خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، بحران شیوع ویروس کرونا، مباحث آسیب‌شناسانه در حوزه صنوف صنعت نشر را دامن زده‌است؛ اینکه چرا این صنعت در بحران‌های مختلف آسیب‌پذیر‌تر از بسیاری صنوف دیگر نشان می‌دهد و برای ادامه فعالیت همواره به حمایت‌های دولتی چشم می‌دوزد؟ برخی در جریان این مباحث، یارانه‌های دولتی را تنها مخصوص برخی ناشرانِ به‌اصطلاح خاص می‌دانند؛ نه همه ناشران! از طرف دیگر؛ ناشرنماها هم جای خودشان را دارند؛ آنچنانکه شهناز مجیدی، مدیر نشر روشا و پروین صدقیان، مدیر انتشارات گل‌آذین کارشناسان میزگرد مجازی «میزگرد کرونا و پالایش صنعت نشر» معتقدند؛ ناشرانی که برای سوء‌استفاده از یارانه‌های دولتی وارد عرصه نشر کتاب شده‌اند، در جریان آسیب‌ کرونا از صنعت نشر کنار نمی‌روند.

به اعتقاد کارشناسان، کرونا فرصتی برای پالایش در صنعت نشر شده‌است. آیا می‌توان به حذف ناشر‌نما‌ها، عده‌ای که با سودای بهره‌مندی از یارانه‌های دولتی وارد این عرصه شده‌اند در پسا‌کرونا امید داشت؟

تخصیص بودجه نمایشگاه به خرید کتاب‌های چاپ اولی
صدقیان: «ناشر نما‌ها» را به دو دسته تقسیم می‌کنم؛ دسته نخست با هدف سوء‌استفاده از یارانه‌های دولتی و دسته دوم با سوار شدن بر گُرده ناشران دیگر و باز‌چاپ آثار پُرفروش آن‌ها، وارد عرصه شده‌اند و به‌نظر می‌رسد کتاب‌هاشان، علاوه بر بساط دست‌فروشان، در شبکه توزیع نیز وجود دارد.

درباره امکان پالایش صنعت نشر از  ناشرنما‌ها، مسئولان و متولیان صدور مجوز باید پاسخگو باشند اما به‌نظر نمی‌رسد ناشرنما‌ها در پسا‌کرونا، حذف بشوند. اولویت صنعت نشر در شرایط فعلی با توجه به لغو نمایشگاه کتاب تهران، جبران هزینه ناشران است که عمده نقدینگی خود را به تولید کتاب اختصاص داده‌اند. تخصیص بودجه نمایشگاه به خرید کتاب‌های چاپ اول، اصلی‌ترین مطالبه ناشران برای برون‌رفت از  شرایط فعلی است و فکر می‌کنم مطالبه مخاطبان نیز هست. متولیان فرهنگی می‌توانند به شیوع کرونا به‌عنوان فرصت تامین زیرساخت‌های ترویج کتابخوانی نگاه کنند؛ آن هم در قالب تجهیز کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های دانشگاهی و یا پژوهشگاه‌ها که متاسفانه گاهی به‌دلیل نبود بودجه، با کمبود شدید منابع جدید مواجه هستند. در هر شرایطی نباید فرصت‌سوزی کرد.   
 
ناشران فعال به امید دولت نیستند
مجیدی: ناشرانی که با هدف استفاده از یارانه‌های دولتی به دریافت مجوز نشر اقدام کرده‌اند، به‌واسطه حمایت‌‌های دولت، هیچ‌گاه از بین نمی‌روند. ناشران بی‌بهره از یارانه‌‌ها که با ارز 16 هزار تومانی کاغذ خریداری می‌کنند از بین خواهند رفت. در نمایشگاه کتاب تهران، حضور ناشرنما‌ها محسوس است؛ مواردی را دیده‌ام که 30 عنوان از 60 عنوان کتاب عرضه شدشان به‌قلم و با امضای خود ناشر است! چطور می‌شود در یک‌سال، این میزان تولید داشت و حتی بعد از لغو مجوز، مجدد با مجوز جدید فعالیت کرد؟ این دسته ناشران، از بین رفتنی نیستند؛ ناشر کتاب‌‌های چاپ اولی مثل من حذف خواهند شد که به دلیل گمنامی مولف‌هاشان در بازار موفق نیستند و نیازمند حمایت‌اند.

کتاب‌فروشان نیز به کتاب‌ اولی‌ها توجه و متاسفانه کتاب همه ناشران را عرضه نمی‌کنند؛ در‌حالی‌که در کشور‌های پیشرفته، کتاب‌فروشی‌ها قفسه‌ای را مخصوص کتاب‌اولی‌ها پیش‌بینی می‌کنند تا دیده شوند. پالایش یعنی پاک کردن ناپاکی‌ها؛ اما در بحران‌هایی مانند کرونا، به‌دلیل وجود برخی ناشران که از حمایت‌های دولتی استفاده و یا بهتر است بگوییم؛ سو‌ء‌استفاده می‌کنند، من می‌ترسم سره‌ حذف بشود و ناسره‌ها باقی‌بمانند. 

ناشران فعال، کمترین امیدی به دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ندارند. اوایل فعالیتم در سال 1384 شمارگان کتاب‌‌های نشر روشا، 3000 نسخه بود اما امروز حتی با شمارگان 300 نسخه، کتاب در انبار باقی‌ می‌ماند. بنابراین؛ علاوه‌بر دولت که برای دلخوشی ناشران تلاش نمی‌کند، به مردم هم برای خرید کتاب و توجه به کتاب‌خوانی، امید نداریم. بودجه‌های خریدهای حمایتی بیشتر به ناشران خاص می‌رسد و حالت رانت پیدا کرده‌است. جالب است بدانید که در طول 15 سال فعالیت من به‌عنوان ناشر، تنها سه بار از من کتاب خریداری شده که فقط یکبار از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مابقی را نهاد کتابخانه‌های عمومی خریداری کرده‌است.
  راهکار شکل‌گیری جریان پالایش واقعی در صنعت نشر چیست؟

توزیع عادلانه یارانه‌ها و پالایش واقعی صنعت نشر
صدقیان: یارانه‌ و حمایت‌های دولتی باید عادلانه بین ناشران توزیع شود. به‌عنوان مثال؛ خرید کتاب به‌نوبت انجام شود. یکی از موانع پالایش، اطمینان‌‌خاطر برخی ناشران از خریدهای حمایتی دولت است. این تضمین از کجا ایجاد می‌شود؟ بسیاری از ناشران که دلسوزانه فعالیت می‌کنند، از رانت‌های اطلاعاتی برخوردار نیستند. البته مسئولان جامعه نشر از سو‌ء‌استفاده برخی ناشران از یارانه‌های دولتی آگاه‌اند. ما تا حد زیاید همکاران را به‌خوبی می‌شناسیم و می‌دانیم از کدام ناشران -در‌حالی‌که از ناشران دیگر در سال فقط 50 نسخه کتاب می‌خرند- به‌‌راحتی سالانه چند هزار نسخه کتاب‌ خریداری می‌شود. بنابراین؛ فکر می‌کنم در اولین گام پالایش، باید همه ناشران را در توزیع یارانه‌ها یکسان دید.      
      
مجیدی: من هم به آسیب‌زا بودن تزریق یارانه‌های دولتی به این دلیل قائل هستم که به عده خاصی تعلق می‌گیرد و سایران محروم‌اند.

لغو سی‌‌و‌سومین دوره نمایشگاه کتاب تهران و تاکید بر پیشنهاد‌هایی مانند صرف بودجه این رویداد به خرید کتاب از ناشران در دوره شیوع ویروس کرونا، نشان داد صنعت نشر تا چه میزان به نمایشگاه و یارانه‌های دولتی وابسته است. آیا این میزان وابستگی، منشا‌ء آسیب‌پذیری صنعت نشر نیست؟

نمایشگاه کتاب برای بعضی‌ها یک بازی برد-برد است
صدقیان: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در ذات خود به صنعت نشر آسیب وارد نمی‌کند. این رویداد، چند کارکرد دارد؛ عرضه و معرفی تازه‌های نشر و ایجاد گردش مالی که البته در این گردش مالی، سودآوری بیشتر از آن ناشران بزرگ است. نمایشگاه کتاب یک بازی بُرد-بُرد برای مسئولان، مخاطبان و ناشران است و برای عموم ناشران، آنچنان سود‌ده نیست.
 
برگزاری نمایشگاه کتاب بیش از آنکه به نفع ناشر باشد به نفع عده‌ای خاص است که از لغو این دوره، بیشتر از ناشران کوچک ضربه دیده‌اند. گویا عده‌ای آرزو دارند در وضعیت شیوع کرونا، برخی از صنعت نشر حدف شوند اما باید بدانند ناشران جان سخت‌تر از این حرف‌ها هستند. این ناشران که کارتل صنعت نشر محسوب می‌شوند، بگویند چطور به کارتل تبدیل شده‌اند؟ چرا بقیه نتوانستند؟ اگر ناشران کوچک به یارانه‌ها و یا نماشگاه کتاب وابسته بودند، از تجهیز کتابخانه‌ها و بازبینی زیرساخت‌ها صحبت نمی‌کردند.      
             
مجیدی: تنها تاثیر نمایشگاه کتاب تهران برای ناشران؛ به‌ویژه برای آن دسته که با مراکز پخش بزرگ همکاری می‌کنند، ایجاد نقدینگی است. نمایشگاه گردش مالی ایجاد می‌کند و ناشران مجبور نیستند برای بازگشت سرمایه چک‌های 9 ماهه دریافت کنند که حالا با شیوع کرونا همه برگشت می‌خورند.

صدقیان: صنعت نشر با صنوف دیگر قابل‌مقایسه نیست. افزایش قیمت کتاب زمینه‌‌ساز کاهش خرید می‌شود؛ در‌حالی‌که هزینه‌های تولید کتاب با قیمت روز بالا می‌رود و می‌دانیم بیشتر کالا‌ها بعد از تعطیلات نوروز، 30 درصد افزایش قیمت داشته‌اند.