چرا «ویکی‌پدیا» منبع شده است؟
محمد آسیابانی، روزنامه‌نگار و دبیر این نشست با معرفی این مجموعه بیان کرد: کتاب به صورت فشرده به روند انقلاب اسلامی می‌پردازد و به نظر می‌رسد این کتاب با توجه به خلاء نگارش تاریخ تحلیلی انقلاب نوشته شده است. البته هم‌اکنون جریان تاریخ‌نگاری انقلاب به دوران پختگی رسیده است و در این آثار روایت‌های دیگر هم مطرح میشود.
او یکی از ضعف‌های کتاب را ارجاع به «ویکی‌پدیا» دانست و افزود: در این کتاب ارجاعات زیادی به ویکی‌پدیا شده است که این موضوع عجیب است و در برخی مواقع می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
نگارش یک دوره تاریخ درباره انقلاب اسلامی
در ادامه جواد منصوری، ناظر علمی مجموعه کتاب «تاریخ ایران پس از انقلاب اسلامی» و اولین فرمانده سپاه پاسداران بیان کرد: در چند سال گذشته متوجه شدیم درباره وقایع بعد از انقلاب کتاب‌های زیادی نوشته شده، اما بیشتر تک‌نگاری است. این کتابها بیشتر از وقایع گروه‌ها و جهت‌های فکری خاص در یک مقطع محدود نگارش شده است.
او افزود: با مدیریت مرکز اسناد انقلاب اسلامی وارد گفت‌وگو شدیم تا یک دوره تاریخ انقلاب را به صورت مستند و جامع تدوین کنیم. تمام وقایع بعد از انقلاب را نمی‌توانیم ترسیم کنیم، اما حوادث تاثیرگذار در آن مطرح شده به نحوی که ساختار بحث، فهرست و مهم‌ترین مطالب را در یک مقطع معین پرداخته‌ایم. بنابراین تا بعد از این مدت منابع، اسناد و حتی بعضی از کتاب‌های خاطرات به موضوعات اشاره‌ای داشته‌اند.
او به همکاری بهداروندیانی در نگارش این مجموعه اشاره کرد و گفت: نویسنده دیگر این کتاب یک پژوهشگر است و قلم روانی دارد و کار به خوبی توسط او سازماندهی شده است. من مطالب، سند و خاطره‌ها را تهیه کردم و بهداروندیانی آن را تدوین کرده و در نهایت کار جمع‌بندی میشود.
چرا ویکی‌پدیا؟
منصوری در پاسخ به این انتقاد آسیابانی که چرا از «ویکی‌پدیا» برای تالیف برخی مطالب کتاب استفاده کرده است، گفت: شاید ویکی‌پدیا منبعی معتبر نباشد، اما معنایش این نیست که نمی‌توان از آن استفاده کرد و ما از جلد دوم دیگر از ویکی‌پدیا استفاده نکردیم. در این مدت که این مجموعه کتابها منتشر شده است علاوه بر مولفان، ویراستاران مرکز اسناد انقلاب اسلامی کتابها را می‌خوانند و بر آن نظرات خود را می‌دهند و ما آن را اعمال می‌کنیم.
دیدگاه‌های منجمد در کتاب نداریم
در ادامه غلامرضا بهداروندیانی، استاد دانشگاه و دیگر نویسنده کتاب درباره تدوین، تالیف و ویرایش این مجموعه کتاب تصریح کرد: در این مجموعه برخی از منابع دست دوم استفاده شده است و بهره از منابع منعی در آثار پژوهشی ندارد. منابع دست اول انگلیسی را در این مجموعه ترجمه کرده‌ایم و نگرشی که مطبوعات فارسی دنبال می‌کردند در لابه‌لای کتاب آورده‌ایم.
او به دیدگاه‌ها و گفت‌وگوهای مختلف در کتاب اشاره کرد و افزود: سعی کردیم دیدگاه‌های منجمد در این کتاب نداشته باشیم. حتی در کتاب بحث بنی‌صدر، گفتمان بنی‌صدر و نوع قلم‌فرسایی او را در آثار مختلف را بررسی کرده‌ایم. آثاری که هم‌اکنون نوشته شده دسترسی پیدا کردیم. تمام آن چیزی که در فضای مجازی به آن دسترسی بود را هم یافتیم و پاسخ را مقابل آن قرار داده‌ایم.
سیاست خارجی در این کتاب کمرنگ است
محمود فاضلی، مترجم و پژوهشگر تاریخ نیز در این نشست در جایگاه منتقد با بیان اینکه جای این مجموعه در فضای پس از انقلاب خالی بود، گفت: هر تحقیقی که انجام شود کمبودهایی دارد. دو سه دهه اخیر سکوت برخی اسناد در نهادهای خاص بود، ولی در دهه 80 اسناد بیرون آمدند. یادم است زمانی که خودم می‌خواستم عکسی داشته باشم گاهی موفق نمی‌شدم و کتاب را بدون عکس منتشر می‌کردم.
او افزود: در چهار جلد کتاب از «ویکی‌پدیا» استفاده شده است که منبعی قابل اعتماد نیست؛ به ویژه در جلد اول که که استفاده زیادی صورت گرفته است در حالیکه اطلاعات دست چندم را در اختیار افراد می‌گذارد و برای کسانی که تخصصی برخی موضوعات را نگاه می‌کنند قابل اعتماد نیست. گاهی نویسنده نگاه جانبدارانه و یک بعدی به تحولات پس از انقلاب داشته است و توجهی ندارد سایر گروه‌های انقلابی چگونه نگاه کرده‌اند.
این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: نکته دوم این است که اساسا سیاست خارجی در این کتاب کمرنگ است. تحولات خارجی بسیار گسترده بوده اما در لابه‌لای کتاب به سیاست خارجی و دیدگاه کشورهای منطقه به انقلابی بزرگی که پیروز شده اشاره کوتاهی شده است. در بخش جنگ از خیانت‌ها و کم و کاستی‌ها صحبت شده است اما اشارات دقیقی نکرده‌اند. در یک دهه اخیر کتاب‌هایی در این باره بسیار منتشر شده اما نویسنده به آن کم توجه بوده است.
فاضلی با اعتقاد بر اینکه چهره‌های تاثیرگذار دفاع مقدس در این مجموعه فراموش شده است، بیان کرد: در این کتاب به مواضع خاورمیانه در جنگ کمتر توجه شده است. برای مثال نمی‌بینیم بازتاب مردمی جنگ در میان کشورهای خاورمیانه به چه شکل بوده است و یا رفت و آمد سران جنبش‌های آزادی‌بخش در طول جنگ و مواضع آنها بیان نشده است.
او ادامه داد: همه انقلاب‌های بزرگ دچار افراط و تفریط بوده است. حتی انقلاب‌های کوبا و الجزایر هم دچار اشتباهاتی شده‌اند، ولی در طول این کتاب نویسنده توجهی به ضعف‌ها نداشته و بعضا موضوعات کم اهمیت مانند قانون بنیاد امور جنگ‌زدگان مطرح شده است. متاسفانه شکل جدید کتاب حرفه‌ای نیست. برای این کتاب بایدهزینه کرد و حتی طرح جلد کتاب را به مسابقه گذاشت.
تنها کار نانوشته است که غلط ندارد!
اما در بخش دیگری از این نشست بهداروندیان در پاسخ به برخی از انتقادات فاضلی گفت: تنها کار نانوشته است که غلط ندارد. همین که در حیطه تاریخ‌نگاری انقلاب کاری را آغاز کردیم، جلد سوم و چهارم دوبرابر جلد اول شد. به دلیل اینکه در جلد اول به صورت موجز و مختصر سعی کردیم به تحولات نگاهی داشته باشیم. در جلدهای بعدی به دلیل اینکه کار را جلو ببریم مفصل‌تر به وقایع پرداخته‌ایم.
این پژوهشگر از انقلاب اسلامی به عنوان یکی از پیچیده‌ترین پدیده‌های قرن بیستم نام برد و تصریح کرد: ما هیچ وقت ادعا نکرده‌ایم که به صورت صددرصد کامل‌ترین متن را نوشته‌ایم. ولی این ادعا را داریم نسبت به آثار موجود تحلیل جامع‌تری را ارائه داده‌ایم. صد در صد نمی‌توانم بگویم که سویه‌نگاری نکرده‌ام. اگر یک فرد مورخ خود را خارج متن تصور کند، خواسته یا ناخواسته درگیر بینش‌های خودش میشود. البته تمام تلاشم را به کار گرفته‌ام در بحث توصیف‌نگاری وقایع جنبه بی‌طرف بگیرم. اگر توصیف‌نگار خوبی نباشیم نمی‌توانیم تحلیل‌گر خوبی باشیم. ابتدا از کودتای نوژه شرح ماوقع داده‌ایم و بعد نگاه‌های دیگران چه انقلابی و چه ضد انقلابی را در بحث حاضر نوشته‌ایم.
محقق باید دسترسی آزاد به منابع داشته باشد
او در پاسخ به انتقاد فاضلی درباره نپرداختن به گروه‌های محتلف در انقلاب اسلامی اظهار کرد: به نقطه نظرات گروه‌های مختلف پرداخته‌ایم؛ برای مثال درباره بنی‌صدر دیدگاه‌های او را گفته‌ایم. این دیدگاه‌ها را در پیوست قرار داده‌ایم تا خسته‌کننده نباشد. از طرح گفتمان مخالف ابایی نداریم. حتی از منبع BBC استفاده کردیم و یک محقق باید دسترسی آزاد به منابع داشته باشد. ما سعی کردیم کتاب حالت تسلسل تاریخی را داشته باشد و جدا از آن در لابه‌لای موضوعات بازتاب حوادث داخلی و بازتاب حوادث خارجی را شاهد هستیم. حجم سنگینی از ترجمه وجود دارد که کار بسیار سنگینی است و اسناد را چنان پیش روی مخاطب قرار داده‌ایم که نیاز به توضیح نداشته باشد.
بهداروندیانی با اشاره به اینکه جزئیات جنگ تحمیلی در این کتاب به دقت اشاره شده است، افزود: در کتاب با جزئیات به کمک‌هایی که اتفاق افتاد و اقداماتی که شورای همکاری خلیج فارس انجام داد و حتی این بحث که خلیج عربی و خلیج فارس در کجا ریشه دارد اشاره دارد. حتی بازتاب جنگ را در تک‌تک کشورها گفته‌ایم.
او درباره این مطلب که چرا موضوع آوارگان جنگ در کتاب پررنگ نشان داده شده است، افزود: هر موضوعی باید در جای خودش قرار بگیرد. موضوع آوارگان جنگ تحمیلی موضوع کم اهمیتی نیست. کل کشور ما درگیر جنگ‌زدگان شد.
این پژوهشگر در پاسخ به این انتقاد که چرا به گروه‌های مختلف سیاسی در کتاب پرداخته نشده تصریح کرد: در جلد اول کتاب تمام گروه‌های سیاسی آورده شده و این نشان می‌دهد یکطرفه عمل نکرده‌ایم.
بهداروندیانی با اعتقاد بر اینکه این مجموعه در دانشگاه پرکاربرد خواهد شد، افزود: توصیف و تاریخ‌نگاری کار بسیار سختی است و این آثار حرف زیادی برای گفتن دارد. اطمینان دارم از این کتاب در دانشگاه استفاده خواهد شد. حجم مندرج از متون این کتاب نقل قول است که اول و آخرش داخل گیومه قرار گرفته و قابل تغییر نیست. تاریخ انبوهی از اطلاعات است و من از همان جلد اول خطوط بسیار مهمی را مطرح کردم . ارزش‌ها و اندیشه‌های دکتر چمران به نظر می‌رسید قدیمی است در حالیکه در این کتاب ما نشان دادیم به درد مسائل امروز انقلاب ما می‌خورد.
کتابی که میتوان آن را تایید یا تکذیب کرد
بخش دیگری از این نشست به سوالات حاضران اختصاص داشت و منصوری در پاسخ به این پرسش که تاریخ باید بعد از صد سال نوشته شود به دلیل اینکه اسناد در زمان حال وجود دارد که قابل انتشار نیست، گفت: ابتدا که کار را شروع کردیم این نکته مورد نظر بسیاری بود و عده‌ای هم این سوال را دارند. در جواب باید بگویم این موضوع چند بُعد دارد. نخست اینکه تاریخ خنثی نمی‌خواهیم بنویسیم در اصل تاریخی می‌نویسیم که امروز آن را میتوان تایید تا تکذیب کرد. اسنادی که در این کتاب منتشر می‌کنیم عمومی و کلی است و کسی نمی‌تواند منکرش شود.
او ادامه داد: موضوع دیگر تحلیلی بودن جریان است. خواننده باید خیلی چیزها را بفهمد. خواننده نباید تنها روایت بشنود. وقتی خواننده مطلبی را می‌خواند آن قدر سند بخواند که مطمئن شود آن سند وجود دارد. برای مثال با سند متوجه شود که نهضت آزادی حامی گروه مجاهدین خلق بوده است.
نظرات