خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- کوثر سامانی: صنعت گردشگري امروزه به يكي از مهم‌ترين و پردرآمدترين صنايع جهان و یکی از بهترین راه‌ها برای تبادل فرهنگی میان سرزمین‌های مختلف تبديل شده است. صنعتی درآمدزا که به عقیده صاحب‌نظران تا سال 2020 گوی سبقت را از صنایع دیگر خواهد ربود. طبیعی است این صنعت مهم نیازمند كتاب‌های علمي و كاربردي‌ است كه از یک‌سو بيانگر تفكرات متخصصان و صاحبان انديشه در اين حوزه باشد و از دیگر سو راهنمای گردشگران داخلی و خارجی.

ایران كشوری است با جاذبه‌‌های گردشگری فراوان که هر گردشگری را به وجد می‌آورد. بر پایه داده‌های آماری یونسکو ایران از نظر  هنرهای سنتی و صنایع دستی در ردیف سوم، جاذبه‌های طبیعی و اکوتوریس، در ردیف پنجم، آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی در ردیف دهم جهان قرار گرفته است. با وجود این پتانسیل‌ها ایران همچنان سهم اندکی از گردشگران جهانی را در اختیار دارد. نتیجه ضعف گردشگری ایران کم‌کاری و عدم کارایی تمام حوزه‌ها و دست‌اندرکاران این صنعت از جمله نشر کتب گردشگری است. ناشران اندکی در این حوزه به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کنند و ناشران دیگری در کنار رمان و کتاب آشپزی و... در طول سال چند کتاب گردشگری با موضوعات تکراری و بعضا اطلاعات و داده‌های اشتباه منتشر و روانه بازار کتاب ایران می‌کنند. این بازار آشفته بهانه‌ای شد تا به مناسبت برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که مهمترین رویداد کتابی کشور به‌شمار می‌رود و مجال مناسبی است برای تحقیق و بررسی وضعیت کتاب در حوزه‌های مختلف، وضعیت آثار منتشر شده در حوزه گردشگری را رصد و گزارشی از آن ارائه کنیم.

اساسا کتاب‌های گردشگری در ایران برای دو گروه مخاطب تولید و منتشر می‌شود؛ دسته‌ای کتاب‌های علمی و تخصصی که برای دانشجویان و پژوهشگران این حوزه به رشته تحریر درمی‌آید و دسته دیگر کتاب‌های کاربردی که برای علاقه‌مندان گردشگری و  درواقع عموم مردم تألیف می‌شود. متأسفانه آثار تألیفی و ترجمه‌ای در هر دو دسته مذکور دارای ضعف‌ها و نواقص بسیاری است. از یک‌سو در تألیف کتاب‌های آکادمیک و تخصصی نیاز دانشجویان و پژوهشگران این رشته مورد توجه قرار نمی‌گیرد و از دیگر سو  کتاب‌هایی که برای عموم مردم نوشته می‌شود، فاقد استانداردهای لازم است و اطلاعات نادرستی را در خود جای داده‌اند. البته این موضوعات شامل همه ناشران نمی‌شود چراکه ناشرانی نیز در این بازار آشفته فعالیت دارند که برای خود نقشه راه مشخصی ترسیم کرده‌اند و به‌صورت تخصصی به انتشار کتاب‌های گردشگری می‌پردازند و به تبع مخاطبان خاص خود را دارند.

با عبور از غرفه‌های ناشران مختلف در نمایشگاه ضعف و البته آشفتگی بازار کتاب‌های گردشگری به راحتی نمایان می‌شود. ناشرانی که در لابه‌لای کتاب‌های رمان، آشپزی و کتاب کودک یک عنوان از آثار خود را نیز به گردشگری اختصاص داده‌اند که اکثر آنها نیز یا ترجمه صرف و یا دارای مطالب تکراری است. بنابراین مي‌توان گفت كه علم گردشگری تا حدودي درگير كتاب‌سازي شده است.

کمبود کتاب‌های مرجع گردشگری

‌در غرفه انتشارات مهکامه با یکی از فعالان حوزه گردشگری درباره وضعیت کتاب‌های آکادمیک گردشگری گفت‌وگوی کوتاهی می‌کنم. هانیه گوهری‌پور، کارشناس ارشد رشته جغرافیای توریسم است و حدود هشت سال است که در حوزه گردشگری مشغول به فعالیت است. او معتقد است در عرصه گردشگری شناخت درستی از سرشاخه‌‌های اصلی این رشته وجود ندارد و کتاب‌های مرجع این حوزه بسیار اندک است. همین موضوع باعث شده دانشجویان گردشگری دچار سردرگمی شوند و در تأمین کتاب‌های مورد نیاز خود با مشکل مواجه شوند.


او می‌گوید: امروزه در دنیا سرشاخه‌های بسیاری در صنعت گردشگری تعریف شده است که در ایران کتاب مناسبی برای آشنایی با آنها وجود ندارد. برای مثال گردشگری کودک و گردشگری ماجراجویانه. موضوعاتی که در کشورهای دیگر بحث‌های زیادی پیرامون آن صورت گرفته است. همچنین یکی از معضلات اصلی کتاب‌های حوزه گردشگری ترجمه‌های ضعیف و ارائه اطلاعات اشتباه و بی‌پایه و اساس است. موضوعی که توجهی به آن نمی‌شود و هرساله آثاری از این دست روانه بازار و در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.

نیازمند کتاب‌های مهارت‌محور و فن‌محور گردشگری هستیم

راحله قنبری، مدیر انتشارات مهکامه است. ناشری که به‌صورت تخصصی در حوزه گردشگری فعالیت می‌کند و مخاطبان بسیاری دارد. او معتقد است: وضعیت نشر کتاب‌های گردشگری مستقل از وضعیت صنعت گردشگری کشور نیست. مسائل سیاسی که در منطقه خاورمیانه رخ داده باعث شده این صنعت در این منطقه از جهان لرزان باشد. همین موضوع موجب شده گردشگران، ایران را به‌عنوان یک مقصد گردشگری انتخاب نکنند وقتی گردشگری به کشور وارد نشود همه دست‌اندرکاران حوزه گردشگری تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند و ناشران هم از این امر مستثنی نیستند. 

او می‌گوید: وقتی ناشر می‌خواهد کاری را چاپ کند ابتدا مخاطب‌سنجی می‌کند. فارغ‌‌التحصیلان رشته گردشگری در ایران وضعیت شغلی مناسبی ندارند در نتیجه ناشر ترجیح می‌دهد به سراغ موضوعات عام‌تر و رشته‌هایی که بازار کار بهتری دارند برود تا مخاطب بیشتری داشته باشد و سرمایه‌شان بازگردد. در کل دنیا ناشران به صورت تخصصی فعالیت می‌کنند ولی در ایران این‌چنین نیست و ناشران همزمان بر روی چند موضوع و رشته مختلف کار می‌کنند.

این ناشر معتقد است: در حوزه صنعت گردشگری و هتل‌داری باید فرهنگ‌سازی اتفاق بیفتد و کمی به سمت کتاب انعطاف‌پذیری صورت گیرد اما متاسفانه فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌ها و سازمان‌هایی مانند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی انجام نشده است. اگر این اتفاق رخ دهد مطمئنا بخش نشر هم تقویت می‌شود. صنعت گردشگری در ایران نوپاست و موانع و چالش‌های زیادی روبه‌روی آن است. این چالش‌ها با تئوری پر نمی‌شود اما اگر کتاب‌ها مهارت‌محور و فن‌محور باشند شاهد اتفاقات بهتری در حوزه نشر کتاب‌های گردشگری خواهیم بود.

نوآوری؛‌ حلقه مفقوده کتاب‌های گردشگری

امیرحسین بختیاری، مدیر انتشارات ایران‌شناسی یکی دیگر از ناشرانی است که سال‌ها در حوزه نشر کتاب‌های گردشگری و ایرانشناسی فعالیت می‌کند، او بر این باور است: مردم ایران وقتی به یک ساختار کتاب عادت می‌کنند آن ساختار برایشان اسلوب و معیار اصلی می‌شود. ما در انتشارات ایران‌شناسی بسیاری از ساختارهای اولیه را شکستیم. مثلا در حوزه حیات‌وحش ایران کتاب‌ها را در قطع پالتویی چاپ کردیم روز اول همه از این موضوع شاکی بودند اما به مرور با توضیحاتی که درباره فواید این کتاب دادیم استقبال از این آثار بیشتر شد.

به گفته بختیاری، مخاطبان حوزه گردشگری به دو دسته قشر دانشگاهی و قشر عام تقسیم می‌شوند که به عقیده وی، گروهی نیز میان این دو دسته جای می‌گیرند که به هر دلیلی نتوانستند دوره آکادمیک را بگذرانند اما علاقه‌مند به حوزه گردشگری هستند. انتشارات ایران‌شناسی برای این قشر کتاب تولید می‌کند. در واقع ما با علم متخصصان کتابی را تولید می‌کنیم که برای همه کاربرد دارد. نه اینکه چون عموم هستند سطح کتاب را پایین بیاوریم.

مدیر انتشارات ایران‌شناسی می‌گوید: در حوزه گردشگری به سمت کتاب‌سازی رفته‌ایم شاید به این دلیل که بسیاری از ناشران نقشه راهی ندارند و نمی‌دانند با چه هدفی باید کتاب چاپ کنند. در حوزه گردشگری ناشر نمونه‌های خارجی و داخلی کتاب‌های این حوزه را رصد نمی‌کند و در نتیجه کتاب‌هایی را منتشر می‌کند که موضوعات تکراری دارند و نوآوری در آن دیده نمی‌شوند. کار کتاب در حوزه گردشگری با توجه به جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان ایران کار بسیار سختی است و ناشر باید واقعا علاقه‌مند به این حوزه باشد تا بتواند کتابی کاربردی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.

این ناشر معتقد است، حمایت سازمان‌های ذیربط در حوزه گردشگری می‌تواند بسیار کارساز باشد و در این‌باره می‌افزاید: انتشارات ایران‌شناسی در دوره‌ای با انرژی زیاد بر روی نقشه‌ها کار می‌کرد و با بسیاری از سازمان‌ها قرارداد داشت اما متاسفانه چون در ایران کپی‌رایت رعایت نمی‌شود نقشه‌ای را که به آنها داده بودیم اسکن کرده و بین مردم پخش می‌کردند. این موضوع ناشر را مایوس و از ادامه کار بازمی‌دارد. اگر از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حمایت‌های خوبی صورت گیرد شاید شاهد عملکرد بهتر و هدفمندتر ناشران حوزه گردشگری باشیم.

به نظر می‌رسد با وجود مشکلات پیش‌روی ناشران در زمینه انتشار کتاب‌های گردشگری راهکارهایی برای برون‌رفت از این وضعیت وجود دارد؛ استفاده از مطالب پژوهشی، ترجمه قوی آثار خارجی،‌ تألیف کتاب‌های کاربردی‌تر در زمینه گردشگری، نیازسنجی مخاطبان و حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور از ناشران فعال در این حوزه از جمله این راهکارهاست که می‌تواند تا حدی وضع آشفته بازار کتاب‌های گردشگری را سر و سامان دهد.