به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از روابط عمومی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، سومین همایش «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی: گذشته و حال» با هدف آشنایی با آخرین دستاوردهای پژوهشی در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی باستان، میانه و نو؛ همچنین بررسی گسترده زبان‌های ایرانی به عنوان یکی از عوامل پیوند میان ملت‌های منطقه و نیز ایجاد انگیزه در پژوهشگران جوان برای مطالعات ژرف در عرصه زبان‌شناسی ایرانی 25 آبان آغاز و تا 26 آبان‌ماه ادامه دارد.

در این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهوری در امور اقوام، کاظم موسوی بجنوردی، رئیس دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، دکتر فتح‌الله مجتبایی، دکتر علی‌اشرف صادقی، دکتر مجدالدین کیوانی، دکتر صادق سجادی، دکتر احمد پاکتچی، دکتر بدرالزمان قریب، دکتر محمود جعفری‌دهقی و استادان، دانشمندان زبان‌شناس و پژوهشگران زبان‌ها و گویش‌های ایرانی حضور داشتند.

زبان فارسی نماد وحدت و عنصر هویت ملی است

حجت‌الاسلام یونسی، مشاور رئیس جمهوری در امور اقوام گفت: زبان فارسی زبان یک گروه یا یک قوم خاص نیست حتی مخصوص یک جغرافیای محدود خاص مثلا در منطقه فارس امروز نیست. زبان فارسی زبان همه ایرانیان و اقوام ایرانی است. زبان همه فلات ایران است زبان ایرانشهر است. زبان فارسی زبان تحمیل و تحقیر و تبعیض قومی بر قوم دیگر نیست. زبانی برای تبعیض یک منطقه بر منطقه دیگر نیست که گاهی اینگونه تبلیغ می‌شود. فارس، فرس، پارس، پرشیا، پرشین همه اینها به همه مردمان این سرزمین اطلاق می‌شده است.

وی افزود: در گذشته عرب‌ها ایرانیان را فرس می‌دانستند اروپاییان پرشین یا پرشیا اطلاق می‌کردند و این یعنی ایرانی نه یک گروه خاصی که به این زبان تکلم می‌کنند. خلیج‌فارس هم یعنی خلیج ایرانیان. آن نامه معروف پیامبر اسلام خطاب به خسرو پرویز به عنوان شاه فارس یعنی شاه ایران. آن حدیث معروف «لو کان العلم (اوالدین) معلقا بالثریا لتناوله رجال من ابناء الفارس»؛ معنایش این است که اگر علم ( در بعضی جاها دین آمده) در آسمان‌ها باشد مردمان فرس برای دریافت آن اقدام می کنند. این مضمون ایرانیان را مردمانی دانش‌پژوه و دین‌مدار و حقیقت‌جو که برای دریافت علم و دانش به هر سختی تن می‌دهند. در اینجا هم منظور ایرانیان است نه یک مردمان محدودی ازیک گوشه این سرزمین بزرگ. در یکی از پول‌های ملی این حدیث ذکر شده بود و در مناطقی از ایران عناصر نادان و ضد ایران سعی می‌کردند این اسکناس دست همه نرسد.

مشاور رئیس‌جمهوری در امور اقوام ادامه داد: فارس یعنی مردمان کرد، لر، بلوچ، آذری، مازنی، تالشی، تخاری، تاجیکی، سغدی و همه اینها. زبان فارسی دری برآیند تکاملی همه زبان‌های ایرانی است نه زبانی در مقابل همه زبان‌ها. به این دلیل می‌توان گفت که زبان فارسی حق گسترده‌ای بر همه زبان‌ها دارد. به همه زبان‌ها مرتبط است و پیوند دارد. روح این زبان، ریشه‌های این زبان در تمام زبان‌ها وجود دارد و همه زبان‌های ایرانی در این زبان تعریف می‌شوند. تجسم وحدت در کثرت است؛ یعنی این وحدات مختلف و گونه‌های مختلف در یکجا متجلی می‌شود، در یکجا به اوج می‌رسد و کامل می‌شود.

زبان فارسی تجسم وحدت در کثرت است

یونسی بیان کرد: ما برای تکمیل و رشد زبان فارسی به زبان‌های قومی و محلی سخت احتیاج داریم. نباید به زبان‌های بیگانه روی آوریم. زبان‌های ایرانی، محلی، قومی، مادری بایگانی‌های زنده ما هستند. هر جا کم می‌آوریم باید به آنها مراجعه و از آنها استفاده کنیم. با این نگاه می‌توانیم بگوییم همه زبان‌های ایرانی در ملی شدن و عمومی شدن این زبان شرکت داشتند و همه آنها در بالندگی و ملی شدن این زبان شرکت کرده‌اند، نه مثل یک برادر که رشد کرده و بقیه جا مانده‌اند. این زبانی است برآیند همه. با این نگاه می‌توانیم بگوییم که زبان فارسی نماد وحدت ملی و مهم‌ترین عنصر هویت ملی ماست. چون همه اقوام ایرانی را شامل می‌شود. نه اینکه فقط زبانی به قصد امورات رسمی یک دولت رسمی شده باشد.

وی در ادامه افزود:  قبل از اینکه در قانون‌های اساسی دوران پهلوی و جمهوری اسلامی زبان فارسی به عنوان زبان رسمی اعلام بشود این زبان بیش از هزار سال ملی بود. و اتفاقا حاکمان ترک زبان هم خود مروج این زبان به عنوان زبان ملی شدند. پان‌های ضد ملی و تفرقه برانگیز همیشه تلاش می‌کنند که فارس را در برابر ترک، ترک را در مقابل کرد، کرد را در مقابل بلوچ، همه اقوام ایرانی را در برابر هم قرار دهند به دلیل اینکه در منطقه خود به زبان دیگری حرف می‌زنند در حالی‌که همه این زبانها فرزندان زبان ملی هستند.

اگر بخواهیم تشبیهی هنری داشته باشیم، می‌توانیم باغی زیبا با گل‌های رنگارنگ را در تنوع گل‌ها مانند تنوع زبان‌ها و قومیت‌هاست که این باغچه را زیبا کرده اما یک رنگ در تمام این گل‌ها هست و آن رنگ سبز است که بدون آن همه باغچه نازیباست رنگ سبز همان زبان فارسی است که همه رنگ‌ها و اقوام ایرانی را در  در گلستان ایران زمین در برگرفته و جا داده است. زبان فارسی همیشه به همه زبانها چراغ سبز نشان می‌دهد دشمن آنها نیست و نباید آنها را درمقابل هم قرار دهیم.

زبان‌ها و گویش‌های ما در معرض فراموشی است

بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی گفت: باید اعلام کنم سخنرانی‌های هر همایش را به صورت مجموعه مقالات را چاپ می‌کنیم و در اختیار همه قرار می‌دهیم.ضمن اینکه ما در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی مشغول نوشتن «دانشنامه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» هستیم و این دانشنامه در واقع مکمل این همایش است. نهایت تلاشمان را می‌کنیم که منابع تحقیق را شناسایی و جمع‌آوری کنیم و از همه استادان محترم در این رشته از هر ملیت و مذهبی که باشند در سراسر دنیا دعوت به همکاری می‌کنیم. هدف ما این است که بتوانیم خدمتی به فرهنگ خود کرده باشیم به ویژه اینکه برخی از زبان‌ها و گویش‌های ما در معرض فراموشی است و جزو زبان‌ها و گویش‌های مهجوره است برای اینکه سوابق فرهنگی‌مان را حفظ کنیم باید این زبان‌ها و گویش‌ها را زنده نگه داریم، ثبت کنیم و در حافظه ملی خود نگه داریم.

وی در پایان گفت: مقالات عرضه شده در این همایش به زودی پس از ویرایش چاپ خواهد و به عنوان نمادی از این همایش منتشر خواهد شد. همچنین از دکتر محمود جعفری دهقی و دکتر شیما جعفری‌دهقی که این کار بزرگ و ارزنده را مدیریت و هدایت می‌کنند، سپاسگزاری می‌کنم.

زبان‌ها و گویش‌ها حامل فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی

دکتر محمود جعفری‌دهقی، دبیر علمی سومین همایش در ادامه گفت: زبان‌ها و گویش‌های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ماست. پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که یکی از مهم‌ترین گنجینه ها و ذخائر ملی است خویشکاری همه دوستداران فرهنگ و تمدن ایران زمین انست.

وی افزود: اقوام ایرانی مجموعه بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخه دیگری از سکاها و سرمت های منطقه اوکراین، آسی‌ها در منطقه قفقاز، سغدها، خوارزمیان، ختنی‌ها، هپتالیان و یوئه‌چی‌ها در آسیای میانه‌اند. گروهی از این اقوام مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزاره نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت یافتند و با اقوام بومی ایران درآمیختند. دو قوم ماد و پارس بعدها در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند.

مدیر گروه زبان و گویش‌های ایران باستان ادامه داد: زبان‌های ایرانی باستان شامل زبان‌های مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبانهای ایرانی میانه شامل زبان‌های پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی، به‌واسطه وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافت. به همین روی گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آن‌ها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است. این زبان‌ها حامل فرهنگ و جهان بینی ایرانی هستند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می‌سازند.

جعفری‌دهقی اظهار کرد: نگاهی به برخی شاخه‌های زبان‌های ایرانی تنوع و گستردگی این زبان‌ها و گویش‌های آن را نشان می‌دهند. درحال حاضر زبان‌ها و گویش های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شود. گروهی از زبان‌ها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین‌کیانگ در شمال غربی چین، رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج‌فارس کسترده شده‌اند. همچنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه‌قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فراگرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به عنوان زبان علمی و ادبی در این گستره بزرگ به کار رفته است.

وی بیان کرد: افزون بر زبان‌های ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبان‌های ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم‌میهنان ایرانی تکلم می‌شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبان‌های ایرانی بوده و همواره به ارزش زبان‌های ایرانی افزوده است. در واقع زبان فارسی به عنوان زبان رسمی به منزله یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همه ایرانیان تلقی می‌شود. این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همه ایرانیان را به هم پیوند داده و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته است.

این زبانشناس عنوان کرد: دبیرخانه همایش پس از اعلان فراخوان، با استقبال گرم و پیگیر استادان و دانشجویان داخلی و خارجی مواجه شد. روی‌همرفته تعداد یکصد و هفتاد و دو چکیده مقالات به دبیرخانه همایش واصل شد که پس از داوری اولیه، تعداد 153 چکیده مقاله با محورهای همایش مربوط شناخته شد. دبیرخانه همایش سپس از نویسندگان مقالات درخواست نمود اصل مقالات خود را ارسال کنند. پس از دریافت اصل مقالات و داوری آنها در نهایت 30 مقاله برای سخنرانی و چاپ در مجموعه مقالات و 54 مقاله برای چاپ در مجموعه مقالات یا ارائه در دانشنامه «زبان‌ها و گویش‌ها» برگزیده و اعلام شد.

این همایش از سوی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی با همکاری دانشگاه تهران؛ انجمن زبان‌شناسی ایران؛ پژوهشکده زبان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی کل کشور؛ دانشگاه ساپینزا - رم؛ دانشگاه گوته - فرانکفورت؛ دانشگاه برلین و موسسه مطالعات عالی علوم اجتماعی پاریس برگزار شد.