برای مثال نشر الکترونیک و نشر مدرن که تا کنون، آن‌طور که باید و شاید مورد توجه قرار نمی‌گرفت، حالا موجب استقبال قرار گرفته است؛ به‌طوری که فروش نسخه‌های الکترونیک ظرف یکی دو ماه اخیر، با اقبال چندبرابری مواجه شده. این مساله، سوالاتی را درباره زیرساخت‌های نشر الکترونیک و اینکه آیا به لحاظ کمی پاسخگوی نیاز مخاطبان است یا خیر، پیش می‌آورد که در گفت‌وگو با حسن احمدی، دبیر انجمن ناشران الکترونیک، پاسخ این سوالات را پیگیری کردیم.
آمار و ارقام خرید و فروش کتاب در دوره شیوع ویروس کرونا نشان‌دهنده افزایش چندبرابری فروش کتاب الکترونیک و سهم عمده آن در فروش کلی کتاب است. نظرتان در این‌باره چیت؟
من قریب به۲۰ سال است که در این حوزه فعالیت می‌کنم و طی این مدت، بارها و در همه جلسات، بر ضرورت رفتن به سمت فضای مجازی و نشر الکترونیک تاکید کرده‌ام.
تا قبل از شروع ویروس و بیماری کرونا، واقعا این موضوع جدی گرفته نشد و آن‌طور که باید مورد حمایت قرار نگرفت تا اینکه کرونا، حضور در فضای مجازی و کارکردن در حوزه نشر الکترونیک را ایجاب کرد. اگرچه پیش از این ایام، برخی از فعالان حوزه نشر به کار در فضای مجازی نیز ورود کرده بودند اما آمادگی این را که یک سرویس در این حوزه با این حجم تقاضا وجود داشته باشد، نداشتیم.
.jpg)
اگر از در مقایسه وارد شویم، نشر الکترونیک و مدرن در مقابل نشر کاغذی و سنتی بسیار کوچک و تازه‌کار است و در حالت عادی سهم چندانی از صنعت نشر ندارد؛ اما آیا با همین شرایط و نابرابری می‌توان به مسیر ادامه داد و به رشد نشر الکترونیک امیدوار بود؟
فعالان نشر الکترونیک چند دسته می‌شوند؛ یک بخش سایت‌های فروش و فعال در حوزه توزیع کتاب بودند که مردم از آنها استقبال خوبی کردند و آنها هم تا جایی که امکان داشت، سرویس‌های لازم در حوزه کتاب را به مردم دادند. دسته دیگر وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی بودند که اختصاصا در حوزه کتاب الکترونیک کار می‌کردند؛ یعنی در حوزه فیزیکی کتاب کاغذی نبودند؛ بلکه کتاب را به‌صورت نسخه الکترونیک ارائه می‌کردند. این دسته هم ظرفیت خوبی در کشور ایجاد کردند و توانستند بخشی از درخواست‌هایی که مردم در این زمینه داشتند را اجابت کنند؛ منتها واقع مطلب این است که در جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، ممکن است در ادامه مسیر، از این دست حوادث و اتفاقات بسیار زیاد باشد، لذا نیاز است که متولیان امر، هم نسبت به قوانین و مقررات و هم نسبت به زیرساخت‌های مناسبی که بتواند این حوزه را تحت پوشش قرار دهد، اقدام جدی کنند.
منظور از زیرساخت‌های مناسب چیست و چه‌کسی یا کسانی باید این زیرساخت‌ها را فراهم آورند؟
یک بخش از زیرساخت، مباحث مرتبط با سخت‌افزار است؛ یعنی سیستم های سروری که اصطلاحاً پلتفرم‌ها روی آن قرار می‌گیرند و خدمات ارائه می‌کنند. شبکه اینترنت نیز جزو زیرساخت است و تامین آن، وظیفه وزارت ارتباطات است که بتواند با مجموعه‌های ارائه‌کننده خدمات اینترنت هماهنگی داشته باشد. یکی از معضلات جدی مردم در شرایطی خاص، بحث اینترنت است. این مقوله‌ای است که باید یک فکر جدی و اساسی درباره آن کرد. البته بحث سرعت اینترنت و اینکه چه نوع خدماتی می‌شود روی بسته‌های اینترنتی داد هم بحث دیگری است که باید در دستور کار قرار گیرد.
در رابطه با حوزه نرم‌افزاری هم در حال حاضر، پلتفرم‌های آماده‌ای در بازار وجود دارد که هم می‌توانند کتاب الکترونیک ارائه کنند و هم خدمات فروش کتاب فیزیکی را فراهم آورند اما با این وجود توجه به آنها ضرورت دارد.
در شرایط موجود؛ دلیل کم‌تعداد بودن ناشران الکترونیک و رشد لاکپشتی این حوزه چیست؟
ما در این مورد، به دو بخش توجه داریم؛ یک بخش مردم هستند که واقعا باید فرهنگ استفاده از نشر الکترونیک بین آنها ایجاد شود تا از خدماتی که در حوزه الکترونیک یا فضای مجازی ارائه می‌شود، استفاده کنند. آنها باید حتما قوانین کپی‌رایت را رعایت و از نسخه‌های اصل خریداری کنند؛ چراکه خریداری نسخه اصل، خود حمایت از تولیدکننده یا ناشری است که در این حوزه کار می‌کند.
طرف دیگر ماجرا، ناشران هستند. متاسفانه به‌علت ضعف قوانینی که ما در کشور داریم، عمده ناشرانی که در این حوزه کار می‌کنند، نگران ورود به این حوزه هستند؛ یعنی شاید به جرات بتوان گفت تنها ۱۰ درصد نشر ما در حوزه الکترونیک کار می‌کنند و 90 درصد ناشران و مولفان، به‌دلایل مختلف از جمله همین بحث قوانین کپی‌رایت، به این حوزه ورود پیدا نکرده‌اند. بنابراین ناشران باید به امنیت خاطر برسند و این همت عالی را داشته باشند که به صورت جدی به نشر الکترونیک ورود پیدا کنند. این ماجرا، نیازمند قانون‌گذاری است؛ یعنی هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هم مجلس باید در این زمینه مشارکت و نسبت به تدوین قوانین جدید اقدام کنند تا مباحث مرتبط با قوانین کپی رایت، به‌شکل درست در کشور رعایت شود.
با این تفاسیر، با ورود نهادهای قانون‌گذار و با کمک و مشارکت ناشران و مردم، می‌توان به توسعه نشر الکترونیک و مدرن امیدوار بود؟
در مجموع اگر بخواهیم مشخص کنیم که چه کسانی باید در این زمینه کمک کنند، سازمان صداوسیما، وزارت ارتباطات، مجلس شورای اسلامی، شورای عالی فضای مجازی وزارت ارشاد و وزارت آموزش و پرورش، همه متولیانی هستند که باید به این حوزه ورود داشته باشند و به توسعه نشر الکترونیک کمک کنند؛ زیرا ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، وارد این عرصه شده‌ایم و باید این مسیر را ادامه دهیم. تنها راهکاری که در حال حاضر می‌تواند به نشر کشور کمک کنند، همین حوزه فضای مجازی و نشر الکترونیک است، پس باید به صورت جدی با آن پرداخته شود.
اقبال مردم به کتاب‌های الکترونیک در شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا را امیدوارکننده می‌دانید یا خیر؟
در شرایط کرونا، توصیه می‌شود که مردم در منزل بمانند و طبیعتا از صبح تا شب نمی‌توانند فیلم و سریال ببینند. بالاخره یک بخش هم مربوط به حوزه آموزش و مطالعه است و با استقبالی که مردم در این زمینه نشان دادند؛ مشخص شد که در کنارخرید اقلام ضروری زندگی -که به صورت مجازی تهیه می‌کنند- به سمت کتاب هم آمدند؛ منتها عدد این مراجعات، خیلی عدد قابل‌قبولی نیست ولی در مقایسه با گذشته، استقبال خوبی در این عرصه مشاهده شد.
در مجموع مشکلات اساسی پیش روی نشر الکترونیک و راه برون رفت از آن را چه می‌دانید؟
اولا ما در نوع قانون‌گذاری مشکل داریم، یعنی امنیت خاطر برای صاحبان محتوا نداریم؛ بنابراین کسانی که در کشور مسئول‌اند و به نهادهای آنها هم اشاره کردم؛ باید به صورت خیلی جدی به فکر تدوین قوانین جدید در جهت قوانین کپی‌رایت باشند. نکته دوم، فرهنگسازی این ماجرا است؛ یعنی آن تلاشی که ما برای فرهنگسازی مردم در حوزه فیلم و سریال انجام می‌دهیم، متاسفانه در حوزه نشر انجام نمی‌دهیم؛ لذا نیاز است که یک کار جدی در حوزه کتاب و کتابخوانی در عرصه عمومی آن صورت بگیرد.
نکته سوم بحث فرهنگ عمومی است؛ بالاخره مردم باید قبول کنند و بدانند که ناشران درقبال این محتوا، هزینه کرده‌اند و هرکس که بخواهد دست‌آورد ناشران الکترونیک استفاده کند، باید پول پرداخت کند. اگر به طور کلی ما این ۳ نکته را داشته باشیم، فکر می‌کنم در ادامه مسیر، آینده روشنی در انتظار ما خواهد بود.
نظر شما