گلی امامی، عصر دیروز (یکشنبه 13 دی) با حضور علیرضا خمسه، امیر پوریا، محمدناصر احدی، محمد یراقچی، مدیر نشر پنجره و گلی امامی در سرای اهل قلم برگزار شد.

وودی آلن یک خودافشاگر است
امیر پوریا در این جلسه گفت: وودی آلن به اریک لکس اعتماد بسیاری داشت. به‌گونه‌ای که اجازه داد این روزنامه‌نگار زندگینامه‌اش را هم بنویسد. این اعتماد به هیچ وجه در ایران وجود ندارد و معمولا بازنمایی لکس در ایران، ملازم‌های حرف‌گوش‌کنی هستند که صرفا حرف‌های خوب کارگردان‌ها را منتقل و هیچ انتقادی هم نمی‌کنند.

وی افزود: کار لکس به هیچ عنوان مانند همتایان ایرانی‌اش نیست. وودی آلن یک خودافشاگر است و اشتباهات خود را برملا می‌کند و در این کتاب نیز این شخصیت وی به خوبی نمایان شده است. لکس با سوالات خود باعث شده این خودافشاگری‌های آلن بیشتر شود، اما در ایران این خودافشاگری‌ها را به هیچ عنوان برملا نمی‌کنند.

پوریا ادامه داد: آلن علاوه بر انتقاد بر خود، به همه چیز نگاه انتقادی دارد. در واقع آلن به لحاظ همین تفکر انتقادی دهه‌ها مهم‌ترین متفکر جهان بوده است.

جذابیت کتاب حتی برای کسانی که فیلم‌های آلن را ندیده‌اند
این منتقد در بخش دیگری از سخنان خود اشاره کرد: اهمیت این کتاب صرفا به دلیل حرف‌های یک سینماگر درباره فیلم‌هایش نیست، بلکه اهمیت آن در انتقال فرهنگ سخنان هنرمندی است که مهم‌ترین ویژگی‌ آثارش در دیالوگ‌های آنهاست. در واقع کلمات برای وودی آلن اهمیت بسیاری دارند. نوع حرف زدن در واقع نوع نگاهش به جهان را نمایان می‌سازد. لکس در این کتاب سوالاتش را به گونه‌ای مطرح می‌کند که برای مخاطبی که فیلم‌های آلن را ندیده نیز جذاب باشد.

پوریا ادامه داد: لکس در حدود 40 سال با آلن محشور بوده و این کتاب نیز در اصل حاصل 40 سال گفت‌وگوی وی با آلن است. این همراهی با فیلمساز در بازتاب زندگی وی در کتاب بسیار موثر واقع شده و مفهوم گذر عمر آلن در آن معنا پیدا کرده است. سوالات مطرح شده توسط لکس به‌جز اینکه هوشمندی وی را می‌رساند، نشان می‌دهد که وی به جهان آلن بسیار نزدیک بوده و می‌توان گفت که شارح زندگی این فیلمساز برجسته آمریکایی است.

روشنفکران اروپایی؛ طرفداران اصلی وودی آلن
علیرضا خمسه، بازیگر سینما و تلویزیون و مدرس سینما نیز در این نشست گفت: در ایران مدام از کمدی به اشتباه به طنز یاد می‌شود و من ناچار شدم برای رفع این اشتباه کتاب «طنز یا کمدی در سینما و تلویزیون» را بنویسم. بر اساس سال‌ها تجربه‌ام در کمدی ایران، باید بگویم که نمی‌توان کمدی به سبک آلن را در ایران اجرا کرد.

وی افزود: در زبان فرانسه، کمدین به بازیگری اطلاق می‌شود که در هر دو حوزه کمدی و تراژدی، بازیگر توانایی است و در هر دو به درجه والای پختگی رسیده است. وودی آلن هم از این قاعده مستثنی نیست. در ایران اما معمولا از بازیگران کمیک به کمدین نام برده می‌شود، در صورتی که کمدین واقعی در ایران صرفا کسانی چون اکبر عبدی، سعید پورصمیمی و دیگرانی از این دست هستند.

خمسه ادامه داد: زمانی که در اروپا تحصیل می‌کردم، متوجه شدم که وودی آلن در میان روشنفکران اروپایی طرفداران بسیاری دارد، در صورتی که فیلم‌های این کمدین برجسته در آمریکا فروش چندانی نداشته‌اند. خود آلن نیز به این مساله اشاره کرده است.

برای درک آثار آلن باید با فرهنگ یهودی نیویورک آشنا بود
گلی امامی، مترجم کتاب نیز در این نشست گفت: من به شخصیت و فیلم‌های وودی آلن علاقه بسیاری دارم و علت این علاقه نیز طنز خاصی است که در آثارش وجود دارد؛ البته این طنز قابل ترجمه نیست. آلن فردی نیمه یهودی نیویورکی است و برای درک فیلم‌هایش باید با فرهنگ یهودی نیویورک آشنا بود.

وی افزود: تفاوت مهم آلن با دیگر فیلمسازان آمریکایی در این است که آلن را معمولا به عنوان یک روشنفکر اروپایی می‌شناسند. وی از معدود کارگردانان آمریکایی و فعال در هالیوود است که آثار کارگردانان سینمای هنری اروپا، از جمله اینگمار برگمان، فیلمساز مشهور سوئدی را دوست دارد.

این مترجم ادامه داد: استعداد طنز فوق‌العاده‌ای در آلن وجود دارد و کمتر کسی می‌تواند با این تسلسل طنز بگوید که تکراری نباشد. حتی می‌توان دیالوگ‌های فیلم‌های وی را به صورت مجزا خواند و خندید.

آلن به لکس اعتماد بسیار داشت
امامی همچنین درباره نحوه ارتباط آلن با لکس گفت: اریک لکس به طور اتفاقی از طرف نشریه‌اش مامور به مصاحبه با وودی آلن، البته در دوران جوانی‌اش می‌شود. پس از انتشار، آلن از آن مصاحبه و نحوه انتقال سخنانش بسیار راضی است و از این به بعد زلف این دو به هم گره می‌خورد و به بیش از 40 سال گفت‌وگوی مدام ختم می‌شود. اعتماد آلن به لکس به حدی است که هنگام ساخت فیلم‌های آلن حاضر است و با این کارگردان گفت‌وگو می‌کند.

امامی درباره محتوای گفت‌وگوهای منتشر شده در این کتاب نیز اشاره کرد: این کتاب روش کار آلن، از هنگام ایده اولیه فیلم تا پایان مراحل صداگذاری را در هفت بخش تقسیم‌بندی کرده و به مخاطبان ارائه می‌دهد. از این منظر این کتاب برای دانشجویان رشته سینما بسیار مفید است. البته این کار لکس نحوه فیلمسازی متفاوت آلن با دیگران را نیز عیان می‌کند، چرا که این کارگردان، به جز سه فیلم اولش، در بقیه آثار مدیریت همه کارها را بر عهده داشت. به عبارتی آلن در عموم آثارش به‌جز فیلمنامه و کارگردانی، نظارت بر کار طراحی صحنه و لباس، مکان‌یابی برای فیلمبرداری، موسیقی و... را نیز خودش انجام می‌داد، تا بتواند درباره تک‌تک اجزای فیلمش به منتقدان پاسخگو باشد.

در ترجمه باید با زبان مبدا زندگی کرد
گلی امامی در بخش دیگری از سخنان خود به چگونگی رسیدن به زبان ترجمه این کتاب اشاره کرد و گفت: مترجم تنها زمانی می‌تواند ترجمه درستی ارائه دهد که با زبان مبدا زندگی کرده باشد. منظورم از زندگی کردن یعنی خانه اجاره کردن با آن زبان، رستوران رفتن با آن زبان و حتی دعوا کردن با آن زبان است. تنها در این صورت است که زبان مبدا در ذهن مترجم نشست کرده و حتی می‌تواند با آن زبان فکر کند.

وی افزود: ترجمه هم مانند شعر سرودن و نقاشی کردن است. شما می‌توانید اصول این هنرها را در کلاس‌های دانشگاه یاد بگیرید، اما برای پیاده کردن این اصول باید ذوقی در درون شما باشد. یکی از دلایلی که باعث می‌شود، ترجمه‌های بدون خریدار در ایران مدام منتشر شود، در این است که مترجمان از دانشکده‌ها فارغ‌التحصیل شده و بدون آنکه این ذوق را در درون خود تقویت کنند، مستقیما وارد بازار کار می‌شوند.

فرهنگ «گفت‌وگو» در ایران وجود ندارد
محمد ناصر احدی نیز در این جلسه به اهمیت مفهوم «گفت‌وگو» اشاره کرد و گفت: سنت گفت‌وگو در فلسفه و هنر غرب پیشینه زیادی دارد. از همان ابتدای پیدایش تاریخ تفکر در غرب، مهم‌ترین رساله‌های فلسفی به صورت گفت‌وگو نوشته شده‌اند و این سنت هنوز هم ادامه دارد.

وی افزود: متاسفانه در ایران، به ویژه در حوزه هنر، مقوله گفت‌وگو چندان جدی گرفته نمی‌شود. در واقع در کشور ما فرهنگ گفت‌وگو وجود ندارد و این ضربه بسیاری به هنر ایران وارد می‌کند.

احدی ادامه داد: مترجم فرهیخته کتاب‌ «گفت‌وگو با وودی آلن» بیش از 20 سال با این کتاب محشور بوده و برای ترجمه هرچه دقیق‌تر آن بارها و بارها فیلم‌های آلن را دیده است. به همین دلیل می‌توان به ترجمه این کتاب اعتماد بسیار داشت.

این منتقد و روزنامه‌نگار درباره ویژگی‌های مهم کتاب‌ «گفت‌وگو با وودی آلن» گفت: این کتاب به‌جز آنکه مراحل ساخت یک فیلم را از منظر یک فیلمساز برجسته و کهنه‌کار به دانشجویان سینما نشان می‌دهد، می‌تواند الگوی مناسبی نیز برای روزنامه‌نگاران و خبرنگارانی باشد، که می‌خواهند با هنرمندان به گفت‌وگو بنشینند.

«گفت‌وگو با وودی آلن» اثر اریک لکس و ترجمه گلی امامی در زمستان سال گذشته (1393) با شمارگان 550 نسخه، 568 صفحه و بهای 38 هزار تومان از سوی انتشارات کتاب پنجره روانه کتابفروشی‌ها شده است.