حجت الاسلام و المسلمین محمد عابدی عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در آستانه سالروز ولادت امام چهارم شیعیان در یادداشتی به مناسبات قدرت و قیامت در مکتب قرآنی امام سجاد(ع) پرداخته است.
در مکاتب سیاسی عصر مدرنیته مرز سعادت و شقاوت و رفاه و فقر، و عدالت و بیعدالتی و امنیت و ناامنی فقط با لحاظ رفاه و سعادت و امنیت دنیایی سنجیده میشود و مناسبات قدرت بر مدار دنیا سامان مییابد و فلسفههای سیاسی غربی، عموماً نگاههایهای صرفاً مادی به انسان دارند (رجبی، محمود؛ انسان شناسی، ص142) حیات فرامادی او را نایده میگیرند و معتقدند صرفاً قوانين طبيعت، مثل دیگر مواد، بر انسان حاكم است (مغنيه، محمّدجواد؛ فلسفه مبدأ و معاد؛ ص 130).
تنها مکاتب سیاسی برخاسته از دین الهی «نسبت قدرت و قیامت» را مطرح میسازند و تمام معادلات قدرت در آنها بر مبنای سعادت اخروی و تامین حیات طیبه بشری در آخرت طراحی میشود.
در مکتب قرآن و اسلام از مسئول بودن انسان در برابر نعمتهای الهی همچون ولایت و رهبری و بازخواست شدن در قیامت، یاد میشود: (ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ (تکاثر، 8)؛ از ائمهای سخن به مذمت به میان میآید که جریان قدرت آنان موجب سوق دادن مردم به آتش و جهنم در میشود: «جعلناهم أئمةً یدعون …لی النار»»(قصص،41)؛ به حیات اخروی اولویت داده میشود: «وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ»؛ و از کسانی یاد میشود که به این اولویت پایبندند: «بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَى» و معتقد است نتیجه اعمال انسان (فردی؛ اجتماعی و سیاسی) در آخرت ظاهر میشود. «يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»؛ و از قدرتمندانی در عرصههای مختلف مانند اقتصاد همچون قارون یاد میشود که مردم در برابر «رفتار مغرورانهاش» مسئله قیامت را به یاد او میاندازند یا بیان میشود اگر کسانی تنها همين زندگى زودگذر دنياى مادى باشد، ما آن مقدار را كه بخواهيم به هر كس صلاح بدانيم در همين زندگى زودگذر مىدهيم، سپس جهنم را براى او قرار خواهيم داد كه در آتش آن مىسوزد در حالى كه مورد سرزنش و دورى از رحمت خدا است (اسرا، 18ـ19).
در آیاتی نیز جهان مادی در برابرش به عنوان بازیچه، و برخورداریهایش قلیل و... شمرده میشود (ر.ک: انعام،32؛ توبه، 38؛ نسا، 77؛ رعد،26).
گرچه مکاتب مادی شرقی و غربی و سوسیالیستی و لیبرالی اصولا به مسئله قیامت در مناسبات قدرت رسمیتی قائل نیستند، اما مکتب سیاسی اسلام مرز رابطه قدرت و قیامت را حتی به مخاطبانی غیر از انسان (به عنوان شهروند جامعه سیاسی) میکشاند و تعاملات حتی با حیوانات و طبیعت را متاثر از مسئله قیامت میداند.
موارد متعددی از روایات و سیره امام سجاد(ع) در دست است که مناسبات مذکور در آنها طبق همین مبنای قرآنی سامان پذیرفته است (علاوه بر رساله حقوق حضرت که در آن از حقوق حیوانات و ... نیز سخن گفته شده است) سرگذشت زیر نیز گویای این واقعیت است که حضرت حتی در نوع رفتارش با حیواناتی که بر آنها تسلط و تملک داشت بین اعمال قدرت و قیامت رابطه برقرار میکرد.
نقل شده است که امام سجاد (ع) بیست بار با یک شتر از مدینه به مکه برای حج رفت و در تمام این بیست سفر که هر کدام حدود هشتاد فرسخ بود، حتی یک بار به صورت شتر شلاق نزد و هر بار که شتر آهسته میرفت، امام تازیانه را بلند میکرد و اشاره میکرد تا شتر راه برود و میفرمود: «لو لا خوف الآخره لفعلت»، اگر ترس از آخرت نبود، میزدم (اعیان الشیعه، ج1،ص 634) البته این حدیث در اکثر منابع به این صورت آمده است « لَوْ لَا خَوْفُ الْقِصَاصِ لَفَعَلْتُ» (مناقب آل أبي طالب عليهم السلام؛ج4 ؛ص155) که منظور از قصاص انسان به خاطر حیوانات قصاص در آخرت است.
این نمونهای از نحوه کاربست قدرت در رفتار با حیوانات تحت قدرت ائمه بود و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل در مورد مناسبات قدرت و قیامت در نحوه تعامل با شهروندان و مردم در سیره قرآنی ائمه نور.
نظر شما