مجید غلامی جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، با اشاره به عملکرد این موسسه در حوزه اطلاعرسانی در سال 1395، درباره فعالیتهای در دست اجرای این موسسه برای سال پیشِ 96 گفت: نقطه پررنگ و نورانی سال 96 در خانه کتاب، به بحث اهل قلم اختصاص خواهد داشت.
اگر بخواهید از نگاه خود عملکرد موسسه خانه کتاب را در سال 1395 ارزیابی کنید، چه نمرهای به آن میدهید؟
اگر بخواهم از 20 نمره بدهم، نمره 17 میدهم؛ البته این نمره واحد نیست و میانگین نمرهها است و بخشهای مختلف هرکدام نمره خاص خود را دارند، اما میانگین نمرات خانه کتاب 17 است. به دلیل اینکه احساس میکنم برخی کارها میتوانست بسیار بهتر از این انجام شود، اما نشد. دلیل آن هم این است که شاید آنقدر به لحاظ مالی توانمند نبودیم تا بتوانیم برنامهها را با کیفیت مورد نظر انجام دهیم. به عنوان مثال، ما جلسهای درباره مجلات خانه کتاب داشتیم؛ با اینکه امسال وضعیت انتشار مجلات شرایط و کیفیت بهتری نسبت به سال گذشته داشت، اما میبینیم که برخی از مجلات هنوز مشکلات خاص خود را دارند؛ علت این موضوع، سردبیرها و مجموعهای که این مجلهها را هدایت میکنند، نبود. یکی از دلایل آن خود ما بودیم که نمیتوانستیم حقالزحمهها را به موقع به سردبیرها پرداخت کنیم و این موضوع در روند کار این مجلات تأثیرگذار بود.
اما بخش دیگری از دلایل اختصاص این نمره بدونشک به مدیریت مجموعه، در وهله اول بنده و بعد معاونان و مدیران مجموعه مربوط است که در برخی از مقاطع این مدیریت آنگونه که باید محقق نشد و کار به نحو شایستهای پی نرفت. البته این مسائل و مشکلات شناسایی شده و هنوز هم در حال شناسایی است و امروز کاملا به مشکلات و مسائل این مجموعه آگاه هستیم و سعی میکنیم که آنها را برطرف کنیم، اما به طور کلی فعالیتها هر سال نسبت به سال گذشته رشد خوبی داشته است.
پس آن انتظاراتی که برای اختصاص بودجه به خانه کتاب وجود داشت، محقق نشد.
بله، حتی بودجه امسال نسبت به سال گذشته هم کمتر بود. البته توجه آقای صالحی و سایر دوستان در معاونت فرهنگی کمک کرد تا بخشی از این خلاءها جبران شود که سپاسگزاریم، اما همیشه این دغدغهها در معاونت فرهنگی وجود دارد و خیلی هم نباید وابستگی به بودجه را ملاک قرار داد و ما هم سعی کردیم با وجود این موانع فعالیتهایمان را ادامه و گسترش دهیم.
سال گذشته گفته بودید که سال 95 اتفاقات بزرگی در حوزه اطلاعرسانی در خانه کتاب خواهد افتاد؛ اتفاقاتی که در این حوزه رخ داد چهقدر با انتظارات شما همخوانی داشت؟
بله، در حوزه اطلاعرسانی اتفاقات بسیاری خوبی در سال جاری رخ داد و چندگام بلند در این حوزه برداشتیم. امروز میتوانم بگویم که ما تقریبا هیچ فعالیتی به صورت دستی در خانه کتاب نداریم و عمده فعالیتهای ما کاملا الکترونیکی شده و تنها یک گام دیگر برای صددرصد الکترونیکی شدن داریم.
و آن یک گام چیست؟
منظورم این است که بسیاری از کارهای ما در این حوزه هنوز در مرحله آزمایشی است. مثلا وبسایت اهل قلم ما با اینکه نهایی شده ولی هنوز در مرحله آزمایش است و یا همه کارهای پرتال نشریات ما انجام شده و همینطور وبسایتهای نشریات. این اقدامات در همه بخشها انجام شده و جلو رفته اما آن گام پایانی، یعنی جهش از مرحله آزمایشی به مرحله نهایی در برخی از حوزهها هنوز رخ نداده که در سال پیش رو اتفاق خواهد افتاد.
آیا سقف زمانی برای نهایی کردن این اقدامات مشخص کردهاید؟
قطع به یقین تا قبل از مرداد 96 همه این اتفاقات رقم خواهد خورد. یعنی زمانبندی ما به این صورت است، تا پیش از مرداد ماه هر آنچه از پروژههای اینچنینی در دست داریم، به سرانجام برسانیم و رسما افتتاح کنیم. به همین دلیل اعتقاد دارم که سال 95 سال بسیار خوبی به لحاظ مباحث فناوری، تکنولوژی و اطلاعرسانی در حوزه کتاب بود و امروز خانه کتاب در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به یک الگو و پیشقراول تحول در حوزه فناوری برای نهادهای بیرونی تبدیل شده است.
ناشران از اتفاقاتی که در حوزههای مختلف برای آنها افتاده بسیار راضی هستند؛ به عنوان مثال دریافت شابک امروز بسیار تسهیل شده که البته در سال آینده نیز بسیار بهتر خواهد شد. همچنین اقدامات همافزایانه خوبی با برخی از نهادهای مرتبط در حال انجام است تا بتوانیم این مباحث الکترونیک را در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد توسعه دهیم؛ اما به هر حال این نوید را میدهم که افتتاح رسمی بسیاری از پروژهها در 6 ماهه نخست سال 96، نتایج مثبتی برای اهالی فرهنگ و نشر در پی خواهد داشت.
همچنین، گام بزرگی که امسال برای تولید اپلیکیشنهای(نرمافزار کاربردی) مختلف در حوزه کتاب برداشته شده، این بود که فعالیتهای اطلاعرسانی را از سیستمهای تحت سیستمهای کامپیوتری فراتر بردیم و همه سیستمها را تحت وب کردیم و در ادامه هم توانستیم آن را از تحت وب هم فراتر ببریم و امروز در حال طراحی اپلیکیشنهای متنوعی برای بخشهای مختلف هستیم تا نرمافزارهایی را که فکر میکنیم کاربردیتر و عمومیتر هستند در اختیار مردم قرار دهیم.
به تازگی هم اپلیکیشن «کتابفروشی» که ایده، سفارش و حمایت از سوی خانه کتاب بود، با مشارکت بخشهای بیرونی طراحی شد. تا پیش از این چنین حرکتی در این حوزه اتفاق نیفتاده بود اما امروز این اپلیکیشن با امکان بهروز رسانی خودکار و پشتیبانی شرکت کتاب پردازان؛ شماره تماس و نشانی کتابفروشیها را در اختیار کاربران قرار میدهد و کاربران را برای رسیدن به مقصد راهنمایی میکند و بسیار اتفاقات دیگری که در نسخه بعدی و کاملتر آن خواهد افتاد.
برای اهل قلم نیز ساز و کار طراحی اپلیکیشنی پیشبینی شده و وبسایت آن هم بعد از عید افتتاح خواهد شد و به این صورت شرایطی فراهم خواهیم کرد تا اهل قلم بتوانند همه امور خود را بر روی گوشی یا تبلت خود پیگیری کنند. چنین برنامههایی در حوزههای دیگر هم در حال پیگیری و اجرا است.
با توجه به فعالیتهایی که در دست اجرا دارید، سال 96 برای خانه کتاب، چه سالی خواهد بود؟
تمرکز اصلی ما در سال 96 بر روی اهل قلم خواهد بود. ضمن اینکه همه این کارهایی که در دست داریم با قدرت مضاعف و کیفیت بیشتر پیش خواهیم بُرد، اما این نوید را میدهم که تمرکز ما بر اهل قلم باشد. این مورد هم مطالبه آقای دکتر صالحی، معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد بوده و مطالبه خود ما هم از وزارتخانه است که بتوانیم برای اهل قلم کارهای بهتر و بیشتری انجام دهیم. خوشبختانه همین یک ماه گذشته بحث بیمه اهل قلم حل شد و بخش زیادی از اهالی قلم آمدند و تحت پوشش بیمه قرار گرفتند و برای سال آینده هم برنامهریزیهایی را برای اهل قلم، به خصوص اهل قلم پیشکسوت خواهیم داشت که بتوانیم از زحماتی که کشیدهاند، تقدیر کنیم.
بسیاری از این گونه کارها در دست اجراست و بسیاری از کارها نیز انجام شده که ظهور و بروز آن سال 96 خواهد بود. میتوانم بگویم که آن نقطه پررنگ و نورانی سال 96 در خانه کتاب، به بحث اهل قلم اختصاص خواهد داشت.
مشخصا چه اقداماتی برای اهالی قلم در نظر دارید؟
یکسری از این مباحث، بحث حمایتی از اهل قلم است؛ مانند وام، بیمه، بیمه تکمیلی و کمک هزینههای سفر که در حال پیگیری آن هستیم. خوشبختانه بحث بیمه در سال جاری به سرانجام رسید و با عنایت و لطف آقای صالحی، معاونت امور فرهنگی و پیگیریهای آقای صالحی امیری، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که این اتفاق افتاد. اتفاق بینظیری که ما تا پیش از این همیشه شرمنده اهل قلم بودیم که نمیتوانستیم اینگونه کارها را برای آنها انجام دهیم.
اتفاق خوب دیگری که در این حوزه افتاد این بود که بحث بیمه اهل قلم از صندوق اعتباری هنر به خانه کتاب تفویض شد و از این پس خانه کتاب است که به صورت مستقیم از سازمان تأمین اجتماعی پیگیری امور بیمه این عزیزان را خواهد کرد.
یک بحث دیگر، بحث معنوی و تکریمی برای اهل قلم است. مجموعه کتابی برای اهل قلم پیشکسوت در دست تهیه داریم با عنوان «یادگار ماندگار» که شامل بیوگرافی و مجموعهای از پرترههای بزرگان اهل قلم و نویسندگان ما در ایران است، نه فقط در تهران. کار تهیه جلد اول آن نهایی شده و به پایان رسیده و کار تهیه جلد بعدی آن آغاز شده است.
تخمینی برای زمان انتشار و رونمایی از این مجموعه دارید؟
احتمالا به گونهای برنامهریزی میکنیم که در روز قلم به عنوان روز اهالی قلم این اتفاق بیفتد. برپایی جشنوارهای را نیز پیشبینی کردهایم برای تولید مستند پیرامون بزرگان و نویسندگان اهالی قلم ایران که به صورت ملی با همکاری ارگانهای مختلف برگزار خواهد شد. کارهای ابتدایی آن انجام شده و در سال جدید فراخوان آن نیز منتشر خواهد شد. بر این اساس، مستندسازان، از بزرگان اهالی قلم شهر و استان خودشان مستندهایی را تهیه و برای ما ارسال خواهند کرد تا ما در ادامه بتوانیم آن را برای عموم نمایش دهیم.
سلسله برنامههای عصر کتاب نیز که به تجلیل از اهالی قلم و پیشکسوتان حوزه نشر اختصاص دارد، در سال آینده با قدرت و سرعت بیشتر ادامه خواهد یافت. ما در سال جاری تقریبا هر ماه یک بار این نشست را برگزار میکردیم که برنامه ما این است که برگزاری این نشستها در سال جدید، دستکم به هر دو هفته یک بار برسد و بزرگداشتی برای بزرگان اهل قلم داشته باشیم.
با یکساله شدن طرحهای فصلی خانه کتاب برای ارائه یارانه کتاب، امروز شاهد آمار و ارقام متفاوتی نسبت به سالهای گذشته در «عیدانه کتاب» هستیم، دلیل آن را چه میدانید؟
خوشبختانه این طرح از یک پشتوانه خوب فکری و عملیاتی برخوردار است. آن زمان که ما این طرحها را شروع کردیم، کسی فکر نمیکرد که این طرح بتواند چنین رشد و نموی پیدا کند و چنین تأثیری داشته باشد. شاید بسیاری آن را تنها در حد ارائه یک طرح میدانستند که مانند بسیاری طرحهای دیگر هیچگاه به اجرا نخواهد رسید. اما واقع قضیه این است که بنده از همان روز اول به صورت جدی بر روی این حرکت فکر کردم و برای آن انرژی گذاشتم و در ادامه زیرساخت نرمافزاری فوقالعادهای برای آن طراحی کردیم. وقتی به بسیاری از افراد در داخل و خارج از کشور درباره اجرایی شدن این حرکت گفتم، همه بدون تعارف و تمجید میگفتند که این حرکت در هیچ جای دنیا بدیل ندارد و واقعا هم نمونه مشابهی برای آن نمیتوان یافت.
اینکه بتوان 800 کتابفروشی در سراسر کشور را در آن واحد به هم وصل کرد، رصد کرد، تحلیل کرد، خروجی گرفت و یارانه پرداخت کرد، کار وسیع و عظیمی است. چندی پیش شاهد بودیم که وزارتخانه سیستم «توکن» را با یک هزینه چند میلیاردی راهاندازی کرد، اما ما اینجا با دست خالی و با کمترین هزینه این کار را انجام دادیم. این کار ایدهای بود که به تأثیرگذار بودن آن ایمان داشتم و تمامقد پای آن ایستادهام و بهصورت لحظهای اخبار و آمار آن را رصد میکنم تا کار به صورت درست و با کمترین درجه خطا انجام شود. خوشبختانه این اتفاق افتاد و با یک زیرساخت نرمافزاری خوب در کنار ایدهسازی درست، نتایج بسیار خوبی گرفتیم.
در دور اول که با عنوان «کتابفروشی به وسعت ایران» برگزار شد، اعداد و ارقام چشمگیر نبود و فقط صد کتابفروشی از سراسر کشور در این طرح شرکت کرده بودند و برخی انتقاداتی داشتند، اما با پخته شدن این طرح طی برگزاری چهار دوره گذشته شاهد هستیم که در پنجمین گام از این طرح حدود 800 کتابفروشی شرکت کردهاند. این در حالی است که من بارها گفتهام که کل کتابفروشیهای دارای مجوز و عمومی ایران از هزار کتابفروشی بیشتر نیستند و الان 80 درصد کتابفروشیهای ایران در این طرح مشارکت کردهاند.
اینکه؛ اجرای طرح «عیدانه کتاب» موجب انگیزه برخی کتابفروشان برای دریافت مجوز جهت شرکت در طرحهای از این دست شده، درست است؟
بله، یکی از مسائلی که پای آن ایستادیم همین بود که تنها کتابفروشیهایی در این طرحها شرکت کنند که مجوز داشته باشند. در این زمینه سختگیری کردیم و در هر مرحله سختگیری ما بیشتر میشود. در ارتباطاتی که با اتحادیهها و تشکلهای نشر داشتیم، این عزیزان از سازماندهی صورت گرفته در این حوزه بسیار اظهار رضایت کردند. در طرح «عیدانه کتاب» علاوه بر مشارکت گسترده کتابفروشان، مردم نیز استقبال بیسابقهای داشتند به طوری که در 10 روز نخست اجرای این طرح، حدود 280 هزار جلد کتاب از سوی 115 هزار نفر خریداری شده است.
یادم میآید که از من میپرسیدند که این طرحهای حمایتی شما چه تأثیری در ترویج کتاب و کتابخوانی داشت؟ من بر اساس آخرین آماری که تا پیش از عیدانه کتاب امسال داشتم به آنها گفتم که ما طی چهار طرح گذشته 25 میلیارد تومان، بر اساس رقم رسمی و ثبت شده در فاکتور، گردش مالی در بازار کتاب ایجاد کردیم، چیزی در حدود یک و نیم میلیون جلد کتاب فروخته شده و در حدود 600 هزار نفر کتاب خریدهاند. این اتفاقی است که در سالهای گذشته نیفتاده، یعنی بر اساس این حمایت و در این سیستم، این اتفاق رخ داده است.
البته طبیعتا برخی از افرادی که همواره از خریداران کتاب بودهاند نیز از طریق این طرح کتابهای مورد نظر خود را خریدهاند.
بله، نمیتوان گفت صددرصد این اتفاق به این طرح ربط دارد، چراکه برخی از همین دوستان بدون این طرح هم ممکن بود این میزان خرید را داشته باشند، اما محرک خرید مردم در این بازههای زمانی این طرحها بوده، آن هم در بازه زمانی که دوره رکود بازار کتاب بوده است. این تنها حرف من نیست و با نگاهی به اخبار و مطالب منتشر شده در این حوزه میبینید که کتابفروشان و همه فعالان حوزه نشر به موفقیت این طرح اذعان دارند. تشکلها و نهادهای صنفی که از منتقدان اصلی حوزه نشر کتاب هستند، تاکنون درباره این طرح انتقادی نداشتهاند.
خوشبختانه در طرح «عیدانه کتاب» امسال، رکورد آمار و ارقام شکسته شد و کل گردش مالی «عیدانه کتاب» سال گذشته در یک بازه زمانی یک ماهه، در 10 روز از برگزاری «عیدانه کتاب» امسال رقم خورد. ما در عیدانه سال گذشته کمی بیش از یک میلیارد یارانه دادیم، در حالی در روز دهم عیدانه امسال این رکورد شکسته میشود که هنوز 20 روز دیگر از برگزاری این طرح باقی مانده است.
آیا این اعتبار از طرف خانه کتاب، برای ادامه طرح وجود دارد؟
البته حدود یک میلیارد دیگر داریم، چرا که ما تا دو میلیارد تومان اجازه اختصاص یارانه داریم و در حال رایزنی هستیم تا در صورت نیاز باز هم اعتبار کافی دریافت کنیم. این موضوع نشان میدهد که طرح چهقدر جا افتاده و مردم چهقدر ذوق و هیجان برای رفتن به سمت کتابفروشیها پیدا کردهاند. 376 کتابفروشی در «عیدانه کتاب» سال گذشته شرکت کردند که این عدد امسال به حدود 800 کتابفروشی رسیده است، بهویژه اینکه در شهرستانها با افزایش 50 درصدی مشارکت کتابفروشان روبهرو بودیم و شخصا از این جریان و جوی که ایجاد شده واقعا لذت میبرم.
آیا این جریان ماندگار خواهد بود؟
قطع به یقین نمیتوان بر ماندگاری آن حساب کرد، اما میتوان آن را تاثیرگذار دانست. ما در این طرح چند هدف را دنبال میکردیم که یکی از آن اهداف، آشتی دادن مردم با کتابفروشیها بود که خوشبختانه این عادت امروز در حال شکل گرفتن است. ما تا پیش از این چنین عادتی در مردم نمیدیدیم. خود کتابفروشان اذعان دارند بسیاری از افرادی که برای این طرح به آنها مراجعه کردند، بعد از پایان طرح هم به کتابفروشیها مراجعه میکنند و پای آنها به کتابفروشی باز شده است.
رونق بخشیدن به کسب و کار کتابفروشیها هم از آن اتفاقات خوبی است که در حال رخ دادن است. در یک خبرگزاری مطلبی را میخواندم که نوشته بود؛ «سهم هر کتابفروشی در این طرحها تنها یک میلیون و نیم است» در حالی که اینگونه مطرح کردن موضوع درست نیست. شما باید گردش مالی 25 میلیاردی ایجاد شده در بازار کتاب را ببینید و این در حالی است که این عدد تنها عدد رسمی ثبت شده بر اساس خرید هر فرد تا سقف صد هزار تومان است و اگر فردی بیش از صد هزار تومان خرید کند، در آمارهای ما ثبت نمیشود و حتی مراجعات بعدی و خریدهای بعدی که به واسطه این طرحها ایجاد شده نیز در این آمارها جایی ندارد. به نظر من آن 25 میلیارد را حداقل باید ضرب در دو کرد. به عبارت دیگر نزدیک 50 میلیارد در کتابفروشیها گردش مالی وجود دارد و آن یک میلیون و نیم تنها سهمی است که ما به عنوان خانه کتاب از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کمک میکنیم. بنابراین معتقدم که باید تاثیر این کار و جریان فرهنگی را که به راه افتاده، دید.
به نظر شما با این طرح، کتابفروشیها از رکود خارج شدند؟
بله. در جریانی که خانه کتاب به راه انداخت، کتابفروشیها دیده شدند و در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد امروز کتابفروشیها محل توجه هستند. البته آقای صالحی معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد از ابتدا عنایت ویژهای به کتابفروشان داشت، اما این جریان کمک مضاعفی به دیده شدن کتابفروشیها کرد، بهطوری که در این معاونت برای سال آینده مبلغ 20 میلیارد تومان برای تأسیس و تجهیز کتابفروشیهای سراسر کشور بودجه در نظر گرفته شده و یکی از مقیاسهای توزیع این مبلغ، آمار و اطلاعاتی است که از سوی خانه کتاب در این طرحها به دست آمده است. به عنوان مثال ما امروز میتوانیم بگوییم که وضعیت کتابفروشی در استان کهگیلویه و بویر احمد و استان هرمزگان اسفناک است و باید برای این دو استان فکری کرد. آماری که تا پیش از این در دست نداشتیم و نمیدانستیم که ممکن است اوضاع تا این حد نامساعد باشد، اما بر اساس این آمار و اطلاعات فوقالعاده ذیقیمت، میتوانیم یک رصد دقیق و یک برنامهریزی مدیریتی درست داشته باشیم.
مهمترین استفاده از این آمار و ارقام در کدام بخشها و کدام اقدامات است؟
ما امروز با استفاده از این آمار و ارقام، تحلیل بازار داریم، در حالی که تا پیش از این چنین چیزی نداشتیم. امروز در دفترچههایی که در سایت ketab.ir موجود و قابل دسترسی است، اسامی کتابها، ناشران، نویسندگان، استانها و کتابفروشان پرفروش ارائه شده و یک بانک اطلاعاتی در دست داریم که تا پیش از این، در این 37 سال گذشته نداشتیم و هیچوقت این امکان وجود نداشت که برای تصمیمگیریهای مدیریتی آمار دقیقی از ذائقه مخاطبان در کل کشور داشته باشیم. اما امروز ما بر اساس سامانه قدرتمندی که در خانه کتاب طراحی کردهایم، وضعیتشناسی درستی از خرید و فروش کتاب و ذائقه مردم در کل کشور، حتی به تفکیک استان و شهر در دست داریم و امروز این امکان به تصمیم گیریها در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کمک میکند.
در پایان، برای نمایشگاه کتاب پیش رو چه برنامهای دارید و نحوه مشارکت خانه کتاب در این نمایشگاه چگونه خواهد بود؟
خانه کتاب فارغ از مسئولیتهای اجرایی، مانند سال 95، تنها به عنوان خانه کتاب ایران در نمایشگاه شرکت خواهد کرد و تاکنون هم مشارکت خوبی را با چند کمیته مثل کمیته ناشران داخلی برای ثبت نام و ارائه غرفه و متراژبندی داشته و آمار و اطلاعاتی که در این موارد از ما خواستند را به موقع به آنها رساندیم و خوشبختانه تعاملات بسیار خوبی در این موارد به انجام رسیده است. همچنین طی جلسهای که با کمیته علمی-فرهنگی نمایشگاه داشتیم، این دوستان از عملکرد نمایشگاه امسال رضایت داشتند و تمام توان ما این است که مردم بتوانند استفاده بهتری از نمایشگاه کتاب داشته باشند.
طبیعتا هم انتشارات و هم بخشهای دیگر خانه کتاب برنامههای خاص خود را در نمایشگاه دارند که انشاءلله منتظر هستیم تا متراژ غرفهها مشخص شود تا برنامهریزیهای مناسبی را پیشبینی کنیم. خبرگزاری ایبنا که از دیگر بخشهای خانه کتاب است، برنامههای بهتر و کیفیتری در نمایشگاه کتاب خواهد داشت. عملکرد ایبنا در نمایشگاه سال 95 خوب بود و به نظر من به عنوان رسانهای تأثیرگذار در حوزه کتاب مطرح بود که با برنامهریزیهای در دست، برای نمایشگاه سیاُم آماده میشود.
نظر شما