به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، مسلم ناصری از جمله نویسندگانی است که آثارش با اتفاقات تاریخی گره خورده است؛ کتاب‌هایی مانند «خنجر سفید شب»، «چابک سوار»، «باغ طوطی» و «ستون 1453» که از او به چاپ رسیده، گواهی است بر این موضوع. ناصری به‌تازگی هم اثری در رابطه با پیاده‌روی اربعین منتشر کرده است. در آستانه ایام اربعین حسینی، با مسلم ناصری نویسنده ساکن قم درباره اثر تازه‌اش به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
ابتدا از سابقه نویسندگی خودتان برایمان بگویید. ظاهراً قبلا فیلمنامه‌نویس بوده‌اید.
از نوجوانی علاقه به نوشتن داشتم، بزرگ‌تر که شدم مدتی در نمایشنامه‌نویسی و اجرای نمایش کار می‌کردم و بعد وارد دنیای نویسندگی برای کودک و نوجوان شدم. چند صباحی است که برای بزرگسالان می‌نویسم. به‌طور حرفه‌ای فیلم‌نامه‌نویسی کار نکرده‌ام، ولی سال‌ها پیش برای صدا و سیما مطالبی می‌نوشتم که فیلمنامه‌های خاصی نبودند بلکه بیشتر برای استفاده در کلاس بود.
شما کتاب‌های متعددی با تِم مذهبی تالیف کرده‌اید که بیشتر در حوزه ادبیات داستانی قرار می‌گیرند. می‌خواهم بدانم نوشتن در این حوزه چقدر برایتان یک دغدغه است؟
دغدغه‌های مذهبی و زندگی کردن در یک جامعه مذهبی و مهم‌تر از همه در دورانی که یک حکومت مذهبی حکمفرماست، همراه من است؛ فرد دوست دارد با توجه به اینکه جامعه مهیا است از دانسته‌هایش بنویسد. از سویی به‌عنوان یک طلبه و یک دانش‌آموخته تاریخ اسلام و تشیع حس کردم تاریخ دارای پتانسیل عظیمی است و می‌شود آثاری را خلق کرد.
از میان وقایع متعدد مذهبی چرا مسئله پیاده‌روی اربعین را انتخاب کردید؟ داغ بودن سوژه، شما را به این امر ترغیب کرد یا این موضوع به دلایل دیگری برمی‌گردد؟
پیاده‌روی اربعین از قدیم نبوده اما امروزه تبدیل به یک شعار شده است؛ یک پرچمی که جهان تشیع را از جهان غیر تشیع تمایز می‌بخشد. به‌نظر من پیاده‌روی اربعین تبدیل به یک مسئله حیثیتی شده است. به‌خاطر همین هر فردی در هر جایی که تعلقی به امام حسین (ع) و جهان تشیع داشته باشد، دوست دارد وارد این وادی شود. حتی کسی که شیعه نباشد اما تعلق خاطری داشته باشد، دوست دارد یک بار هم که شده پیاده‌روی عظیم انسانی اربعین را در چند شبانه‌روز تجربه کند. پیاده‌روی اربعین جدای از اینکه بُعد مذهبی دارد، بعد انسانی هم دارد که بسیار روی شخصیت و کردار فرد تاثیرگذار است. من به‌شخصه می‌دیدم که رفتارهای قبل و بعد از اربعین در برخی‌ها، چقدر متفاوت است.
ابتدا از سابقه نویسندگی خودتان برایمان بگویید. ظاهراً قبلا فیلمنامه‌نویس بوده‌اید.
از نوجوانی علاقه به نوشتن داشتم، بزرگ‌تر که شدم مدتی در نمایشنامه‌نویسی و اجرای نمایش کار می‌کردم و بعد وارد دنیای نویسندگی برای کودک و نوجوان شدم. چند صباحی است که برای بزرگسالان می‌نویسم. به‌طور حرفه‌ای فیلم‌نامه‌نویسی کار نکرده‌ام، ولی سال‌ها پیش برای صدا و سیما مطالبی می‌نوشتم که فیلمنامه‌های خاصی نبودند بلکه بیشتر برای استفاده در کلاس بود.
شما کتاب‌های متعددی با تِم مذهبی تالیف کرده‌اید که بیشتر در حوزه ادبیات داستانی قرار می‌گیرند. می‌خواهم بدانم نوشتن در این حوزه چقدر برایتان یک دغدغه است؟
دغدغه‌های مذهبی و زندگی کردن در یک جامعه مذهبی و مهم‌تر از همه در دورانی که یک حکومت مذهبی حکمفرماست، همراه من است؛ فرد دوست دارد با توجه به اینکه جامعه مهیا است از دانسته‌هایش بنویسد. از سویی به‌عنوان یک طلبه و یک دانش‌آموخته تاریخ اسلام و تشیع حس کردم تاریخ دارای پتانسیل عظیمی است و می‌شود آثاری را خلق کرد.
از میان وقایع متعدد مذهبی چرا مسئله پیاده‌روی اربعین را انتخاب کردید؟ داغ بودن سوژه، شما را به این امر ترغیب کرد یا این موضوع به دلایل دیگری برمی‌گردد؟
پیاده‌روی اربعین از قدیم نبوده اما امروزه تبدیل به یک شعار شده است؛ یک پرچمی که جهان تشیع را از جهان غیر تشیع تمایز می‌بخشد. به‌نظر من پیاده‌روی اربعین تبدیل به یک مسئله حیثیتی شده است. به‌خاطر همین هر فردی در هر جایی که تعلقی به امام حسین (ع) و جهان تشیع داشته باشد، دوست دارد وارد این وادی شود. حتی کسی که شیعه نباشد اما تعلق خاطری داشته باشد، دوست دارد یک بار هم که شده پیاده‌روی عظیم انسانی اربعین را در چند شبانه‌روز تجربه کند. پیاده‌روی اربعین جدای از اینکه بُعد مذهبی دارد، بعد انسانی هم دارد که بسیار روی شخصیت و کردار فرد تاثیرگذار است. من به‌شخصه می‌دیدم که رفتارهای قبل و بعد از اربعین در برخی‌ها، چقدر متفاوت است.
بی‌شک پیاده‌روی اربعین ظرفیت بزرگی برای خلق اثر ادبی دارد. ارزیابی شما چیست؟
ظرفیت پیاده‌روی اربعین از هر حیث یک ظرفیت بسیار بسیار عظیم است. از حیث اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و حتی اقتصادی و مهم‌تر از همه سیاسی. اگر به‌درستی از آن بهره‌برداری شود نه‌تنها برای جهان تشیع بلکه برای جهان اسلام مفید است. این ظرفیت می‌تواند ما را به اهدافی که پیش رو داریم برساند و در برابر تهاجم فرهنگی غرب به نظر من اربعین شیعیان و مسلمانان را به یک خودباوری و به یک ظرفیت بزرگی که در آن هستیم، آگاه می‌کند. به نظر من ظرفیت‌های فردی اربعین مهم‌تر از ظرفیت‌های جمعی است. پیاده‌روی اربعین تهذیب فردی را بالا می‌برد و فرد را می‌تواند به تکامل برساند و به یک خودآگاهی منتهی کند.
از «ستون 1453» برایمان بگوید؟ قضیه این ستون چیست؟ در مسیر پیاده‌روی همچنین ستونی اصلا وجود خارجی ندارد.
بله درست می‌فرمایید. ستونی به این عدد وجود ندارد؛ نه در نجف، نه در میانه راه و نه در کربلا. خوشحالم که خواننده کشف کند که این ستون کجای کار است و شناخت این ستون باعث شود خودش را به قول معروف در جایی پیدا کند!
مسلم ناصری نویسنده‌ای تاریخ‌دان است. در این کتاب باز هم تاریخ دستمایه داستان‌نویسی شما شده است. چگونه از ظرفیت‌های تاریخی برای پاسخ به مسائل روز جامعه بهره می‌برید؟
تاریخ بسیار مهم است. هر فردی اگر بخواهد در آینده قدم بزند، باید برگردد به گذشته. تاریخ ما بخش مهمی از سرزمین، فرهنگ و مذهب ما را دربرگرفته است. تاریخ بخش مهمی از هویت هر ملت است. اگر ملتی تاریخش را خودش نخواند و درک نکند که تاریخش چگونه بوده است، دیگران برایش خواهند نوشت. چه خوب است که نویسنده‌های ما آنچه را خودشان درباره تاریخ حس می‌کنند، بنویسند.
این را هم اضافه کنم که نوشتن مطلبی که آغشته به تاریخ باشد، سخت است. این اثر هم بخش مهمی از یک تاریخ را بازی می‌کند؛ تاریخی که نویسنده‌اش هم با کشف شهود آهسته آهسته پیش می‌رود. این اثر اصلاً داستان نیست بلکه دو سفرنامه است؛ سفرنامه‌ای که در یک مکان و زمان خاص اتفاق می‌افتد و سفرنامه‌ای که زمان و مکان ندارد. اینجا آمیختگی زمان و مکان به حالتی برای کشف و شهود تبدیل می‌شود.
ظرفیت پیاده‌روی اربعین از هر حیث یک ظرفیت بسیار بسیار عظیم است. از حیث اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و حتی اقتصادی و مهم‌تر از همه سیاسی. اگر به‌درستی از آن بهره‌برداری شود نه‌تنها برای جهان تشیع بلکه برای جهان اسلام مفید است. این ظرفیت می‌تواند ما را به اهدافی که پیش رو داریم برساند و در برابر تهاجم فرهنگی غرب به نظر من اربعین شیعیان و مسلمانان را به یک خودباوری و به یک ظرفیت بزرگی که در آن هستیم، آگاه می‌کند. به نظر من ظرفیت‌های فردی اربعین مهم‌تر از ظرفیت‌های جمعی است. پیاده‌روی اربعین تهذیب فردی را بالا می‌برد و فرد را می‌تواند به تکامل برساند و به یک خودآگاهی منتهی کند.
از «ستون 1453» برایمان بگوید؟ قضیه این ستون چیست؟ در مسیر پیاده‌روی همچنین ستونی اصلا وجود خارجی ندارد.
بله درست می‌فرمایید. ستونی به این عدد وجود ندارد؛ نه در نجف، نه در میانه راه و نه در کربلا. خوشحالم که خواننده کشف کند که این ستون کجای کار است و شناخت این ستون باعث شود خودش را به قول معروف در جایی پیدا کند!
مسلم ناصری نویسنده‌ای تاریخ‌دان است. در این کتاب باز هم تاریخ دستمایه داستان‌نویسی شما شده است. چگونه از ظرفیت‌های تاریخی برای پاسخ به مسائل روز جامعه بهره می‌برید؟
تاریخ بسیار مهم است. هر فردی اگر بخواهد در آینده قدم بزند، باید برگردد به گذشته. تاریخ ما بخش مهمی از سرزمین، فرهنگ و مذهب ما را دربرگرفته است. تاریخ بخش مهمی از هویت هر ملت است. اگر ملتی تاریخش را خودش نخواند و درک نکند که تاریخش چگونه بوده است، دیگران برایش خواهند نوشت. چه خوب است که نویسنده‌های ما آنچه را خودشان درباره تاریخ حس می‌کنند، بنویسند.
این را هم اضافه کنم که نوشتن مطلبی که آغشته به تاریخ باشد، سخت است. این اثر هم بخش مهمی از یک تاریخ را بازی می‌کند؛ تاریخی که نویسنده‌اش هم با کشف شهود آهسته آهسته پیش می‌رود. این اثر اصلاً داستان نیست بلکه دو سفرنامه است؛ سفرنامه‌ای که در یک مکان و زمان خاص اتفاق می‌افتد و سفرنامه‌ای که زمان و مکان ندارد. اینجا آمیختگی زمان و مکان به حالتی برای کشف و شهود تبدیل می‌شود.
در زمینه ادبیات داستانی اگر به موضوعاتی از قبیل اربعین نگاه کنیم، می‌بینیم که در ابتدای راه هستیم. دورنمای این مسیر از نظر شما چگونه است؟
به قول شما درباره آثار اربعینی هنوز در ابتدای راه هستیم. اربعینی نوشتن از گذشته بوده است. امروز بیشتر شده است. هر فردی امروز با این ابزارهایی که وجود دارد، راحت می‌تواند بنویسد اما نوشتن آثار اربعینی مقداری مهارت و حوصله می‌خواهد. امروزه اما از طرف اندیشمندان، فیلسوفان، دانشگاهیان و هنرمندان آثار خوبی خلق شده که باید مدتی از این آثار بگذرد تا بتوانیم آنها را قضاوت کنیم و ببینیم کجای کار هستیم و از چه ظرفیت‌های غافل بوده‌ایم که در آینده به آنها بپردازیم.
امسال به سبب شیوع ویروس کرونا خیل عظیمی از عاشقان اباعبدالله از پیاده‌روی اربعین محروم شدند؛ از جمله نویسندگانی که می‌توانستند از این فضا برای خلق اثر ادبی استفاده کنند. چگونه با این مسئله برخورد کنیم که بتوانیم از ظرفیت‌های اربعین همچنان استفاده کنیم؟
همان‌طور که عرض کردم اربعین دارای ظرفیت‌های متفاوتی است که برای هویت‌بخشی امروز ما مفید است اما به‌شرطی که (اربعین) مردمی باقی بماند. اگر هر کدام از حکومت‌ها سبب شوند که نگاه مردمی از اربعین گرفته و به یک ابزار تبدیل شود، متأسفانه از این ظرفیت‌هایی که در مورد آنها صحبت کردیم، خالی خواهد شد و به‌گونه‌ای می‌شود که ما نمی‌توانیم در راستای هدفی که داریم، از این دریای خروشان بهره لازم را ببریم.
به قول شما درباره آثار اربعینی هنوز در ابتدای راه هستیم. اربعینی نوشتن از گذشته بوده است. امروز بیشتر شده است. هر فردی امروز با این ابزارهایی که وجود دارد، راحت می‌تواند بنویسد اما نوشتن آثار اربعینی مقداری مهارت و حوصله می‌خواهد. امروزه اما از طرف اندیشمندان، فیلسوفان، دانشگاهیان و هنرمندان آثار خوبی خلق شده که باید مدتی از این آثار بگذرد تا بتوانیم آنها را قضاوت کنیم و ببینیم کجای کار هستیم و از چه ظرفیت‌های غافل بوده‌ایم که در آینده به آنها بپردازیم.
امسال به سبب شیوع ویروس کرونا خیل عظیمی از عاشقان اباعبدالله از پیاده‌روی اربعین محروم شدند؛ از جمله نویسندگانی که می‌توانستند از این فضا برای خلق اثر ادبی استفاده کنند. چگونه با این مسئله برخورد کنیم که بتوانیم از ظرفیت‌های اربعین همچنان استفاده کنیم؟
همان‌طور که عرض کردم اربعین دارای ظرفیت‌های متفاوتی است که برای هویت‌بخشی امروز ما مفید است اما به‌شرطی که (اربعین) مردمی باقی بماند. اگر هر کدام از حکومت‌ها سبب شوند که نگاه مردمی از اربعین گرفته و به یک ابزار تبدیل شود، متأسفانه از این ظرفیت‌هایی که در مورد آنها صحبت کردیم، خالی خواهد شد و به‌گونه‌ای می‌شود که ما نمی‌توانیم در راستای هدفی که داریم، از این دریای خروشان بهره لازم را ببریم.
نظر شما