حمیدرضا شاهرودی، استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران و دکترای فقه و حقوق در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتابشناسی از آثار امام یازدهم شیعیان، حضرت امام ابومحمد حسن‌بن علی‌العسگری(ع) ارائه کرد و گفت: تولد این امام همام در سال 232 هجری و شهادتشان در سال 260 واقع شده یعنی از امامانی هستند که عمرشان بسیار کوتاه بوده و مجموعاً امام 28 سال در دنیا حضور داشته است. پدرشان امام هادی(ع) هستند و برای مادرشان در تاریخ دو نام حدیفه و سوماسن ذکر شده که به نقل از تواریخ، از زنان بسیار بزرگوار بودند. حیات سیاسی امام(ع) مصادف با سه تن از خلفای ستمکار عباسی بود، درکل سه تن از ائمه(ع) امام هادی(ع)، امام حسن عسگری(ع) و امام جواد(ع) که در فشار و تهدید خلفای عباسی به سر می‌بردند، بالاجبار در شهر سامرا سکونت داشتند و چون این منطقه نظامی و عسگر نام دیگر سامرا بود به امام(ع)، لقب عسگری داده شد.

وی درباره آثاری که منسوب به امام حسن عسگری(ع) است، اظهار کرد: آثاری که منسوب به امام حسن عسگری(ع) است، باقی مانده تفسیری با عنوان تفسیر امام حسن عسگری است که جزء تفاسیر روایی قلمداد شده و موافقان و مخالفانی از حیث انتساب قطعی آن به امام یا عدم انتساب دارد. البته برخی دیدگاه حد وسط دارند و معتقدند به این کتاب می‌توانیم مثل دیگر منابع حدیثی نگاه کنیم و احیاناً روایاتی از آن را با معیارهای نقد حدیث بپذیریم و روایاتی را رد کنیم.

شاهرودی عنوان کرد: تفسیر منسوب به امام حسن عسگری(ع) فی‌الجمله کوتاه و مختصر است و شامل روایاتی درباره سوره حمد و قسمتی از سوره مبارکه بقره است. بحث‌هایی که درباره این کتاب شده از قرن چهارم است که  در کتاب‌های رجالی آمده و در منابع شیعی و رجال شیعه ثبت و ضبط شده‌اند و از همان تاریخ به بعد فی‌الجمله این کتاب محل بحث و جدل قرار گرفته است. چون ماهیت تفاسیر و خیلی از کتاب‌های دیگر مثل کتاب‌های فقهی و غیر فقهی در دوره‌های نخستین ماهیت حدیثی داشته، مثلاً اگر کتاب الرساله شیخ صدوق یا از این دست کتاب‌ها را نگاه کنیم چیزی شبیه کتاب‌های حدیثی هستند، لذا این تفسیر یک کتاب حدیث است که راویان آن یوسف‌بن محمدبن زیاد که با واسطه شخصی به نام محمدبن قاسم استرآبادی به دست شیخ صدوق رسیده است.

وی با اشاره به اینکه، این کتاب از حیث سند و محتوا دچار مناقشاتی شده است، افزود: کتاب‌های حدیثی از دو بخش تشکیل شده است، یکی بخش سند و دیگری متن و ما در صورتی می‌توانیم مجموعه حدیثی یا هریک از احادیث را بپذیریم که هر کدام از حیث سند و متن قابل قبول باشد و به عبارتی از فیلتر دانش نقدالحدیث عبور کرده باشد. اشکالی که به تفسیر منسوب به امام حسن عسگری(ع) از حیث سند وارد شده، این است که راویان این کتاب برای محدثان بزرگ شناخته شده نیستند و چنانچه در سلسله سند، فرد مجهولی قرار گرفته باشد، نمی‌توانیم اعتماد کامل را به مجموعه داشته باشیم.

استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران با بیان اینکه به محتوای روایات هم ایراداتی وارد شده است، اظهار کرد: شیخ محمد تقی شوشتری، یکی از بزرگان و دانشمندانی که حدود دو قرن پیش از دنیا رفته کتابی با عنوان «الاخبار الدخیله» ارائه داده، یعنی اخبار جعلی و ایشان در 40 مورد این کتاب را مورد نقد قرار داده و به محتوای آنها که از نظر معارف شیعی قابل قبول نیست خدشه وارد کرده است. همچنین یکی از علمای بزرگ نجف با عنوان علامه بلاغی، حول این تفسیر رساله‌ای نوشته و کتاب را نقد کرده و انتسابش را به امام حسن عسگری(ع) مخدوش کرده است.

وی بیان کرد: به هر شکل این کتاب، موافقان و مخالفانی دارد و اگر بخواهیم از گذشته تاریخ تاکنون این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم و از هرچند سده، یکی دونفر را معرفی کنیم، شیخ صدوق، راوی این کتاب و طبرسی از علمای صاحب احتجاج در دوره میانی نیز جزء موافقان کتاب هستند و مرحوم محقق کرکی از علمای دوره صفوی و شیخ حر عاملی از افرادی هستند که این کتاب را تأیید کرده‌اند اما از میان قدما در همان دوره‌های صدوق و بعد از صدوق، علامه حلی و در دوره اخیر، علامه بلاغی و آیت‌الله خویی این کتاب را رد کرده‌اند و فی‌الجمله این کتاب جزء منابع صددرصد منسوب به امام حسن عسگری(ع) محسوب نمی‌شود. اشکال دیگر که به این کتاب وارد کرده‌اند این است که ما در دوره‌های بعدی تفاسیر روایی از جمله تفسیر علی‌بن ابراهیم قمی و تفسیر محمدبن مسعود عیاشی را داریم که تفاسیر مورد قبول شیعه هستند و انتسابشان به مؤلفانشان محرز است، ولی عجیب است که از این کتاب روایتی آورده نشده و همینکه برخی از علمای همان دوره‌های قرن چهار و پنج هجری از این کتاب حدیثی نیاورده‌اند این کتاب را مورد خدشه قرار می‌دهد.

شاهرودی عنوان کرد: آثاری که به ائمه(ع) نسبت داده می‌شود، مثل نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه، روایاتی هستند که در طول تاریخ باقی مانده و چون همگی از امیرالمؤمنین(ع) است، می‌گوییم نهج‌البلاغه علی(ع)، فی‌الواقع نهج‌البلاغه را شخص دیگری با عنوان سیدرضی جمع‌آوری و تدوین کرده اما انتساب آن به امیرالمؤمنین(ع) محرز است زیرا مصادیق این خطبه‌ها در طول تاریخ پیدا شده و سید رضی هم شناخته شده است، اما در مورد کتاب امام حسن عسگری(ع) این انتساب مشخص نیست، زیرا راویان کتاب شناخته شده نیستند.

وی تصریح کرد: کتاب المقنعه یا رسالة‌المقنعه، کتاب دیگری است که به امام حسن عسگری(ع) منسوب است، البته چند کتاب در طول تاریخ با عنوان مقنعه وجود دارد، مثل المقنعه شیخ مفید و کتاب المقنعه شیخ صدوق و کتابی هم با عنوان المقنعه منسوب به امام حسن عسگری(ع) وجود دارد.

استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران گفت: «الذریعة الی تصانیف الشیعة»، کتاب بسیار مهمی دیگری است که اطلاعات کتاب‌های علمای شیعه از گذشته‌های دور در این کتاب ثبت و ضبط شده و مورد مطالعه قرار می‌گیرد تا بدانیم چه آثاری از علما در طول تاریخ وجود دارد و صاحب الذریه از کتاب المقنعه یاد می‌کند و راوی کتاب المقنعه شخصی بنام رجاء‌بن یحی است که از اطرافیان امام هادی(ع) بوده و این اطلاعات را جمع و تدوین کرده و موضوع آن احادیث حلال و حرام است و بعد از شهادت امام حسن عسگری(ع) برای اینکه از دست خلفای عباسی موصون باشد از بیت امام بیرون آورده‌اند، لذا منبع اصلی را پدر امام هادی(ع) ذکر می‌کنند به هر حال این کتاب، کتاب معتبری است که می‌توان احادیث آن را به امام حسن عسگری(ع) نسبت داد.