به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، «کودکان کار، قربانیان کوچک فقر»، «55 درصد کودکان کار و خیابانی، غیرایرانی هستند»، «سرمایه‌سوزی ملی در اثر بی‌توجهی به کودکان کار»، «کودکان کار، نماد رشد بی‌عدالتی شهرها شدند» و .... . تجربه خیلی از ما در مواجهه با مقوله کودکان کار، یا چیزی شبیه به مطالعه همین تیترها است و یا مشاهده کودکی پشت چراغ قرمز و اصرارش بر خرید جنسی که عمیقا دوگانه‌ی عقل و احساس را در درون همه ما ایجاد می‌کند و ماحصلش می‌شود برآمدن آهی از دل و نثار جملاتی طعنه‌آمیز خطاب به مسئولان که چرا اینگونه شد و چرا کاری نمی‌کنند و هزاران چرای دیگر که بهتر است به قول حافظ «زین قصه بگذرم که سخن می‌شود بلند».

هدف از این گزارش معرفی کتابخانه‌ای است که در اوایل سال جاری برای کودکان کار در یک مرکز مددکاری اجتماعی در مشهد تاسیس شد؛ مرکزی که مسئولین و پرسنل مشغول در آن با مسئله کودکان کار نه به‌عنوان یک نظاره‌گر بلکه، به‌عنوان یک دغدغه‌مند عمل کرده‌اند تا بتوانند نقشی در بهبود زندگی آن‌ها و التیام دردهایشان ایفا کنند.

مرکز حمایتی آموزشی «همراز کودکان» در سال ۱۳۹۵ با هدف توانمندسازی و بهبود زندگی کودکان و با تمرکز بر کودکان کار تاسیس شد و تاکنون حدود ۷۰۰ پرونده از این کودکان در مرکز وجود دارد، البته این میزان پرونده، با توجه به تعداد کودکان کار در مشهد، از نگاه «محبوبه غنائی»، مسئول فنی همراز کودکان کم بوده و باید تمام کودکان کار مشهد جذب این مرکز می‌شدند؛ همین می‌شود که از اردیبهشت‌ماه سال جاری که محبوبه غنائی به «همراز کودکان» قدم می‌گذارد، تصمیم می‌گیرد، دست به کار جدیدی بزند تا برای قشر آسیب پذیر جامعه موثرتر باشد و برهمین اساس، بتوانند جذب بیشتری هم داشته باشند.

غنائی در این باره به خبرنگار ایبنا می‌گوید: من قبل از ورود به این مرکز، در دفتر تسهیلگری توسعه محلی استانداری مشغول به فعالیت بودم. با ورود به این مرکز، متوجه یکسری خلأها شدم، از طرفی مسئولین این موسسه نیز می‌گفتند دغدغه‌شان کودکان هستند؛ ولی، تاکنون آنچه توقع داشتند، پیاده‌سازی نشده، به همین خاطر از من درخواست کردند تغییر و تحولی در این مرکز ایجاد کنم.

برگزاری کارگاه‌های پیشگیری از جرم، کارگاه کنترل استرس، کارگاه کنترل خشم و کارگاه آگاه‌سازی بچه‌ها برای مراقبت از خود، ازجمله برنامه‌هایی بوده که همیشه در مرکز برگزار می‌شده اما، به گفته خانم غنائی، بازده بالایی نداشته است چراکه برگزاری کارگاه‌ها و دادن آموزش‌های یک طرفه نه تنها در کودکان، بلکه برای بزرگسالان هم تنها باعث فعال‌سازی ۱۰ درصد از مغز می‌شود؛ درحالی‌که درگیر کردن کودکان در فرایند آموزش و استفاده از روش‌های نوین آموزشی می‌تواند تاثیر بسزایی در بالا بردن کیفیت آموزش و کارآمدی آن داشته باشد.

محبوبه غنائی که خود در دوره کارشناسی ارشد، مدیریت خدمات اجتماعی خوانده و در مورد برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای کاهش آسیب‌های اجتماعی مطالعه کرده است، در بدو ورود به مرکز، کمّ و کیف اجرای برنامه‌های مفید، برای کودکان کار دغدغه‌اش می‌شود و در این راه از همفکری گرفتن از خود بچه‌ها هم دریغ نمی‌کند.

آنها در این مسیر نیازمند محوری بودند که بچه‌ها را برای دستیابی به مقاصد آموزشی خود حول آن جمع کنند و چه چیزی بهتر از کتاب؛ این یار روزهای سخت و عامل آگاهی‌بخشی از جهالت‌ها.

به گفته محبوبه غنائی، قصه‌درمانی، بازی‌درمانی و تئاتردرمانی از روش‌های نوین دنیا، برای آموزش غیرمستقیم و اثرگذار است که اجرای این روش نیازمند وجود تعدادی بازی فکری و کتاب در مرکز «همراز کودکان» بود و همین امر باعث افتتاح کتابخانه کودکان کار در تاریخ ۲۴ خردادماه سال جاری همزمان با روز جهانی مبارزه با کار کودکان شد.

مسئول فنی مرکز «همراز کودکان» درباره نحوه انتخاب کتاب‌ها برای کتابخانه می‌گوید: من تک تک این 2000 جلد کتاب را با خانم محبوبه بزم‌آرا، سرپرست معاونت فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان، بررسی کردم؛ اینکه هر کدام از کتاب‌ها به چه دردی می‌خورد و برای چه گروه سنی خوب هستند.

کودکانی که به این مجموعه می‌آیند کودکان کار و یا کودکان بزهکار هستند؛ افرادی که اصولاً نسبت به چنین آموزش‌هایی در ابتدا مقاومت نشان می‌دهند و نوع ارتباط گرفتن با آن‌ها اهمیت بالایی دارد. محبوبه غنایی در این باره می‌گوید: بله برخی از کودکان که به مرکز مراجعه می‌کنند، کودکان بزهکاری هستند که زیر 18 سال سن دارند و جرمی مرتکب شده‌اند و دادگاه پرونده آن‌ها را در تعلیق می‌گذارد. این کودکان از طرف دادگستری به ما ارجاع داده می‌شوند تا ما پس از یک دوره 6 ماهه آموزش، نظر کارشناسی خود را در مورد آن‌ها بدهیم و بر اساس این نظر، حکم قطعی دادگاه صادر می‌شود. البته این کودکان در مقابل آموزش‌ها مقاومت نشان می‌دهند، هنگامی که با آن‌ها در مورد کنترل خشم صحبت می‌کنیم، می‌گویند ما خشونت را دوست داریم، در جایی بزرگ شده‌ایم که اگر خشونت نداشته باشیم، اگر خط ابرو نداشته باشیم، ما را آدم حساب نمی‌کند. ما در قبال این کودکان با تکنیک‌های خاصی و به‌صورت غیرمستقیم عمل می‌کنیم؛ طوری‌که پس از 3 جلسه، خودشان به سمت کتابخانه می‌روند و کتاب بر می‌دارند.

بیشتر کتاب‌هایی که در کتابخانه وجود دارد، در قالب داستان و رمان به بیان مهارت‌های زندگی می‌پردازد و کودکان مرکز به کمک مربیان خود محتوای این کتاب‌ها را با قصه‌گویی و اجرای تئاتر آموزش می‌بینند. به‌عنوان مثال برای آموزش کنترل خشم دیگر بچه‌ها در کارگاه‌های کسل‌کننده شرکت نمی‌کند بلکه برای این موضوع با بچه‌ها اجرای نمایشی خلاق از یکی از کتاب‌های کتابخانه، تمرین می‌شود و اینگونه آنها درگیر موضوع می‌شوند. یا اینکه کتابی را مطالعه و داستان آن را تعریف می‌کنند و در قبال این کارها جوایزی هم دریافت می‌کنند؛ جوایزی که برای کودکانی که تاکنون اسباب‌بازی نداشته و جایزه‌ای دریافت نکردند، امتیاز ویژه‌ای محسوب می‌شود.

به گفته محبوبه غنائی، کودکان تاکنون استقبال خوبی از این کتابخانه داشتند، عضویت در کتابخانه حس خوبی را در آن‌ها ایجاد کرده و مشتاق دریافت کارت عضویت هستند.

پس از صحبت با محبوبه غنائی، به سراغ «ابراهیم زره‌ساز»، مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان خراسان رضوی رفتیم تا نقش این مجموعه را در برپایی کتابخانه کودکان کار جویا شویم.

زره‌ساز در ارتباط با علت ورود کانون به برپایی کتابخانه کودکان کار گفت: ما در فضای فرهنگ توسعه‌ی کتابخوانی کار می‌کنیم و اولویت اول ما مباحث مرتبط با ترویج مطالعه و کتابخوانی برای قشر کودک و نوجوان است. در واقع هدف کانون، استفاده از ابزارهای مختلف در ترویج کتابخوانی برای کودکان و نوجوانان با محوریت فعالیت‌های ادبی، فرهنگی و هنری است. در همین راستا، کودکان مبتلابه کار که از اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند هم نباید از این قافله عقب بمانند و باید بتوانیم عرصه ای را فراهم کنیم که این عزیزان بتوانند از خدمات کانون استفاده کنند. با توجه به این مسئله، صحبت‌های ابتدایی با موسسه همراز کودکان (موسسه ساماندهی کودکان کار) صورت گرفت.

مدیرکل کانون پرورش فکری استان خراسان رضوی ادامه داد: طبق پایشی که توسط متخصصین مرتبط با این کودکان و همکاران بهزیستی صورت گرفت، الحمدلله 90 درصد این کودکان اشتغال به تحصیل دارند و در کنار تحصیل مشغول به کاراند، پس نیازمند مطالعه آزاد هم هستند. با توجه به این موضوع، تصمیم گرفتیم که فضایی مانند کتابخانه‌های کانون برای این عزیزان ایجاد کنیم. بر همین اساس کتابخانه اختصاصی کودکان کار با حدود 2000 جلد کتاب، بازی و سرگرمی در محل این موسسه ایجاد شد، همچنین یک تعهد دوطرفه بین ما و موسسه همراز کودکان جهت آموزش والدین مشتاق و مربیان بسته شد که طبق این قرارداد با گذراندن دوره‌های آموزش مربیگری ابتدایی به عنوان سفیران کانون بتوانند در کنار کتابخوانی، خدمات موثر فرهنگی و هنری داشته باشند.

به گفته زره ساز، بازه سنی که کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آمادگی‌اش را دارند، 7 تا 17 سال است و تلاش شده به این بازه سنی در کتابخانه خدمت‌رسانی شود.

اما «آیا این کتابخانه می‌تواند در رفع نیازهای کودکان کار موثر باشد؟». این آخرین سوالی بود که از مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پرسیدم و او در پاسخ گفت: کودکان کار قاعدتا نیازهای بسیاری دارند که خیلی از این نیازها در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی است اما، ما به‌عنوان یک دستگاه فرهنگی، نیازهایی از کودک را که احساس می‌کنیم در ناخودآگاهش شکل گرفته و در حد توان ماست با استقرار خدمات خود رفع می‌کنیم؛ ولی اینکه چه درصدی از نیازهای کلی کودکان کار می‌تواند به بحث کتاب و کتابخوانی اختصاص یابد، به این موضوع بازمی‌گردد که تا چه اندازه توانسته‌ایم فرهنگ مطالعه را رواج بدهیم.