به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «اگزیستانسیالیسم در آثار نمایشی ادواردآلبی» تالیف پوریا عبدی، اردیبهشت امسال از سوی انتشارات نسل روشن به چاپ رسید و از خردادماه سال جاری از سوی آوند دانش در سراسرکشور پخش شد و در دسترس عموم علاقه‌مندان حوزه کتاب قرار گرفت. مسلم آئینی؛ پژوهشگر، مترجم و مدرس، ضمن ارزشمند قلمدادکردن این کتاب، آن‌را مورد نقد و بررسی قرار داده که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید:

پوریا عبدی در رویکردی پژوهشی و با استفاده از یک دستگاه نظری ـ فلسفی که نزدیک‌ترین ارتباط با تئاتر معاصر جهان و جریان نمایشنامه نویسی آمریکا دارد سعی می­‌کند نمایشنامه‌های آلبی را با توجه به شخصیت‌­شناسی اگزیستانسیال ­و ویژگی‌­های آن با انگاره‌ها و مفاهیم  این جریان فکری و فلسفی مورد کندوکاو قرار دهد. عبدی که خودش تئاتر را به صورت آکادمیک، در دو رشته بازیگری و ادبیات نمایشی دانش فراگرفته، با تألیف این کتاب در 219 صفحه و 5 فصل، می‌­کوشد تا بیشترین شناخت و راهکارهایی تازه در خوانش آثار ادوارد آلبی را فراهم کند.

به طور قطع می‌توانم بگویم نگاه مولف در این کتاب یک نگاه بدیع و متفاوت با نگاه رایج، نسبت به آثار نمایشی ادوارد آلبی است.

یکی از مشهورترین ابزوردنویسان جهان نویسنده‌ای آمریکایی‌ست که خود، بیشتر اعتقاد دارد آثارش در مکتب اگزیستانسیالیسم به نگارش در آمده تا ابزورد یا معناباخته. او تئاترش را تئاتر پوچی قلمداد نمی‌کند و می‌پندارد آثارش مخالف پوچ‌گرایی، نهیلیسم و معناباختگی‌ست. این نویسنده کسی نیست جز ادوارد آلبی.
مارتین اسلین: «ادوارد آلبی از آن رو در مقوله تئاتر ابزورد می‏گنجد، که آثاراش به بنیان‏‌های خوش‏بینی‏ آمریکایی حمله می‏برند.»

ژیلبر دوبوشه: «کار آلبی از هیچ پیام مثبت فلسفی یا اجتماعی برخوردار نیست. تئاتر وی به جریان بدبینی، شکست یا هیچ‌گرایی متداول که مشخص‌کنندۀ کل صحنه تئاتری معاصر است، تعلق دارد.»

ویگر ویلیس: «آلبی در خارج شهرت یافت و یکی از اعضا نهضت تئاتر پیشرو گردید که گاهی «تئاترپوچی» خوانده می‌شود»

اسکار براکت: «آثار اولیه‌ی آلبی، به ویژه جعبه‌ی شن (1959) و رویای آمریکایی (1960) او را به ابزوردیست‌ها پیوند می‌داد.»

جملات بالا به ترتیب از مارتین اسلین؛ تهیه‌کننده، منتقد، نمایش‌نامه‌نویس و روزنامه نگار مجارستانی، ژیلبر دوبوشه؛ نویسنده کتاب سنت و احیاء که به تمامی به آلبی و آثارش می‌پردازد، ویگر ویلیس؛ نویسنده کتاب تاریخ ادبیات آمریکا و اسکار براکت؛ نویسنده کتاب تاریخ تئاتر جهان است. آثار این اشخاص، هرکدام منابع معتبر و با ارزشی‌ست که همه بر ابزورد بودن آثار وی اشتراک نظر دارند. این آثار و آثار دیگر بسیاری متفقاً نمایشنامه‌های ادوارد آلبی را ابزورد برمی‌شمارند، درحالی که خود آلبی آثارش را اگزیستانسیالیسم می‌پنداشت. گرچه اشاراتی به این مقوله شده و گاهی مقالات بسیار محدودی به زبان انگلیسی از نگرۀ اگزیستانسیالیسم، آثار آلبی را دیده‌اند، اما گویی اکثریت نظریه پردازان هنر و خصوصاً ادبیات نمایشی جهان، نسبت  به این مساله کم توجه بوده است. ادوارد آلبی را شاهزاده ابزورد می‌شناسند و آثارش را نیز در زمره نمایشنامه‌های ابزورد برمی‌شمارند. از سویی، برخی آثار او را نیز می‌توان روی نمودار ساختار دراماتیک فرایتاگ، که براساس ساختار نمایشنامه‌های کلاسیک تدوین شده، بررسی کرد. از سویی دیگر، برخی آثارش نیز رگه‌هایی از سورئالیسم را در بطن خود جای داده است. این در حالی‌ست که به عقیده پوریا عبدی، مولف کتاب، دغدغه مفاهیم اساسی اگزیستانسیالیسم همچون؛ اصالت بشر، انتخاب، مسئولیت، آزادی، مرگ، معنای زندگی و... در آثار ادوارد آلبی موج می‌زند.

وی بر این باور است اگزیستانسیالیسم و نهیلیسم مثل جاده‌ای هستند که از اواسط مسیر به دو نیم می‌شود و هرکدام جدا گشته و به سویی می‌رود. از این رو بدنه آنها یکی‌ست ولی در مفاهیم، متفاوت از هم به نتیجه می‌رسند. پوچ‌گرایان عقیده دارند که زندگی هیچ هدف و معنایی ندارد، در حالی که اگزیستانسیالیست‌ها نیز بر این باورند که انسان باید خود، بر بی‌معنایی زندگی غلبه کند و معنا و هدف زندگی‌اش را بسازد. بدیهی‌ست آثار آلبی نیز زندگی را بی‌معنا قلمداد کند و از این رو به هیچ‌انگاری نزدیک شود اما در نمایشنامه‌های او همواره ساختن معنای زندگی و چگونگی آن پر رنگ بوده.

کتاب در فصل اول با عنوان چرایی و چگونگی به ضرورت‌ها و اهمیت پژوهش از منظر دستگاه فلسفی اگزیستانسیال و جهان نمایشی ادوارد آلبی پرداخته است و در فصل دوم با عنوان اگزیستانسیالیسم چیست؟ می­‌کوشد تا معرفی و تحلیل آراء متفکران این جریان در ادبیات، فلسفه و هنر به الگوهای تحلیل و شخصیت‌شناسی دراین دیدگاه نزدیک شود. فصل سوم کتاب به بیوگرافی ادوارد آلبی نمایشنامه نویس برجسته آمریکایی و ارتباط او با جریان ادبیات نمایشی معاصر آمریکا پرداخته که مخاطب در یک نگاه همه جانبه و در خلال زندگی و معرفی آثار این نمایشنامه نویس ارتباط معنایی و محتوایی آثار او را با تئاتر  معنا باخته (ابزورد) و نظریات مارتین اسلین  و این جریان در تئاتر را درک خواهد کرد. فصل چهارم کتاب به  تعدادی از شناخته شده ترین نمایشنامه‌­های آلبی که به فارسی هم ترجمه شده ­است نگاهی دقیق دارد و بر همین اساس نمایشنامه­‌ها با رویکرد شخصیت شناسی اگزیستانسیال مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته‌اند.

عبدی دراین فصل از کتابش مخاطب را با آثاری مانند: داستان باغ وحش، مرگ بی اسمیت، جعبه شن، فام و یام، رویای آمریکایی، چه کسی از ویرجینیا ولف می‌ترسد؟ توازن ظریف، سه زن بلند بالا و خرده ریز  آشنا می­کند. پایان کتاب و در فصل پنجم با عنوان آنچه کاویدیم دستاوردها و رهیافت‌های مهم این پژوهش بسط و گسترش پیدا می‌­کند و مخاطب در تحلیل این مفاهیم فلسفی-نمایشی به درک و دریافت تازه‌ای می‌رسد.

پوریا عبدی نه قصد تولید یک اثر فلسفی را دارد و نه می‌خواهد به زندگینامه ادوارد آلبی چیزی اضافه کند. تلاش اصلی او کاوش، تحلیل و بررسی آثار نمایشی آلبی از منظر اگزیستانسیالیسم است. از این رو رسالتی پیرامون تبیین و تشریح مکتب اگزیستانسیالیسم، همچنین شرح چگونگی زندگی و مرگ ادوارد آلبی برای خود ترسیم نمی‌کند، اما از آنجایی که بدون شناخت این مکتب و فلسفه، همین‌طور فراز و نشیب‌های موجود در زندگی این نویسنده مشهور آمریکایی، نمی‌توان به تحلیل‌های این کتاب به درستی پی برد، مضاف بر این که ارجاع خواننده به منابع تشریح کنندۀ مطالب فوق، عمل صحیحی نیست و از تأثیر تحلیلی اثر می‌کاهد، در بخش‌های ابتدایی این کتاب به صورت یک پیش‌نیاز، به گردآوری مطالبی پیرامون شناخت فلسفه اگزیستانسیالیسم و زندگی شخصی و حرفه‌ای ادوارد آلبی دست زده است. سپس مطالب تحلیلی خود را بیان داشته و نتیجه گیری می‌کند.

با اینکه کتاب «اگزیستانسیالیسم درآثار نمایشی ادوارد آلبی» می‌توانست درحوزه شیوه‌ها و شگردهای‌های نمایشی و همچنین مؤلفه‌های فرمال اگزیستانسیالیستی در نمایشنامه‌ها به ارائه دقیق‌تر و جامع‌تری از نمونه‌ها به صورت شاخصه‌‌های کاربردی، موفق‌تر عمل کند اما به نظر در این حوزه توفیقات کمتری داشته است. ویژگی مهم و قابل ذکر این کتاب که به می‌تواند راهنمایی بنیادین برای هنرجویان و دانشجویان هنرهای نمایشی و به خصوص گرایش ادبیات نمایشی یا پژوهش هنر مفید باشد، همانا جنبه­های پژوهشی، بازنگری متفاوت در آثار، شناخت بدیع از نمایشنامه‌های آلبی و شیوه­های متدولوژیک عبدی در تالیف کتاب است.

مولف در این کتاب برهه‌ای از ادبیات نمایشی آمریکا را نشانه رفته است که بزرگانی همچون دیوید ممت، سم شپارد و اگوست ویلسن، بهترین و فلسفی ترین نمایشنامه‌های معاصر را نوشته‌اند و همگی جوایز پرقدر و منزلتی همچون پولیتزر را ربوده‌اند. آلبی بعد از نوشتن نمایشنامه‌ی شاهکارش «چه کسی از ویرجینیا ولف می‌ترسد» در سال 1958 یکی از بهترین نمایشنامه‌های تک پرده­ای تاریخ ادبیات نمایشی جهان و آمریکا یعنی «داستان باغ‌وحش» را تمام کرد. داستان باغ وحش شاید یکی از اگزیستانسیالستی‌ترین نمایشنامه‌های آلبی و ادبیات نمایشی آمریکا باشد که هر ساله در تمام دنیا با شیوه‌­های آلترناتیو و خوانش‌­های متنوع در حوزه گفتمان دراماتیک به روی صحنه می‌رود. خوانش دقیق و درک مفاهیم این کتاب دریچه‌ای از گفتمان ادبیات نمایشی آمریکا را پیش روی مخاطب قرار می­‌دهد و ذهن او را با ایده‌ها و مؤلفه‌های نظریه پردازان اگزیستانسیالیسم پیوند می‌­دهد. نظریه پردازانی که در این کتاب و گفتمان دراماتیک آن مورد پژوهش و دقت نظر نمایشی قرار گرفته­‌اند شاخص­‌ترین ویژگی­‌های قابل تامل نمایشی چه درحوزه نگارش نمایشنامه و چه درحوزه اقتباس نمایشی را دارند.

پایه گذاران و متفکرین برجسته­ اگزیستانسیالیسم همچون: سورن کی یرکگارد، فردریش ویلهلم نیچه، کارل یاسپرس، مارتین هایدگر، گابریل انوره مارسل، ژان پل سارتر، سیمون دو بووار و... در این پژوهش مورد توجه و بازخوانی نمایشی قرار گرفته‌اند.

این کتاب می‌تواند یک منبع ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و فعالان حوزه نمایش باشد و در آینده نقش موثری در شناخت آثار آلبی ایفا خواهد کرد.