به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)   به نقل از گاردین، در اعلامیه‌های مختلف بین‌المللی در زمینه حقوق بشر بسیار به حق دسترسی عموم مردم به اطلاعات و علوم تاکید شده است و بارها کشورهای مختلف در جهت آزادی افراد در دسترسی به مراجع و منابع علمی قانون تصویب می‌کنند. در ماده 27 اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل در سال 1948 هرچند به صراحت از حقوق افراد و دانشمندان برای حفاظت از منافع مادی و معنوی حاصل از تولیدات علمی، ادبی و هنری خود یاد شده است ولی در همین ماده قانونی به حقوق عموم مردم نیز از حق دسترسی به یافته‌های علمی و سهیم شدن در پیشرفت‌های علمی تاکید شده است و این همان چیزی است که در سال‌های اخیر تقریباً هیچ دولتی آن را اجرا نمی‌کند.

سایتنس هاب (Sci-Hub)  سایتی مرجع برای جمع‌آوری و انتشار تحقیقات و مقالات علمی در صفحه ابتدایی خود می‌گوید شما حق دارید به 70 میلیون مقاله به صورت رایگان دسترسی داشته باشید ولی بقیه مقالات رایگان نیستند. این سایت توسط الکساندرا الباکیان دانشمند اهل کشور قزاقستان تاسیس شده است و همان کاری را می‌کند که بسیاری از دولت‌ها و انتشاراتی‌های بزرگ دنیا درباره تحقیقات علمی انجام می‌دهد. همه مردم حق دارند  به صورت رایگان یاد بگیرند و هیچ دولتی هم با این قانون به طور مستقیم مخالفت نمی‌کند ولی مشکل اینجاست که دانشگاه‌ها و گروه‌های انتشاراتی که کتاب‌ها و مجلات علمی منتشر می‌کنند، از این قانون انسانی تبعیت نمی‌کنند و تجربه نشان داده منافع مالی این سیستم پیچیده خرید و فروش دانش اجازه چنین کاری نمی‌‌دهد.

رابرت ماکسول نماینده سابق پارلمان بریتانیا و صاحب گروه انتشاراتی بزرگ اولین بار سیستم خرید و فروش یافته‌های علمی را با تاسیس شرکت پرگامون (Pergamon) راه‌اندازی کرد. او در خاطراتش می‌نویسد یافته‌ها و کشفیات علمی مثل یک ماشین دائمی پول‌ساز هستند. او می‌گفت دزدی در روز روشن همین است که دانشمندان برای شما به ازای پول ناچیزی کار کنند و شما یافته‌های آنها را با قیمت گزاف به مردم بفروشید و اینطور است که می‌توانید در روز روشن از مردم دزدی کنید.

ماکسول شرکت خود را به گروه انتشاراتی الزویر  فروخت. این گروه انتشاراتی هلندی یکی از بزرگترین ناشرین کتاب‌های پزشکی و علمی در جهان است که دفتر مرکزی آن در شهر آمستردام قرار دارد. این گروه این روزها همان مدلی را در انتشار مطالب و کتاب‌های علمی اجرا می‌کند که مکسول در شرکتش انجام می‌داد. آمارها نشان می‌دهد نتایج نیمی از تحقیقاتی که در جهان انجام  می‌شود، توسط پنج انتشارات بزرگ دنیا منتشر می‌شود که بزرگترین آنها همین انتشاراتی هلندی است. حتی کتابخانه‌های عمومی شهرها نیز برای دسترسی به مقالات علمی باید مبلغی از حدود 20دلار تا 50 دلار به ازای هر مقاله پرداخت کنند.

در سال‌های اخیر ظاهراً بعضی از کشورهای اروپایی با این روند مخالفت کرده‌اند و حتی ائتلافی از دانشگاه‌ها و دولت‌های اروپایی برای مقابله با این جریان راه افتاده است. هفته گذشته چند کشور اروپایی در حاشیه جلسه اتحادیه اروپا طرحی را پیشنهاد کردند که به طرح اس (S) مشهور شده است. طبق این طرح قرار است تا سال 2020 راهکارهایی در اروپا فراهم شود که مردم به طور آزاد به تحقیقات علمی و یافته‌های حاصل تلاش دانشمندان دسترسی داشته باشند.

الزویر  یکی از اولین مخالفان این طرح اعتقاد دارد چنین اقداماتی می‌تواند علم را با تهدید مواجه کند. مسئولان این مرجع کتاب‌های پزشکی سایت‌هایی مثل ویکی‌پدیا را مثال می‌زنند و می‌گویند آسیب‌های دسترسی آزاد اطلاعات علمی و یافته‌های دانشمندان بیشتر از منافع آن برای عموم مردم است. آنها می‌گویند وقتی به سایت‌هایی مثل ویکی‌پدیا نگاه می‌کنید متوجه می‌شوید که هیچ کدام از داده‌های این سایت‌ها قابل استناد و علمی نیستند. مسئولان الزویر اعتقاد دارند نگه داشتن یافته‌های علمی پشت درهای بسته یک ضرورت است و حتی می‌توان کلیددارهای این کتاب‌های علمی را قهرمان نامید چون وظیفه نگهداری و حفاظت علم و جلوگیری از سطحی شدن آن را بر عهده دارند.