این کتاب در «۱۱ فصل» تنظیم شده که موضوعاتی چون؛ شیوه‌نامه ارزش خبری؛ از تشخیص تا به کارگیری، شیوه‌نامه عنصر شناسی؛ از کاربرد عناصر اطلاعاتی تا چیدمان اطلاعات در خبر، شیوه‌نامه خبر نویسی؛ از سبک‌های سنتی و نوین تا کاربرد واژگان، شیوه‌نامه گزارش خبری؛ دو سبک نوین به همراه دستورالعمل‌های نوشتن، شیوه‌نامه گزارش‌نویسی توصیفی، تحلیل، تحقیقی، شیوه‌نامه مصاحبه؛ خبری، عمقی، شیوه‌نامه یادداشت نویسی، شیوه‌نامه مقاله نویسی، شیوه‌نامه نقد نویسی، شیوه‌نامه تیترنویسی؛ تکنیک‌ها و شیوه‌نامه فتوژورنالیسم را شامل می‌شود و نویسنده در هر فصل، نگاهی به «چگونگی تنظیم فرم‌های روزنامهنگاری» با نگاهی متفاوت می‌پردازد.
این اثر با تکیه بر «تجربیات علمی و عملی مجید رضاییان»- که بیش از چهار دهه از عمر خود را در رسانه‌های مختلف گذرانده است- به رشته تحریر در آمده و او با زبانی ساده تلاش می کند مفاهیم گسترده و متنوع روزنامهنگاری را همراه با جدیدترین شیوه‌ها و اصول به‌روز نگارش در فضای رسانه به مخاطبان خود منتقل کند.
از رضاییان پیش از این کتاب‌های «تیترنویسی در وب» و «تیترنویسی»-جدای از پژوهش های بررسی اطلاعات در خبر و پیام در خبر- منتشر شده که در هر یک از این آثار، با نگاهی نو به موضوع تیترنویسی می پردازد و مطالب عمیق و متفاوتی در حوزه روزنامهنگاری به مخاطب خود منتقل می‌کند.
به بهانه انتشار کتاب جدیدش دقایقی با وی درباره ضرورت نگارش این اثر، همچنین «ویژگی‌ها و تمایز آن» با سایر کتاب‌های حوزه روزنامهنگاری و رسانه به گفت‌وگو نشستیم؛ رضاییان در این مصاحبه به طرح دغدغه‌های خود در حوزه نگارش روزنامه نگاری به نکاتی پرداخت و تاکید کرد که روزنامهنگاری ایران نیازمند تغییر و عبور از شیوه‌های رایج خبرنویسی-تحت عنوان »وی گفت، وی افزود » است که متاسفانه اکنون در اکثررسانه‌ها مرسوم شده است.
در ابتدا کمی درباره ضرورت نگارش این کتاب بگویید.
در طول سال‌های فعالیت در رسانه‌های مختلف، شاهدِ شیوه‌های مختلف نگارش در روزنامه‌ها و رسانهها بودم و معتقدم باید کتابی در روزنامهنگاری می‌داشتیم که قواعد هر فرم را به ما یادآوری کند ولذا این کتاب فقط شامل دستورالعمل‌هایی برای نگارش بهتر در فضای رسانه است.
هدف اصلی نگارش «شیوه‌نامه روزنامهنگاری» چه بود؟
هدف اصلی این بود که روزنامهنگاری را از «وی گفت» و «وی افزود» به سمت دیگری سوق بدهیم. مساله اصلی این است که امروز در رسانه‌های ما اکثر تولید مطالب، در قالب وی گفت و وی افزود قرار داده و بعد منتشر می‌شود؛ در حالی که نام این کار، روزنامهنگاری نیست. اکنون در دنیا تکنولوژی‌های ارتباطی بسیار گسترده شده، وب۲ روزنامهنگاری را به چالش کشیده و قرار است تا سال ۲۰۲۳ وب ۳ کامل شود و تصویر بر متن نیز، غالب خواهدشد؛ این موضوع هم – جدای از چالش های امروز-تغییرات بیشتری در کار روزنامه‌نگاران ایجاد می‌کند. البته از دید ما روزنامه‌نگاران ورود وب ۳ ازجهاتی، اتفاق خوبی نیست؛ زیرا سطح آگاهی و دانش در جامعه پایین می‌آید و از عمق مخاطب کاسته خواهد شد. امروز مخاطب در شبکه‌های اجتماعی، همه چیز را می‌بیند و می‌داند؛ اما در عین حال، «چگونگی‌ها و چرایی‌ها» را نمی‌یابد که بعدا بداند. لذا اطلاعاتش عمقی ندارد؛ در حالی که به دنبال این عمق و چرایی‌ها هست. معتقدم این کار، بر عهده روزنامه‌نگاران است که برای عمق‌بخشی به اطلاعات مخاطبان تولید محتوا داشته باشند و چرایی‌ها و چگونگی‌ها را روشن سازند، اما با مهارت و قواعد درست حرفه‌ای.
مخاطب در این اثر چه می‌آموزد؟
زمانی که می‌گوییم مطالعات روزنامهنگاری یعنی این مطالعات متکی بر «شش فرم پایه» است که در این کتاب به قواعد همه فرم‌های پایه، فتوژورنالیسم و فرم تیترنویسی اشاره می شود. در این کتاب می‌خوانیم که اگر خبری در سبک رویترز می‌نویسید، چه قواعدی دارد؟ هرم وارونه و تاریخی و تلفیقی چه قواعدی دارد؟ دو سبک جدید به سبک‌های نگارش گزارش خبری افزوده شده و به صورت تشریحی دستورالعمل‌هایی برای انواع گزارش نویسی و نیز، مصاحبه، یادداشت، نقد و تیترنویسی مطرح می‌شود.
یکی از ویژگی‌های کتاب‌های شما پرسش و تمرین در پایان هر فصل است و در کتاب‌های قبلی‌تان شاهد این موضوع بودیم، این کتاب هم همین‌گونه است. درباره ضرورت قرار دادن این تمرین‌ها بگویید.
همه مطالب کتاب با تکیه بر پژوهش‌ها و تحقیق‌ها و تجاربم در طول فعالیت در رسانهها تدوین شده است. من برای اینکه اطاله کلام نشود؛ نمونه و مثال زیادی در کتاب نیاوردم و به جای آن در پایان هر فصل به پرسش و تمرین اکتفا کردم. پرسش‌ها و تمرین‌ها بعد از طرح هر مبحث در فصول یازده‌گانه به مخاطبان آموزش می‌دهد که قواعد هر فرمی چیست و او به صورت عملی با موضوع چگونه بایدروبه‌رو شود.
در این کتاب چه میزان به شیوه‌های نوین روزنامهنگاری بین‌المللی اشاره کردید؟
تلاش کرده‌ام به نمونه‌های موفق اشاره داشته باشم و با گزارش‌نویسی و خبرنویسی در ایران مقایسه کنم. الان در گزارش‌نویسی ما با یک مشکل جدی روبه‌رو هستیم؛ خبرنگاران ما در گزارش بعد از یک تیتر و لید سه مصاحبه با وی گفت و وی افزود و سه میان‌تیتر می‌آورند و در انتها هم یک پایان‌بندی می‌گذارند. این شیوه کار و تنظیم گزارش به حرفه روزنامهنگاری لطمه می‌زند. اکنون در آژانس‌های خبری یا در روزنامه‌نگاری‌های فرم خبری - گزارشی یا خبری – تحلیلی در مطبوعات توسعه‌یافته دنیا از وی گفت و وی افزود استفاده نمی‌کنند؛ بلکه کار روزنامهنگار تولید محتواست. زمانی که خبرنگار قصد دارد خبری بنویسد اطلاعات مورد نظر خود را به دست می‌آورد و بعد خبر آن را می‌نویسد.
تفاوت این کتاب با همه کتاب‌هایی که درباره روزنامهنگاری و خبرنویسی منتشر شده چیست؟
به نظرم در ادبیات پژوهشی روزنامهنگاری جای این دستورالعمل‌ها خالی بود. من فکر می‌کنم در میان همه این آثار جای کتابی خالی بود که به صورت مشخص به روزنامه‌نگاران ما دستورالعمل‌ها را ارایه دهد، زیرا در میان همکاران خود بارها این سوال را شنیده‌ام که چه باید کردتا خبرها، یکسره «وی گفت- وی افزود» نباشد؟ من در جواب آنها این کتاب را نوشتم و گفته‌ام که دستورالعمل تولید خبر در هر فرم روزنامهنگاری چیست. در این دستورالعمل‌ها به تعریف خبر و گزارش نپرداخته‌ام زیرا منابع این اطلاعات در کتاب‌های مختلف به شایستگی وجود دارد؛ بلکه به سراغ دستورالعمل‌های جمع‌بندی شده برای هر فرم که تاکنون منتشر نشده، رفته‌ام تا خبرنگار بر مبنای آن به تولید محتوا بپردازد. به عنوان مثال عامل انسانی در خبر یک فاکتور است و خبرنگار می‌تواند در بخشی از خبر، «یک نقل قول طلایی» بیاورد؛ نه اینکه از ابتدا تا انتهای خبر، نقل قول بیاورد. همچنین در بحث نقدنویسی ـ به منزله یکی از حلقه‌های گمشده مطبوعات ایران ـ دستورالعمل‌هایی نوشته‌ام که روزنامهنگار می‌تواند با تکیه به آنها، نقدهای درست و به‌جایی بنویسد.
شما به ارایه تجربیات خود در این کتاب اشاره کردید، نمونه ایرادها و مشکلات خبرنویسی در مطبوعات چقدر برای شما ملموس بود؟
بخشی از روزنامهنگاری در سردبیری این‌گونه است که وقتی مطلبی را می‌بیند از نظر اصول و قوانین حرفه‌ای آن را می‌سنجد. سردبیران به مرور در مقام عمل، تجربه حرفه‌ای کسب می‌کنند و من نیز، مانند دیگران احساس کردم می‌شود این تجارب را در یک کار پژوهشی ارایه کرد و بهتر است که به نسل بعدی منتقل شود. به همین دلیل از تجارب دوره سردبیری‌ام در مطبوعات استفاده کردم. زمانی که یک مطلب به دست سردبیر می‌رسد؛ او اگر ایرادی می‌بیند باید آنها را رفع کند و در گام بعدی، باید برای ایجاد موج در جامعه اقدام کند که بخشی از آنها به مهارت‌های فنی روزنامهنگاری ما برمی‌گردد. ما باید در روزنامهنگاری ایران مهارتافزایی داشته باشیم و این کتاب تلاش می‌کند با دستورالعمل‌های کاربردی برای روزنامه‌نگاران مهارتافزایی داشته باشد.
تدوین و آماده‌سازی این کتاب چه مدت طول کشید؟
نگارش این کتاب ۱۸ ماه طول کشید و بهمن سال گذشته به پایان رسید اما به دلیل بیماری کرونا انتشار آن با وقفه روبه‌رو شد. از آنجایی که این بیماری ادامه داشت تصمیم گرفتیم که مرداد ماه منتشر شود. البته اکنون امکان خرید اینترنتی آن فراهم شده و چاپ جلد اول کتاب در حال اتمام است و پیش‌بینی می‌شود که چاپ دوم کتاب تا قبل از پایان سال منتشر شود.
مخاطبان این کتاب شاغلان حوزه روزنامه نگاری هستند یا افرادی که تازه قصد ورود به این حرفه را دارند؟
مطالب به‌گونه‌ای تدوین شده که ساده باشد؛ به همین دلیل، این کتاب برای افرادی که می‌خواهند به حرفه روزنامهنگاری وارد شوند یا دانشجویانی که مشغول تحصیل این رشته هستند؛ کاربرد خواهد داشت. کتاب «شیوه‌نامه روزنامهنگاری» در ۱۹۲ صفحه توسط دفتر مطالعات و و برنامه‌ریزی رسانهها منتشر شده است.
نظر شما