به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست هفتگی شهر کتاب با عنوان بحثی درباره کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان» با حضور حمیدرضا شعیری (نشانه‌شناس، معناشناس، منتقد ادبی و هنری و استاد تمام گروه زبان فرانسه دانشگاه تربیت‌مدرس)، احمد پاکتچی (زبان‌شناس، عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، عضو هیات علمی دانشگاه امام‌صادق (ع) و مدیر کنونی گروه نشانه‌شناسی هنر در فرهنگستان هنر)، علی‌اصغر محمدخانی به ‌عنوان دبیر نشست و محمد امین شاکری مترجم کتاب تمهیداتی بر نظریه زبان روز سه‌شنبه (19 تیر) در مرکز فرهنگی شهر کتاب بهشتی برگزار شد.
 
علی‌اصغر محمدخانی در ابتدای نشست به معرفی مختصری از کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان» نوشته لویی یلمزلف، با ترجمه محمد امین شاکری توسط انتشارات خوارزمی منتشر شده است، پرداخت و گفت: خوشبختانه در دو سه دهه اخیر در ایران در حوزه زبان‌شناسی و شاخه‌های زبان‌شناسی نظیر نشانه‌شناسی، معناشناسی و دیگر حوزه‌ها، چه از نظر آموزش چه از نظر تألیف و چه از نظر ترجمه، تربیت دانشجویان و معرفی چهره‌های جدیدی که در این حوزه کار کرده‌اند، بسیار خوب بوده است. انجمن نشانه‌شناسی در ایران شکل گرفته که سمینارهای سالانه دارندو مکتب‌های مختلف نشانه‌شناسی مطرح شده است.
 
او ادامه داد: کسانی که در حوزه نقد ادبی در حوزه‌های مختلف کار می‌کنند، با آن زبان‌شناسان آشنا شده‌اند و درباره آثار سوسور و دیگران هم بحث و هم ترجمه شده که در نتیجه مقداری شناخته شده است. اما در باب یکی از نظریه‌پردازان مهم زبان به نام لویی یملزلف خیلی کار نشده است. بنابراین انتشار این کتاب باب جدیدی را درباره آشنایی بیشتر ما با مکتب کپنهاگ، تفاوت آن با آراء سوسور و به‌خصوص نظریه گلوسم‌شناسی امر که تا حالا خیلی مطرح شده، خواهد گشود.
 
جای این کتاب و تفکر یلمزلف در ایران خالی بود
حمیدرضا شعیری از سخنرانان نشست درباره ترجمه کتاب گفت: از ترجمه این کتاب بسیار هیجان‌زده و خوشحالم، چرا که جای این کتاب و تفکر یلمزلف در ایران خالی بود. علت آن هم این بود که به دلیل سنگینی بحث و متن کسی حاضر به پذیرش ترجمه آن نبود، حتی خود من هم نپذیرفتم که این کتاب را ترجمه کنم. چنان که در کتاب حاضر با ترجمه شاکری هم می‌بینید که بسیاری از اصطلاحات ساخته شده‌اند و خود این کمک می‌کند که ما از این اصطلاحات برای ترجمه‌های بعدی استفاده کنیم که جای بسی خوشحالی و خوشبختی دارد.
 


او ادامه داد: جای این کتاب نه به لحاظ اینکه کار یلمزلف است که به لحاظ علمی هم بسیار خالی بود. خوشحالم که این کتاب بالاخره به فارسی ترجمه شد و امیدوارم که این کار ادامه یابد و کارهای بعدی به پیوست این کتاب ترجمه شود.
 
شعیری در ادامه بحث چرایی نیاز به یلمزلف و نظریه زبان را مطرح و به بحث گلوسماتیک اشاره کرد و در بیان دستاوردهای گلوسماتیک افزود: اول اینکه گلوسماتیک یک روش و سازوکار برای تحلیل و آنالیز زبان است که مقدم بر هر سنتزی است. دوم اینکه گلوسماتیک به رابطه همبسته یا متقابل بین صورت بیان و صورت محتواست که به نحوی وجه تفاوت سوسور و یلمزلف هم هست. گلوسماتیک می‌خواهد بگوید این‌ها با هم دیالوگ دارند و این دیالوگ هم انتها ندارد.
 
او ضمن آوردن مثال‌هایی در تفاوت نگاه سوسور و یلمزلف در رابطه میان بیان و محتوا، اضافه کرد: مفهوم گلوسماتیک، مفهوم فرآیندی بودن رابطه صورت و معناست که توقف ندارد، در صورتی که در نگاه سوسور یک دال و یک مدلول داشتیم که نشانه در دال و مدلول متوقف می‌شد. آنچه که در گلوسماتیک مهم است این است که مرز بین صورت و مفهوم مرتب جابه‌جا می‌شود و جابه‌جا شدن این مرز امکان دیالوگ بین صورت و محتوا را فراهم می‌کند. همچنین گلوسماتیک اجازه می‌دهد تا بتوانیم سیر افزایش و گستردگی در زبان را مورد بررسی قرار دهیم.
 
وی در ادامه به مکتب پاریس و ادامه گلوسماتیک توسط این مکتب اشاره کرد و گفت: در کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان چند اتفاق مهم می‌افتد که یکی بحث گلوسماتیک است که به آن اشاره شد که به تبع آن ما از این به بعد فرآیندی عمل می‌کنیم و به دنبال همبستگی رابطه میان صورت و محتوا هستیم. در این کتاب یلمزلف سنت اُمانیستی را کنار می‌گذارد، چرا که اعتقاد دارد زبان دارای کفایت و ابزار لازم برای پاسخ به نیازهای خودش است.
 
استاد تمام گروه زبان فرانسه دانشگاه تربیت‌مدرس ضمن برشمردن نکاتی درباره کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان» در مفهوم گلوسماتیک، آنچه باید از کتاب دریافت و اشاره به تعاریف مختلفی که در کتاب آمده، اظهار کرد: کتاب با وجود سخت و سنگین بودن در زبان اصلی خود، ترجمه روانی دارد و در برخی تعاریف و مفهوم‌ها پیچیدگی‌های فراوانی دارد که برای ترجمه آن نیاز به اصطلاح‌سازی است.

وی در ادامه به ترجمه برخی اصطلاحات کتاب که به نظر او به درستی تبدیل نشده و مفهوم واقعی کلمه در زبان اصلی را منتقل نمی‌کند اشاره کرد و گفت این موارد مشکلات ترجمه است و نشان می‌دهد که ترجمه آن کار سختی بوده و مترجم با مشکلات زیادی دست‌و پنجه نرم کرده و در نهایت کار قابل قبولی ارائه داده است.
 
شعیری در انتها گریزی دوباره به بحث صورت و محتوا زد و با بیان اینکه مهم‌ترین بحث این کتاب همین رابطه صورت و محتواست، به بیان نکات اضافی و تکمیل‌کننده در این رابطه پرداخت.



 «تمهیداتی بر نظریه زبان» منبع اصلی آشنایی و مانیفست گلوسم‌شناسی است
محمدامین شاکری، مترجم کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان» ضمن تشکر از انتشارات خوارزمی، شهر کتاب و سخنرانان نشست، صحبت‌های خود را با معرفی کلی از لویی یلمزلف و نظریه زبان شروع کرد و گفت: یلمزلف زبان‌شناس دانمارکی است که به همراه بروندال حلقه زبان‌شناسی کپنهاگ را تأسیس کرد و مبدع ژرف‌ترین نظریه شالوده‌ای در باب زبان به نام گلوسم‌شناسی است که در میان مخاطبان فارسی حتی شناخت حداقل از آن وجود ندارد.
 
شاکری در ادامه گلوسم‌شناسی را ماحصل همکاری یلمزلف و بروندال و پایه‌های اصلی آن را دیده‌پردازی‌های بنیادین سوسور دانست و افزود: در واقع کار یلمزلف، به‌خصوص در همین تمهیدات نظریه‌اش، ایجاد یک معرفت‌شناسی زبان بنیاد است که امکانات جدیدی برای علوم زبانی، تاریخ، علوم انسانی و به‌طور کلی تمامی علوم، به ارمغان می‌آورد. بنابراین گلوسم‌شناسی، نه صرفا یک نظریه در بین نظریه‌های ساختارگرای زبان، بلکه یک علم عمومی پیش‌نهاده است.
 
وی در ادامه ضمن بیان کلیاتی درباره گلوسیم‌شناسی به معرفی و توضیح و جایگاه و ساختار کتاب تمهیداتی پرداخت و گفت: «تمهیداتی بر نظریه زبان» کتابی است که از زمان اولین انتشار آن، منبع اصلی آشنایی با گلوسم‌شناسی و مطالعات مربوط به آن بوده و به تعبیری مانیفست گلوسم‌شناسی محسوب می‌شود، که آن را یلمزلف در سال 1943 به زبان دانمارکی نوشته و در اظهاری عجیب هدف اصلی نوشتن آن را صرفا عمومی‌سازی و تنوع دیدگاه خود اعلام می‌کند و تمهیدات را مقدمه‌ای ساده‌سازی شده از آنچه در نظر دارد، می‌داند.

 کتاب از نظر ایجاز و سخت‌یابی در نوع خودش منحصر به فرد است
شاکری ادامه داد: این کتاب از نظر ایجاز و سخت‌یابی در نوع خودش منحصر به فرد است و از همان ابتدا که در درون خود حلقه کپنهاگ مورد خوانش قرار گرفت، به‌عنوان رخدادی یکه دیده شد که نزدیک و همراه شدن با ایده‌های آن حتی برای هم‌قطاران نزدیک یلمزلف کاری به غایت دشوار و حتی ناممکن بود. تا جایی که تا سال‌ها، تنها فردی که در درون حلقه مرجع گلوسم‌شناسی بود و به‌طور پایه‌ای روی این پروژه جهانی کار می‌کرد، خود یلمزلف بود.
 
مترجم کتاب تمهیداتی بر نظریه زبان به انتشار ترجمه انگلیسی این کتاب 18 سال بعد از نگارش آن اشاره کرد و گفت: انتشار نسخه انگلیسی کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان» اتفاق مهمی بود که باعث شد نظریه گلوسم‌شناسی در سطح جهانی گسترده و مورد توجه قرار گیرد و غالب مخاطبان جدی این کتاب را هم نظریه‌پردازان و فیلوسفان تشکیل می‌دادند.
 
شاکری در ادامه به ساختار کتاب اشاره کرد و افزود: کتاب تمهیدات از 23 بخش تشکیل شده که زنجیره روایی آن استدلال‌هایی پیوسته، صریح و در عین‌حال پیچیده است. کتاب با توصیفی پوئتیک از زبان شروع می‌شود و با استدلال‌ها، مباحثات و پیشنهادهایی، مقدمات ورود به نظریه را فراهم می‌کند. در بدنه اصلی یعنی از فصل 10 تا فصل 22، دستگاه نظری در سیری استدلالی بر ساخته می‌شود و نهایت در فصل 23 نظریه بسط داده می‌شود و چشم‌انداز غنایی آن نمایان می‌شود.
 
مترجم کتاب تمهیداتی بر نظریه زبان در پایان گفت: پیچیدگی‌ و ایجاز بالای متن در کنار مفاهیم بسیاری که نیاز به معادل‌یابی و حتی معادل‌سازی داشت، ترجمه این کتاب را به کاری سنگین و دشوار بدل کرد. من در این ترجمه سعی کردم نهایت دقت ممکن را اعمال و در عین حال لحن را حفظ کنم. همچنین برای معادل‌هایی که گاه دشواری آن‌ها بیش از حد می‌شد، تا جای ممکن برهان بیاورم و شفافیت را در رابطه مترجم با خواننده حفظ کنیم. امیدوارم نتیجه تلاشم درخورد این اثر کلاسیک باشد و از طرف دیگر متن قابل اتکایی برای مخاطب فارسی فراهم بیاورد.
 
ترجمه انگلیسی «تمهیداتی بر نظریه زبان» آن را به دنیا معرفی کرد
احمد پاکتچی در ابتدای سخنرانی خود به سخت‌خوان بودن کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان» اشاره کرد و گفت: کتاب بسیار دیرهضم است و جزو کتاب‌هایی است که از پیچیدگی محتوایی خاصی برخوردار است و طبیعتا ترجمه کردن چنین کتابی، کار سخت و دشواری است. این کتاب حتی به زبان‌های دیگر هم کم ترجمه شده است که شاید علت آن دیرهضم بودن و ارتباط‌گرفتن سخت مخاطبین با کتاب باشد.
 
پاکتچی در ادامه محور بحث خود را کالبدشکافی و تبارشناسی نظریه زبان و کتاب یلمزلف عنوان کرد و افزود: اگر من به جای مترجم بودم در عنوان کتاب به جای تمهیدات از واژه زیرساخت‌ها استفاده می‌کردم، چرا که یلمزلف در این کتاب درمورد زیرساخت‌های یک نظریه زبان صحبت می‌کند. درواقع می‌خواهد بگوید که اگر قرار است یک نظریه زبان شکل بگیرد، بر چه پایه‌هایی استوار است و طبیعتا جنبه فلسفی دارد. جالب است که عملا آنچه که کتاب را به دنیا معرفی کرد، ترجمه انگلیسی و بعد از آن ترجمه فرانسوی کتاب بود، چون کسی ترجمه دانمارکی این کتاب را نمی‌خواند.
 

^{احمد پاکتچی}

بیش از یک‌سوم حرف‌های کتاب روی مبنای فلسفی نظریه زبان متمرکز است
مدیرگروه نشانه‌شناسی هنر در فرهنگستان هنر با تاکید بر جنبه فلسفی کتاب «تمهیداتی بر نظریه زبان»، آن را یک کتاب معرفت‌شناختی دانست و گفت: اصلا شخصیت یلمزلف در زبان‌شناسی به عنوان یک شخصیت معرفت‌شناس معرفی و شناخته شده است. این مسئله که یلمزلف در این کتاب نگاهی فلسفی به زبان کرده، طبیعی و یک بحث عام است. وجه بارز در کار یلمزلف و شخصیت زبان‌شناختی او این است که گفته می‌شود او به عنوان یک معرفت‌شناس زبانشناسی و به عنوان کسی که در حوزه معرفت‌شناسی زبان‌شناختی کار کرده، شمرده می‌شود. بنابراین اگر یک حوزه با عنوان فلسفه و معرفت‌شناسی فلسفی و یک حوزه هم به عنوان زبان‌شناسی در نظر بگیریم، یلمزلف در وسط این دو قرار دارد. دقیقا به همین دلیل است که  که چون نگاه یلمزلف به زبان و نظریه آن یک نگاه معرفت‌شناسانه است، بحث او با زبان‌شناسی به مثابه یک علم یا یک دامنه مطالعاتی را می‌توان به عنوان یک نقطه آغاز تلقی کرد.
 
او ادامه داد: در دنیای امروز دو نگاه درباره آنچه که امروز به زبانشناسی معروف است، وجود دارد. ابتدا اینکه ما زبانشناسی را به عنوان یک Science در نظر بگیریم یا به عنوان یک حوزه مطالعاتی. در نگاه رومن و آنگلوساکسون، نگاه به زبانشناسی به عنوان یک حوزه مطالعاتی است اما در نگاه ژرمن به عنوان یک دانش است و نکته مهم این است که نگاه یلمزلف در این کتاب، یک نگاه ژرمنی است. یعنی یلمزلف، با آن خاستگاه دانمارکی خود، کاملا به زبانشناسی به عنوان یک علم نگاه می‌کند که این را می‌توان نقطه شروع نگاه معرفت‌شناسانه یلمزلف به زبان‌شناسی دانست.
 
پاکتچی در ادامه به به فصل‌بندی کتاب اشاره کرد و افزود: چندین فصل اولیه کتاب به مبنای کار یلمزلف می‌پردازد و به راحتی می‌توان گفت که بیش از یک‌سوم حرف‌های کتاب روی مبنای فلسفی نظریه زبان متمرکز است، یعنی می‌گوید که نظریه زبان برای شروع به کار از کدام بحث‌های فلسفی بهره خواهد برد و نشان می‌دهد که خاستگاه تفکر یلمزلف در مورد زبان با بحث‌های آنتولوژی و وجودشناسی شروع نمی‌شود، بلکه با بحث دانش و دانایی شروع می‌شود و در نهایت به سراغ هدف نظریه زبان می‌رود که در حدی کامل می‌شود.
 
برای درک نظریه زبان یلمزلف باید مفهوم سیستم را کاملا درک کرد
وی در ادامه گفت: یلمزلف وظیفه خود می‌داند که نظریه‌های موجود را نقد کند و گاهی این نقدها تند است اما در همین نقد تند هم عمده‌ترین بحثی که دارد این است که اولا خود زبان را به عنوان سیستمی از نشانه‌ها می‌گیرد و نقدش به نظریه‌های دیگر هم این است که آن‌ها نگاه غیرسیستماتیک به زبان دارند. بنابراین برای درک نظریه زبان یلمزلف باید مفهوم سیستم را کاملا درک کرد.
 
این زبان شناس با اشاره به اینکه بخشی از کار یلمزلف به متد مربوط است، بیان کرد: حلقه اتصال بین فلسفه علم تا ارزیابی علمی نتایج یک تحقیق، مسئله متد است. یعنی آن حلقه اتصالی که مبانی فلسفی یک علم را با داده‌های آن علم، ارتباط می‌دهد، متد است که یلمزلف هم دقیقا همین کار را کرده و در کتابش به مسئله متد هم پرداخته است.
 
وی در ادامه به برخی افکار کلیدی یلمزلف در نظریه زبان و حلقه کپنهاگ اشاره کرد و افزود: به نظر من از اعضای حلقه کپنهاگ، بروندال خیلی بر شکل‌گیری افکار یلمزلف موثر بوده است. در نظر بروندال یک نگاه فلسفی به رابطه زبان و واقعیت‌های غیر زبانی وجود دارد که این مسئله در یلمزلف در قالب رابطه زبان و فرهنگ بازتاب پیدا کرده است.
 
پاکتچی در ادامه گفت: با اینکه خیلی رایج است که در دنیای زبان‌شناختی یلمزلف را به عنوان بسط‌دهنده و ادامه‌دهنده تفکر سوسور معرفی می‌کنند، اما واضح است که یلمزلف در جاهایی، نقدهایی هم بر اندیشه سوسور دارد که این به آن معنی است که او دربست افکار سوسور را قبول نکرده است.