عباس‌علی عزتی در گفت‌گو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: «خانه‌ی زویا» از ترجمه‌های اولیه‌ من از زبان روسی است که در سال 1388 ترجمه شده و از جمله نمایشنامه‌هایی است که ناشر قرار بود در سال 91 منتشر کند که خلف وعده کرد و سرانجام امسال بعد از 6 سال تأخیر آن را چاپ کرده است.

وی افزود: بولگاکف با نوشتن کمدی‌ «خانه‌ی زویا» استعداد هجونویسی‌اش را در نمایشنامه هم نشان می‌دهد. او پیشتر در داستان‌هایی که در دهه‌ 20 از وی چاپ می‌شد، مهارت هجو‌نویسی و بذله‌گویی خود را بروز داده بود. بولگاکف همچنین در این نمایشنامه شیفته‌ گروتسک می‌شود و با حاضرجوابی‌ شخصیت‌هایش سعی می‌کند مردم را بخنداند.

عزتی ادامه داد: در «خانه‌ی زویا» با نهایت ظرافت و مهارت، نقایص ناشی از «سیاست اقتصادی جدید» را هجو می‌کند و به سخره می‌گیرد. بولگاکف همچنین در این نمایشنامه از همه‌ فرم‌های کمیک استفاده کرده و به کمک گروتسک، تغییر سریع موقعیت دراماتیک، حاضر جوابی‌های ظریف و توسل به قرینه‌سازی، درون و بیرون کارگاه مد زویا را به نمایش می‌گذارد و ماهیت واقعی دلال‌های فاسد و حقه‌باز، و کسانی را که از «سیاست اقتصادی جدید» در جهت منافع شخصی استفاده می‌کنند، آشکار می‌سازد.

این مترجم همچنین به بازتاب «سیاست اقتصادی جدید» در ادبیات شوروی در دوران بولگاکف اشاره کرد و گفت: «سیاست اقتصادی جدید» در هنر و ادبیات شوروی بازتاب گسترده و متنوعی پیدا کرد. بعضی آثار به تأیید انگیزه‌های ‌تمایلات بورژوازی و دستاوردهای «سیاست اقتصادی جدید» می‌پرداختند، بعضی نیز نشان‌دهنده‌ دستپاچگی نویسندگانشان در برابر سلطه و برتری نظام شوروی بودند، اما آثار مطرح و تأثیرگذار این دوره، نوشته‌های مایاکفسکی و بیدنی بود که مستقیماً به خرده‌بورژوازی، عوام‌‌گرایی، فرصت‌طلبی و انگیزه‌های تمایلات بورژوازی می‌پرداخت. هرچند بولگاکف هم هدفی مشابه هدف مایاکفسکی را دنبال می‌کرد، اما برخلاف مایاکفسکی در شرایطی قرار نداشت تا به طنز سیاسی روی آورد، برای همین مسیر دیگری را پیمود. بولگاکف و مایاکفسکی دشمن مشترکی به‌نام خرده‌بورژوازی، عوام‌گرایی و فرصت‌طلبی داشتند و هر دو برای پاکی ضمیر انسان‌ها تلاش می‌کردند.

عزتی جان کلام بولگاکف در «خانه‌ی زویا» را نقد جنبه‌های منفی «سیاست اقتصادی جدید» دانست و ادامه داد: بولگاکف در این نمایشنامه که بیشتر از کمدی‌های دیگرش به آن دلبستگی داشته، در قالب فارس تراژیک تصویری وهم‌انگیز از دلالان زرنگ به‌دست می‌دهد و به تمسخر طنزآلود معایب «سیاست اقتصادی جدید» می‌پردازد. این دلالان حقیر که تمام هم و غمشان به چنگ آوردن پول است و برای تحصیل آن حاضرند به هر کاری دست بزنند، مانند میکروب‌هایی نشان داده می‌شوند که فقط در سایه‌ «سیاست اقتصادی جدید» مجال رشد و زندگی دارند.



مترجم نمایشنامه «خانه‌ی زویا» همچنین ساختار این نمایشنامه را قوی و محکمی توصیف کرد و گفت: صحنه‌های فارس، حاضر‌جوابی‌ها و کنایه‌های ظریف همه در خدمت ایده‌ مرکزی نمایشنامه است، و تیپ‌ها مفهومی سمبلیک دارند. تم مهاجرت در «خانه‌ی زویا» حضوری پررنگ دارد؛ هدف غایی بیشتر شخصیت‌های این نمایشنامه خارج شدن از شوروی است. برای همین است که به پول هنگفت نیاز دارند و برای تحصیل آن به بیراهه می‌زنند. نویسنده با خلق صحنه‌های فارس تراژیک، آفریدن تیپ‌های مختلف و انطباق ماهیت اجتماعی و روان‌شناختی آنها مهارت نمایشنامه‌نویسی‌اش را به رخ می‌کشد و تصویر زویا به‌عنوان زنی غارتگر و سودجو که از هر وسیله‌ای برای منفعت خود استفاده می‌کند، به این صورت ساخته می‌شود. بولگاکف به موقعیت‌های کمیک مفهومی نمادین می‌دهد و سعی دارد حیله‌گری، نفاق و حقه‌بازی جامعه‌ خشن و چپاولگر به‌جامانده از دوران پیش از انقلاب اکتبر را به نمایش بگذارد. او کارگاه زویا را سمبل جهان می‌داند که در مقابل زندگی شورایی و سوسیالیسم ایستاده است.

عزتی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به تبدیل شدن گروتسک در آثار بولگاکف به اصلی دراماتیک اشاره کرد و افزود: موقعیت‌های خنده‌آور، گروتسک، بذله‌گویی‌های به‌جا و تیپ‌های کمیک ویژگی خاصی به کمدی‌های بولگاکف داده و اتمسفر ویژه‌ای به آن بخشیده‌‌اند. گروتسک در آثار بولگاکف درحالی‌که به اصلی دراماتیک تبدیل می‌شود، با تأثیر گذاشتن بر اصالت ژانر کمدی، به آن ماهیت هجو یا طنز بذله‌گویانه می‌دهد. در نتیجه‌ چنین کارکردی است که در «خانه‌ی زویا» پدیده‌های زشت ناشی از سیاست‌ اقتصادی جدید دارای تأثیری طنزآمیز می‌شوند؛ شخصیت‌های نمایش رشد می‌کنند و به تیپ‌های کمیک تبدیل می‌شوند؛ و حاضرجوابی‌های زننده‌ شخصیت‌های منفی نمایش جملاتی پرمعنا به‌نظر می‌آیند.

عزتی در پایان با اشاره به اجرای این نمایشنامه پس از نگارش آن گفت: تئاترهای مسکو در سال 1928 کمدی‌ «خانه‌ی زویا» را به‌ نمایش گذاشتند. اگرچه این نمایش با استقبال کم‌نظیر مردم روبه‌رو شد، اما منتقدان هنری آن‌ را نپسندیدند. تصویری که پس از خواندن «خانه‌ی زویا» در ذهن خواننده شکل می‌گیرد تصویری جهنمی از انحطاط و زوال در جامعه‌ شوروی است. بولگاکف در این نمایشنامه نیز مانند کاری که در رمان «مرشد و مارگاریتا» کرده، سعی در اثبات این مسأله دارد که واقعیت‌های زندگی در نظام سوسیالیستی را از طریق فانتزی بهتر می‌توان نشان داد، که نمونه‌ بارز آن به‌صحنه آوردن جنازه‌ ایوان مخوف است که با معیارهای نمایشی آن روزگار امری ناممکن و حتی نادرست شمرده می‌شد.

«خانه‌ی زویا» نوشته میخاییل بولگاکف در 143 صفحه و بهای 17 هزار تومان از سوی نشر افراز منتشر شده است. این ترجمه یکصدوشصت‌وششمین جلد از مجموعه «نمایشنامه‌های برتر جهان» نشر افراز است.
 
درباره مترجم

عباس‌علی عزتی دکترای مدیریت فرهنگی دارد. او منابعی از دو زبان روسی و ایتالیایی را در حوزه‌های تاریخ و نظریه‌های هنر و همچنین نمایشنامه ترجمه کرده است. «جهان دوگانه مینیاتور ایرانی» نوشته ماییس نظرلی، «هنر تاریخی پنجکنت» نوشته الکساندر بلنیتسکی و «تاریخ و نظریه 6 مقام» نوشته اصل‌الدین نظامف، از ترجمه‌های منتشر شده او در حوزه تاریخ هنر است.

همچنین از میان ترجمه‌های منتشر شده عزتی در حوزه ادبیات نمایشی نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: «عروس بی‌نوا» نوشته الکساندر آستروفسکی، «دن‌کیشوت»، «ژوردن کم عقل»، «مولیر» و «جنگ و صلح» همگی نوشته میخاییل بولگاکف، «نوری در تاریکی می‌درخشد و پتر خباز» و «قزاق‌ها» هر دو اثر لف تالستوی، «قهوه خانه»، «مهمان‌خانه‌چی»، «ارباب»، «باد بزن» و «دعواهای کیتوزا و نوکر دو ارباب» همگی به قلم کارلو گولدونی و «قانون شکن» اثر پائولو جاکومتی.

لازم به توضیح است که ترجمه‌ عزتی از نمایشنامه‌ «دن‌کیشوت» اثر بولگاکف در هشتمین دوره‌ انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران در پاییز 1396 به‌عنوان ترجمه‌‌ برگزیده انتخاب شد.