به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از روابط عمومی سی‌‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، نشست «زنان نمایشنامه‌نویس، چالش‌های تداوم حضور» در قالب سلسله نشست‌های نمایشنامه‌نویسی جشنواره سی‌و‌هفتم تئاتر فجر روز دوشنبه 18 دی در سالن کنفرانس مجموعه تئاتر شهر برگزار شد. در این نشست هاله مشتاقی‌نیا، محمد امیر یاراحمدی و سعیدی اسدی به عنوان سخنران و نوشین تبریزی به عنوان دبیر حضور داشتند.

نوشین تبریزی کارگردان و نمایشنامه‌نویس تئاتر و دبیر این جلسه در ابتدا درباره اهمیت برگزاری نشست‌های نمایشنامه‌نویسی بیان کرد: نمایشنامه مقوله‌ای است که در زمینه و پیرنگ اثری که روی صحنه می‌رود اهمیت قابل توجهی دارد. برگزاری چنین نشست‌هایی برای اولین بار در تئاتر و حوزه نمایشنامه‌نویسی اتفاق افتاده که امیدوارم تداوم داشته باشد تا اتفاق موثرتری را شکل دهد.

سعید اسدی نویسنده و مدرس تئاتر به عنوان اولین سخنران این نشست با اشاره به حضور پررنگ درام‌نویسان زن در سال‌های اخیر و رشد و ارتقای نمایشنامه‌نویسی بانوان به لحاظ کیفی و کمی گفت: وقتی صحبت از حضور زنان در عرصه هنر و به خصوص نمایشنامه‌نویسی می‌شود مباحث جامعه‌شناسی هنر و مطالعات فرهنگی را دربر می‌گیرد که در جامعه‌شناسی علمی تازه با عنوان جنس و جنسیت‌شناسی مطرح می‌شود.

وی در بیان تمایز جنس و جنسیت توضیح داد: جنس بر ویژگی‌های فیزیولوژی و تفاوت‌های آن اشاره دارد اما برای جنسیت در جامعه‌شناسی تعاریف تاریخی و اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. در نظریه‌های مطالعات فرهنگی نمی‌توان از جنسیت واحد سخن گفت چرا که جوامع متفاوت، تعاریف متفاوت و نقش‌های متفاوتی را برای آن تعریف کرده‌اند.

این مدرس تئاتر مادرانگی را بر حسب ویژگی‌های فیزیولوژی جنس زن خاص جنسیتی بانوان معرفی و تاکید کرد که در سایر کنش‎ها جنبه‌های عمومی‌تری بیان می‌شود.

اسدی با طرح چند سوال به بیان گستردگی موضوع و جنبه‌های پژوهش در این زمینه پرداخت و گفت: آیا در کنش هنری ارتباطی از نظر جنسیت هنری وجود دارد؟ به کدام ویژگی بستگی دارد و آیا نقش متفاوتی است؟ اگر بتوان بر اساس جنسیت وجه تمایز قایل شد آیا نمایشنامه‎ها نیز نوشتار زنانه و مردانه دارند؟ آیا گسستی در این حضور وجود دارد که از تداوم آن صحبت کنیم؟ حضور و غیاب زن در متون نمایشی نیز باید در ادامه پاسخ به این پرسش‌ها بررسی شود.
 
وی مسأله شغل هنری را مورد توجه قرار داد و با تأکید بر اینکه تولید کننده و توزیع کننده در دایره شغل هنری قرار می‌گیرند، افزود: در تولید بحث جدی‌تر است و ویژگی‌های شخصی، استعداد، قابلیت و توانایی‌های نویسنده را شامل می‌شود. وجه دیگر نقش ویژه‌ای که یک فرد می‌تواند داشته باشد خواهد بود که در این بررسی اهمیت دارد.

این مدیر و هنرمند عرصه تئاتر شغل هنر را یک شغل گشوده معرفی کرد که بر اساس تعریف «منگر» شغل‌های گشوده درگاه ورودی ندارند، پر ریسک هستند و درآمد ناچیزی نیز دارند.

اسدی در ادامه سخنان خود اظهار کرد: مولفه‌هایی نداریم که به واسطه آن در شغل هنری پذیرفته شویم. هر چه تلاش می‌کنیم آن را بوجود بیاوریم نیز ناموفق هستیم. حال چگونه می‌توان تفکیک جنسیت را در این ساختار گشوده بیان کرد؟ نقش جنسیت در فرصت‌های عمل تا کنون بررسی نشده و نیاز به پیمایش دارد.

در بخش دیگر این نشست محمد امیر یاراحمدی نمایشنامه‌نویس با سابقه تئاتر به بحث توسعه پرداخت و نقش زنان در این توسعه را مورد دقت قرار داد. وی تلاش انسان را در سه زمینه تلاش برای ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بنیادی خودش، تلاش برای افزایش این ارزش‌های بنیادی و تلاش برای حفظ و پایداری این ارزش‌های بنیادی تعریف کرد و گفت: این ارزش‌ها همان نیازهایی است که از ابتدای خلقت با بشر بوده و به مرور زمان کیفیت آن افزایش داده شده است.
 

یاراحمدی با بیان این که اگر هر انسانی بخواهد به تنهایی این‌ها را تامین کند راه به جایی نمی‌برد، اظهار کرد: بنابراین شیوه و مدیریتی خاص برای توسعه ابداع شد تا پیشرفت عمومی و عادلانه باشد. اگر توسعه نامتوازن شد، ثروت درست توزیع نشد و بخش‌هایی جا ماند با مجموعه‌ای از بحران‌ها و ناهنجاری‌ها در جامعه مواجه می‌شویم.

وی با بیان اینکه آموزش یکی از ابزار توسعه است به آسیب‌های جامعه مردسالار که زن را به شکل برده جنسی می‌نگرد پرداخت و برخی از صفت‌های منفی در زنان را ناشی از این نگاه دانست که زنان مشارکت جدی در توسعه نداشته‌اند و ابزار توسعه مردانه بوده‌اند. به عقیده یاراحمدی این زنان ترس‌ها، دروغ‌ها، مصرفگرایی و ... را به نسل بعد می‌آموزند و در نتیجه علل فساد در جامعه ماحصل جامعه مادران بی عشق است.
 

هاله مشتاقی‌نیا نمایشنامه‌نویس تئاتر ایران نیز که دیگر سخنران این نشست بود، خود را زن‌ نمایشنامه‌نویسی معرفی کرد که وارث رنج‌ها، تلاش‌ها و موفقیت‌های زنان نمایشنامه‌نویس پیش از خودش است. وی در ادامه به بررسی تاریخی حضور زنان در عرصه نمایشنامه‌نویسی ایران پرداخت.
 

مشتاقی‌نیا زنان را فراموش‌شدگان تاریخ معرفی کرد که بعد از مشروطه اولین خواست‌شان حق شهروندی و در زمان جنبش‌های فمینیستی حق تحصیل و بهداشت مد نظرشان بوده است.
وی با اشاره به مطالعه حضور زنان از مشروطه تا سال 97 در سطح کلان سیاست‌گذاری گفت: این مطالعه نشان می‌دهد مطالبات بانوان از گذشته تا کنون در سطح کلان سیاست‌گذاری تغییر چندانی نداشته است. من نمایشنامه‌نویس هم در همین دایره قرار دارم.

این نمایشنامه‌نویس با اشاره به اولین نویسندگان و مترجمان زن در تاریخ، عمده بروز این چهره‌ها را از میان خانواده رجال و درباریان و برخی موارد اقشار فرهیخته و روشنفکر دانست.

مشتاقی نیا اولین پایان‌نامه‌های نمایشنامه‌نویسی را که در آرشیو دانشگاه‌ها باقی‌مانده‌اند متعلق به دهه 40 به بعد دانست و در این زمینه از برخی نویسندگان زن تا زمان حال نیز نام برد.

محمد امیر یاراحمدی در بخش دیگر این نشست وظیفه و کارکرد تئاتر را نشان دادن بخش‌های ناکارآمد مسیر توسعه عنوان کرد و گفت: زنان یکی از کانون‌های دچار مشکل هستند که در ملیت نقشی ندارند، بنابراین آنچه گزارش می‌دهند ترس‌ها، بیم‌ها و کاستی‌ها است که در جامعه مردان شنیده نمی‌شود. توقع دارم در جامعه زنان این ترس‌ها را بشنوم و توسعه گوشی برای شنیدن آن داشته باشد. اگر مدیران مدعی هستند رشد متوازن است باید آن را بشنوند. توسعه چیزی است با آزمون و خطا و اگر این آسیب‌ها به گوش مسئولان نرسد چه کسی باید آن را گزارش بدهد؟

وی در بیان اهمیت گوشزد آسیب‌ها توسط تئاتر اظهار کرد: سانسور بیش از هر چیز به خودش آسیب می‌زند. وقتی چراغ تئاتر خاموش است توسعه مخدوش خواهد بود. اگر حق گزارش دادن را از تئاتر بگیرید باید در حسن نیت شما برای توسعه شک کرد.

سلما سلامتی نمایشنامه‌نویس و دبیر بخش مسابقه نمایشنامه‌نویسی جشنواره سی‌وهفتم تئاتر فجر نیز در بخشی از این نشست ضمن توضیح کوتاهی که درباره طراحی موضوعات نشست‌های نمایشنامه‌نویسی داد در باره سانسور گفت: آنچه در مسأله سانسور به وضوح دیده می‌شود پیش از سانسور اثر، سانسور هویت است. این سانسور که از دل جامعه هنری اتفاق می‌افتد مسیری بسیار زیرپوستی است که اصلا متوجه آن نمی‌شویم. همکاران جامعه هنری، بانوان را سانسور هنری می‌کنند و ما در حال بررسی این مسأله و مسیر ناآزموده هستیم.

سعید اسدی نیز در ادامه نشست تئاتر را یکی از رانشگران توسعه ایران و یکی از واحد های مقاومت معرفی کرد. وی کارکرد تئاتر در ایران را شکل دهی به انسان جدید و جامعه جدید دانست که با جلو آمدن در تاریخ به تدریخ نقش هنری آن افزوده شده است اما کارکرد و کنش سیاسی آن باقی مانده است. به گفته وی در این زمینه جنسیت در کشاکشی که برای عرصه عمومی و تبادل ارتباطی اتفاق افتاد، اهمیت دارد.

وی با اشاره به تفاوت عرصه خصوصی و عرصه عمومی گفت: وقتی عرصه یعنی فضای کنش بوجود می‌آید نیاز به کنشگر دارد زیرا این کنشگران هستند که عرصه را حفظ می‌کنند.

اسدی با پرداختن به برخی از شخصیت‌های بزرگ فرهنگی گفت: مدیرانی که نگاه توسعه قوی داشته‌اند اکنون قربانیان و قهرمانانی هستند که برای‌شان مرثیه سرایی می‌کنیم. وقتی از مرثیه سرایی در حوزه زنان خارج شویم موفق‌تر خواهیم بود.

وی با اشاره به حضور بانوان موفق در عرصه‌های رسانه و مدیریت گفت: در جامعه هنر میزان عرضه و تقاضا برابر نیست. فرصت‌های محدود عمل باعث می‌شود عرضه کنندگان بیشتر از تقاضا باشند. درکسب فرصت‌ها، نسبت‌های عمل به فرصت‌های عمل همواره نابرابر است. باید در بازه‌های زمانی مشخص آمار دقیق تولید و عرضه را استخراج کنیم آن وقت است که می‌شود درباره سیاست‌ها و مدیریت، مولدان و مصرف‌کنندگان صحبت کرد. این که به عنوان مخاطب چقدر جنسیت تولید کننده برایمان اهمیت دارد باید سنجیده شود. ما در عرصه بازنمایی‌ها زندگی می‌کنیم و عرصه طبیعت در آن نقشی ندارد، در این ساختار است که نقش‌ها را شکل می‌دهیم.

بخش دوم این نشست که به بیان نظرات حاضران در جلسه اختصاص داشت، مباحثی همچون تبعیض‌ها، سانسورها، مسائل و مشکلات حضور بانوان در عرصه‌های فرهنگی، تفاوت دیدگاه‌های نمایشنامه‌نویسان در خصوص تاثیر جنسیت‌ها بر موفقیت نمایشنامه‌نویسان و چگونگی بروز نمایشنامه‌نویسان جوان در پروسه تولید و اجرا را شامل شد.

هر یک از نمایشنامه‌نویسان از دیدگاه خود به نقد موضوع جلسه و مطالب مطرح شده پرداختند. اهمیت در گروه قرار گرفتن به عنوان یکی از راه‌های بروز و رشد نمایشنامه‌نویسان از دیگر مباحث مطرح شده در این بخش بود.

سومین نشست نمایشنامه نویسی با حضور هنرمندان و چهره‌هایی چون مریم معترف، رویا بختیاری، لیلی عاج، آزاده انصاری، دلارا نوشین، نادربرهانی مرند، شهرام کرمی، علی مرادخانی، مسعود دلخواه، مهدی شفیعی، فارس باقری، کورش سلیمانی، رحمت امینی، علی عابدی، امین عظیمی، مهدی نصیری و جمعی از بانوان نمایشنامه‌نویس و دانشجویان این حوزه برگزار شد.