به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر، ۱۸ تیرماه به‌مناسبت سالروز درگذشت مهدی آذریزدی، نویسنده مطرح حوزه ادبیات کودک و نوجوان از سوی شورای فرهنگ عمومی به نام روز ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده است. آثار آذریزدی از پرتیراژترین کتاب‌ها در حوزه ادبیات کودک و نوجوان ایران است. او سخت شیفته کتاب و کتابخوانی بود. خودش در این باره گفته است: «سرم را که توی کتاب می‌کنم، مثل یک آدم مست، دنیا روی سرم خراب می‌شود. این تنها لذتی است که می‌‌شناسم.» از این نویسنده آثاری چون «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن»، «گربه ناقلا»، «گربه‌ تنبل»، «مثنوی» (برای بچه‌ها)، «مجموعه‌ قصه‌‌های ساده» و تصحیح «مثنوی» مولوی (برای بزرگسالان) به یادگار مانده است. با این اوصاف این نویسنده نقش شگرفی را در اعتلای ادبیات کودک و نوجوان ایفا ‌کرد و داستان‌های جذابش تقریبا به مونس خوبی برای کودکان و نوجوانان تبدیل شد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به‌عنوان متولی حوزه کودک و نوجوان با بازشناسی شخصیت آذریزدی و آثارش به کودکان و نوجوانان درصدد برآمده است تا به سهم خود آن‌ها را در شناخت یکی از نویسندگان بزرگ حوزه کودک و نوجوان همراهی کند. اعضای مراکز فرهنگی هنری کانون با کتاب دارد. در این گزارش به بهانه روز ادبیات کودک و نوجوان با مربیان باتجربه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر در خصوص تاثیر کتاب ‌بر رفتار کودکان و نوجوانان گفت‌وگویی صورت داده‌ایم که در ادامه می‌آید.

نقش تاثیرگذار کتاب در شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان
ملیحه کرمی، با ۲۰ سال سابقه کار مربیگری در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر در این باره گفت: کتاب تاثیر شگرف و غیرقابل انکاری در شکل‌گیری شخصیت کودکان و نوجوانان دارد و می‌تواند پاسخگوی نیازهای آنها در بسیاری از زمینه‌ها از جمله اجتماعی و ارتباطی، مذهبی، روانی و عاطفی باشد. علاوه بر اینها مطالعه کتاب‌ها و آشنایی با ادبیات، باعث کشف استعدادهای آنها، رشد خلاقیت و تقویت مهارت‌هایی از جمله خواندن و نوشتن، درک مفاهیم، گسترش گنجینه واژگان و آشنایی با شخصیت‌های برجسته ادبی و تجارب زندگی آنها می‌شود.

این شاعر و نویسنده حوزه کودک و نوجوان ادامه داد: شاید بتوان گفت برای ایجاد جامعه‌ای سالم با انسان‌هایی متمدن، متعهد و اندیشمند تشویق و تقویت کودکان و نوجوانان به مطالعه کتب ارزشمند و آشناسازی آنها با ادبیات غنی گذشته و معاصر ایران و جهان از آسان‌ترین و در عین حال ارزشمندترین و اثرگذار‌ترین راه‌هاست.

انسان بدون ادبیات، جسم بدون روح است
سوسن حیاتی، کارشناس آفرینش‌های ادبی مرکز فرهنگی هنری دیلم در این زمینه گفت: وقتی سخن از ادبیات به میان می‌آید ناخوداگاه به‌واسطه پیشینه‌ای که این واژه در ذهن بشر ساخته، انسان آرام می‌شود و لطافت و خنکی نسیمی که با این نام می‌وزد، او را می‌برد به بعد از ظهر‌های پاییزی روی یک تپه! هنگامی که یک واژه تا این اندازه می‌تواند احساس خوب و عمیق و پایداری را ایجاد کند پس کارکردهای بسیاری می‌تواند داشته باشد.

این شاعر، نویسنده و قصه‌گوی برترکشور ادامه داد: سال‌ها با قصه‌گویی، کتابخوانی، معرفی کتاب، شعر خوانی، نقالی، نقد کتاب و... بچه‌ها را به دنیای جادویی واژه‌ها دعوت کردم و به قول مولانا با «همین چشم سر دیدم گنجینه‌ای از لغات» را که در ذهن کودکان و نوجوانان شکل گرفت تا در هنگام بیان خواسته‌ها و اندیشه‌هایشان به‌راحتی یکی از کلمات طلایی را بدون ذره‌ای تامل تقریر کنند.

وی افزود: دیدم که آن‌ها چطور صبر در خوانش خطی داستان‌ها و به پایان رساندن آنها، تشنه‌ترشان کرد به شنیدن و دانستن؛ دیدم که نگاهشان از یک نگاه مطلق‌گرا به پیرامونشان به نگاهی نسبی بدل شد و تلاش می‌کردند دنیا را از زاویه دید دیگران هم ببینند. دیدم چطور به قول افلاطون با فن شعر می‌توان حس زندگی و روح لطیف را در درونشان نهادینه کرد، به‌نظر من انسان بدون ادبیات، جسم بدون روح است. از کارکردهای غیرمستقیم ادبیات در کنترل و بعد و شخصیت بخشی گرفته تا لذت محض آن را در نگاه کودک و نوجوان دیدم.

آموزه‌های تربیتی و پرورشی از ادبیات کهن ملت‌ها سرچشمه می‌گیرد

آرزو تنگستانی، که قریب به ۱۴ سال است که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان پژوهش می‌کند، هم در این باره گفت: از آن‌جا که آموزه‌های تربیتی و پرورشی از ادبیات کهن ملت‌ها سرچشمه می‌گیرد و ادبیات کودک و نوجوان گونه‌ای از ادبیات است؛ علاوه بر نهادینه شدن آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی شامل آشنایی با هنجارها و ارزش‌ها در ذهن و زبان کودک و نوجوان، درک عمیق‌تر محیط پیرامون، بروز خلاقیت‌ها و استعدادها نیز به کمک مطالعه ادبیات کودک و نوجوان در پرورش استعدادهای او موثر است.

 

لیلا منصوری‌نژاد، مربی نقالی مرکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری استان بوشهر در خصوص تاثیر ادبیات بر رفتار کودکان و نوجوانان یادآور شد: كودكان و نوجوانان سرمایه‌هاى هر سرزمینی هستند. ادبیات كودك و نوجوان به‌عنوان یك ابزار تربیتی غیرمستقیم شناخته شده است. در حقیقت یكى از استفاده‌هاى ادبیات در تقویت خواندن و نحوه به‌كارگیری آن به‌عنوان وسیله‌اى براى كسب تجربیات جدید است.
 

این شاهنامه‌خوان ادامه داد: این گروه سنى الگوپذیری بالایى دارند. هم‌ذات‌پندارى و قدرت تخیل آنها به نویسنده كمك مى‌كند پیام كتاب را راحت‌تر به مخاطب برساند. از طرفى ناشران و نویسندگان باید نگرانى و وسواس خاصى در مورد انتخاب موضوع و نوشتار كتاب داشته باشند. كتاب‌هایی با پیام‌هاى رفتار صحیح اجتماعى، مهربانى، دوستى و عطوفت، عاقبت‌اندیشى و بسیارى نكات مثبت دیگر به مربیان و خانواده‌ها در هدایت و تربیت غیر‌مستقیم كودكان و نوجوانان كمك بسیارى مى‌كند.

 

کتاب پاسخگوی نیاز کودکان و نوجوانان است
کارشناس هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر هم در این خصوص گفت: کتاب‌های کودکان و نوجوانان میتواند نقش عمده‌ای در پاسخگویی به نیازها و رفع مشکلات بچه‌ها داشته باشد. قطعا شناخت نیازهای کودکان و نوجوانان و معرفی کتاب‌های متناسب با نیاز آن‌ها می‌تواند كمك شایانی در حل مشکلات روحی كودكان و نوجوانان داشته باشد و میتوان گفت که نیازهای عاطفی، اجتماعی، مذهبی، نیاز به دانستن و ارضای حس کنجکاوی، نیاز به ارتباط با طبیعت، نیاز به شناخت استعدادها و توانایی‌ها همه و همه با كتاب تا حدودی برطرف می‌شود.
 

محسن حلوایی یادآور شد: امروزه با توجه به سایر پژوهش‌ها انجام شده در حوزه ادبیات كودك مشخص شده است که اگر کودکان و نوجوانان با خواندن کتاب‌های مناسب بتوانند وجه اشتراکی بین احساسات، توانمندی‌ها یا مشکلات خود و شخصیت‌های داستان پیدا کنند، شناخت بهتری از خود و احساسات و نیازهایشان به‌دست می‌آورند و به صحبت‌کردن درباره آن‌ها می‌پردازند،. بینش لازم را در خصوص این امور کسب می‌کنند و در صورت بروز مشکل میتوانند به حل آن بپردازند.
 
مطالعه کتاب به کودک در شناخت خودش کمک می‌کند
وحید بهزادی، مربی سیار روستایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر هم در این باره گفت: ادبیات کودکان نقش کلیدی در پاسخگویی به نیازها و رفع مشکلات آنان دارد. از جمله نیازهایی که ادبیات کودک باید به آن بپردازد نیازهای عاطفی، اجتماعی، مذهبی، نیاز به دانستن و ارضای حس کنجکاوی و... این قشر است.

این قصه‌گوی برتر منطقه‌ای و کتابدار نمونه کشوری ادامه داد: مطالعه کتاب به‌خصوص داستان به کودکان کمک می‌کند تا شناخت لازم از خود را به‌دست آورند و به سلامت فکری لازم برسند. همچنین، کتاب برای کودک باید به شناخت ارزش‌ها و به کسب درک، آرامش و امید کمک کند. از جمله عواملی که در ساختن زندگی اجتماعی سالم و توانایی ارتباط با دیگران اثر دارند، مطالعه کتاب‌هایی است که روحیه همکاری و همیاری را تقویت می‌کند. کتاب «بهترین نان برای مهربان‌ترین حیوان» از جمله این کتاب‌ها است.

بهزادی در تشریح این کتاب گفت: نان خوشبویی پخته شده و قرار است به مهربان‌ترین حیوان داده شود. جست‌وجو برای پیداکردن مهربان‌ترین حیوان شروع می‌شود و هریک از حیوانات فکر می‌کنند مهربان‌ترین حیوان هستند. از این میان فقط خرگوش است که دیگری را به‌عنوان مهربان‌ترین حیوان معرفی می‌کند و در نهایت وقتی خود به‌عنوان مهربان‌ترین حیوان انتخاب می‌شود، هدیه خود را بین همه تقسیم می‌کند. خوش‌نی‍تی خرگوش نمونه جالبی از نظر رفتار اجتماعی برای کودکان است و بیشتر کودکان، حتی کودکان مغرور، رفتار خرگوش را مورد تمجید قرار می‌دهند.
 

این کتابدار برتر کشوری در ادامه تاکید کرد: داستان‌های دیگری مانند «هدیه‌ای برای بچه‌های کنار شط» نیز نمونه‌ای از ادبیات کودکان هستند که فعالیت‌های اجتماعی و توانایی هماهنگی فرد با دیگران را تقویت می‌کند. اگر به ادبیات کودک از منظر سرگرمی نیز نگاه کنیم، منابع خوب و پرباری را در کتاب‌های کانونی می‌بینیم. از جمله این منابع پرها، سنگ‌ها، هسته‌ها، دور ریختنی‌ها و... هستند.

وی یادآور شد: بخش دیگری از ادبیات کودک و نوجوان مطالعه شرح‌حال‌هایی است که به‌صورت داستانی تهیه شده‌اند. این شرح‌حال‌ها یا به‌اصطلاح «بیوگراف"» به خواننده کمک می‌کند تا به شناخت لازم از خود، علاقه‌ها و استعدادهای خود دست یابد. مانند شرح حال امیرکبیر، ادیسون، مادام کوری، گالیله و...چون چنین کتاب‌هایی به شناخت علاقه‌ها و استعدادها کمک می‌کنند.

بهزادی در پایان با اشاره به ویژگی‌های واسط‌های کتاب تاکید کرد: افرادی باید به‌عنوان واسطه بین کتاب و کودک و نوجوان فعالیت کنند که نخست کتاب‌دوست باشند و شناخت مناسبی از ویژگی‌های کتاب مناسب داشته باشند و در ثانی با ادبیات کودکان و نوجوانان آشنا باشند و نیازهای سنین مختلف و مشکلات روحی آنان را بشناسند و در آخر اینکه با روش‌های کتابخوانی و بحث و بررسی کتاب آشنا باشند و توانایی برگزاری جلسه‌های کتابخوانی را داشته باشند. شناخت نیازهای کودکان و معرفی کتاب‌های متناسب با آن نیازها، یکی از صدها توانمندی مربیان کانون پرورش فکری است که به خوبی قابل مشاهده است.

بچه‌های کتابخوان روحیه لطیف‌تری دارند
محبوبه نخعی، مربی ادبی کودکان و نوجوانان هم در این خصوص بیان کرد: من در این مدتی که با بچه‌ها کار می‌کنم، فهمیدم بچه‌هایی که کارهای ادبی انجام می‌دهند، در مقایسه با بچه‌های دیگر روح لطیف‌تری دارند و این ویژگی در شخصیت‌شان بارز است. در مجموع بچه‌هایی که کتاب می‌خوانند، شخصیت آرام‌تر و بهتری در مقایسه با دیگران دارند، کمتر عصبانی می‌شوند، حرف‌شنوتر هستند و روحیه مشارکت و همدلی در آن‌ها بالاتر است. مهربان‌تر هستند.
 

نخعی یادآو شد: من فکر می‌کنم کودکی که کتاب می‌خواند البته کتاب‌های کانون! چون کتاب‌های کانون را در مقایسه با کتاب‌های دیگر بامحتواتر می‌دانم. این کتاب‌ها‌ پر از نکات تربیتی هستند که نکات ظریف و خوبی را به‌صورت نامحسوس در خود جای داده‌اند. چون کودکان در هنگام خواندن کتاب با شخصیت‌های داستان هم‌ذات‌پنداری می‌کنند تاثیر زیادی از آن‌های می‌گیرند.

ادبیات تاثیر زیادی در شکل‌گیری باورهای دینی کودکان دارد
سیده الهه بکاء، دیگر مربی کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم در این باره گفت: ادبیات کودکان و نوجوانان به‌عنوان یکی از ابزارهای تربیت، علاوه بر تامین نیازهای روحی و عاطفی و تا حدودی جسمی، درشکل‌گیری باورهای دینی در آنها نیز موثر است.
 

این شاعر ادامه داد: حواس پنجگانه (بینایی، چشایی، شنوایی، لامسه، بویایی) از اولین و مهم‌ترین ابزارهای کودکان برای درک و دریافت دنیای پیرامونشان است. تلاش مربیان در تشویق کودکان به مطالعه کتاب و بیان قصه‌های مختلف با توجه به گروه سنی آنها و آشنایی با اسطوره‌ها و افسانه‌ها، باعث ایجاد خلق تصاویر و مفاهیمی خواهد شد که در ذهنشان جریان دارد و با خلق چنین تصاویری طی روند آموزش آنها می‌توانند مسائلی را که درذهنشان جریان دارد، با قدرت خیال و تحلیلی که از مطالعه آثار ادبی به‌دست آورده‌اند در قالب یکی از فرم‌های هنری نیز بیان کنند و به کمک این بیان و به مرورِ زمان قدرت گفت‌وگوی کودکان، ازآنچه در درونشان وجود دارد افزایش می‌یابد و می‌توانند از مسائلی که آنها را به چالش می‌کشد، سخن بگویند و بنویسند و فضای پیرامونشان را شکل دهند و توصیف کنند و درآخر، رفتار آنها به این شیوه بازتاب داده خواهدشد.

ادبیات راه زندگی را به کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد

علی رضی، مربی مرکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان عسلویه هم گفت: باتوجه به اینکه آگاهی و دانایی از مولفه‌های موثر در رفتار افراد و به‌خصوص کودکان و نوجوانان است، مشاهدات نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانانی که به کتابخانه‌های کانون مراجعه می‌کنند و تمایل به مطالعه و به‌تبع آن آگاهی دارند؛ رفتاری به مراتب دور از خشونت و تخریب‌گری نسبت به همسالان غیرکانونی خود دارند که اهل مطالعه نیستند. اعضای کتابخوان کانون معمولا از اعتماد به‌نفس و حس مسئولیت‌پذیری بالایی برخوردارند و نسبت به دنیای پیراون خود بی‌تفاوت نیستند.
 

این حافظ‌پژوه و مسئول انجمن ادبی حافظ عسلویه با تاکید بر اینکع تاثیر ادبیات بر رفتار این کودکان و نوجوانان عمیق است، افزود: زیرا ادبیات در بطن خود دارای موادی است که جوهره ذاتی افراد را در کوره دانایی و ادب فولاد آب‌دیده می‌کند. ادبیات رفتار کودکان و نوجوانان را که آینده‌سازان یک کشور هستند، با زبانی جذاب و دلنشین (شعر یا داستان) شکل می‌دهد و راه زندگی را به آنها نشان می‌دهد. اغلب در اطراف خود که بنگریم؛ افرادی که اهل مطالعه و به‌خصوص ادبیات هستند در زندگی خود و در مواجهه با مشکلات موفق‌تر عمل می‌کنند و این حاصل چشم‌اندازی است که مطالعه ادبیات (داستان‌ها، مثل‌ها، سرنوشت‌ها، شعرها و...) مقابل دیدگانشان گسترده است.

ادبیات داستانی تاثیر بسزایی در رشد کودکان و نوجوانان دارد
فرزانه بوشهری کارشناس ارزیابی عملکرد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر نیز در این خصوص گفت: ادبیات داستانی تاثیر بسزایی در رشد و پرورش کودکان و نوجوانان دارد. مربیان کانون پرورش فکری با توجه به ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی که با کودکان و نوجوانان دارند، می‌توانند نقش پررنگ و تاثیر‌گذاری در معرفی کتاب‌های داستانی داشته باشند. کودک و نوجوان در هر مرحله‌ای از رشد سنی خود به کتاب‌های داستانی نیازمند است و این گرایش تا سال‌های متوالی می‌تواند ادامه داشته باشد.

 

وی در خصوص تاثیر کتاب بر رفتار کودکان و نوجوانان یادآور شد: استفاده از داستان و داستان‌نویسی به‌منزله ابزاری برای پیشبرد تفکر کودکان و اینکه بتوانیم کودکانی خلاق و توانمند پرورش دهیم. معرفی شاعران و نویسندگان ایرانی به کودکان و نوجوانان برای مثال معرفی نویسنده معروفی مثل مهدی آذریزدی، نویسنده کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب » در قالب قصه‌گویی و نمایش از سوی مربیان کانون پرورش فکری. ادبیات داستانی روحیه پرسشگری را در کودکان و نوجوانان بالا می‌برد و راه تعامل با بزرگسالان را هموار می‌کند.
 

خوانش صحیح متون کهن فارسی و تبدیل آن متون به نمایش که خوانش داستان‌ها به مخاطب کمک می‌کند تا به بینشی نو در زندگی دست یابد. لذت بردن کودکان و نوجوانان از خواندن ادبیات داستانی. علاقه اکثر نوجوانان به سمت کتاب‌های عاشقانه است، نویسنده‌ای می‌تواند موفق باشد که نیازها و احساسات مخاطب را بشناسد و او را درک کند.