«خداحافظ درختان سرو» و «بانوی قصه من» نوشته مژگان شیخی ازجمله آثاری است که نوجوانان را با ابعاد مختلف شخصیتی این بانوی گرانقدر آشنا می‌کند. مژگان شیخی علاوه بر اینکه آثار دینی مختلفی را برای بچه‌ها نوشته در زمینه‌های دیگر نیز آثار قابل توجهی از خود برجای گذاشته است که ازجمله آخرین کارهایش می‌توان به بازنویسی کامل متن کلیله و دمنه شامل ۵۴ قصه که در یک مجموعه ۱۸ جلدی منتشر شده، مجموعه ۶ جلدی «حسنی» و رمان کودک «خروس شاعر» که از طرف موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران از بین ۴۱۷ اثر تالیفی در بهار ۹۹ به عنوان کتاب برتر معرفی شد، اشاره کرد. در ادامه گفت‌وگوی ما را با این نویسنده پرکار و فعال حوزه کودک و نوجوان می‌خوانید:
چه شد که تصمیم گرفتید کتاب «خداحافظ درختان سرو» را درباره حضرت زینب (س) بنویسید، و در این کتاب سعی کردید به چه مواردی بپردازید؟
معمولا بچه‌ها از همان دوره کودکی با واقعه کربلا آشنا هستند و در ایام محرم مراسم‌ها و تعزیه‌ها را می‌بینند و با اینکه چه اتفاقی در کربلا افتاده کم‌و بیش آشنایی دارند. براین اساس در این مراسم‌ها اطلاعاتی هم درباره حضرت زینب(س) کسب می‌کنند که خواهر امام حسین (ع) بودند، شهادت عزیزانشان را در واقعه کربلا دیدند، مشکلاتی داشتند و بعد به شام و کوفه رفتند. اما من در این کتاب می‌خواستم به بچه‌ها بگویم که حضرت زینب (س) شخصیت بی‌نظیری داشته و محدود به واقعه کربلا نمی‌شود، درواقع اطلاعاتی درباره شخصیت این بانو و پیام‌ها و ایستادگی‌شان در واقعه کربلا از مسائلی است که معمولا گفته شده است اما من می‌خواستم با این کتاب به بچه‌ها بشناسانم که چه اتفاقی می‌افتد که یک انسان به این مرحله می‌رسد و برای جهانیان الگو می‌شود. اینکه چه دوره کودکی داشته و چگونه پرورش یافت است. من در این کتاب از دوره کودکی حضرت زینب (س) شروع کردم و به نقش پدر و ماردشان اشاره کردم و خواستم بچه‌ها بیشتر با ابعاد شخصیتی این بانو آشنا شوند و شناختاشان فقط به مساله واقعه کربلا محدود نشود.
نوجوانان با مطالعه کتاب «خداحافظ درختان سرو» با چه ابعادی از بعدهای مختلف شخصیتی حضرت زینب (س) آشنا می‌شوند؟
با توجه به اینکه در این کتاب از دوره کودکی تا زمان وفات حضرت زینب (س) بیان شده، ابعاد مختلف شخصیتی این بانو را دربرمی‌گیرد. اینکه ایشان نمادی از صبر و ایستادگی بودند، شخصیتی موثر و تاثیرگذار بودند، زمانی که می‌خواستند عدالت‌خواهی کنند با قدرت حرفشان را بیان می‌کردند، در سخت‌ترین شرایط در مقابل ظلم و ستم می‌ایستادند و پیام حق و عدالت را می‌رساندند، دانش و اطلاعات بالایی داشتند و کلاس‌های درسی برای برگزار می‌کردند و ... از مواردی است که به صورت روایت داستانی درقالب ماجراهایی بیان شده است. از سویی به صورت غیرمستقیم به خصوصیت‌های ایشان از دوره کودکی تا بزرگسالی هم اشاره شده، که در نبود مادر چگونه عهده‌دار وظایف خانه بودند، چگونه همسر و چگونه مادری بودند، در برخورد با دیگران چگونه رفتار می‌کردند، همه و همه از مواردی است که با خواندن داستان به صورت غیرمستقیم مشخص می‌شود.
شما علاوه بر این کتاب، چند سال پیش رمانی هم با عنوان «بانوی قصه من» نوشتید که به ناشر تحویل داده بودید، این کتاب منتشر شد؟
بله، این کتاب را حدود 6 سال پیش برای حوزه هنری نوشتم، اما به‌دلیل تغییرات و جابجایی‌هایی که صورت گرفت به نتیجه‌ای نرسید تا اینکه حدود دو ماه پیش مراحل چاپ این کتاب سپری شد و به‌زودی منتشر می‌شود.
این رمان چه تفاوتی با کتاب قبلی شما درباره حضرت زینب(س) دارد؟
این رمان روال داستانی دارد و به فراخور داستان، افراد مختلف دیدگاه خودشان را درباره حضرت زینب(س) بیان کرده‌اند، اما روند داستانی حفظ شده است. روایت اول شخص است و تفاوت‌های زیادی با کتاب «خداحافظ درختان سرو» دارد. مثلا «بانوی قصه من» این‌گونه آغاز می‌شود که «من دایه بانو زینب (س) هستم...» یعنی صفیه از دوران کودکی این بانو شروع می‌کند، بعد به تدریج داستان جلو می‌آید تا زمانی‌که فضه، همسایه ایشان از بانو زینب می‌گوید و همین‌طور داستان ادامه پیدا می‌کند تا اینکه حضرت زینب (س) بزرگتر می‌شود و افراد مختلفی که در زندگی ایشان هستند تعریف‌هایی درباره بانو زینب می‌کنند و داستان را جلو می‌برند. نفر بعدی آسیه، شاگرد بانو زینب (س) است که درباره این حضرت سخن می‌گوید. کم کم داستان به زمان حرکت به سوی کربلا می‌رسد و در آنجا پسر این بانو از مادرش می‌گوید و کم کم به سکینه دختر امام حسین(ع) می‌رسیم. سپس خود حضرت زینب (س) داستان را پیش می‌برند. در بخش دیگری از داستان عبدالله ابن جعفر، همسر حضرت زینب (س) از ایشان می‌گوید. البته فقط اصحاب و یاران درباره ایشان صحبت نمی‌کنند؛ هم افراد مثبت و هم افراد منفی سخن می‌گویند. مثلا هند همسر یزید در بخشی از داستان درباره ایشان صحبت می‌کند و بعد سفیر روم در شام، شمر، یزید و ... به‌هرحال داستان هم از نظر نگارش با داستان قبلی تفاوت دارد هم اینکه سعی کردم کار جدیدی بنویسم که قبلا انجام نشده باشد.
نوجوانان با خواندن این رمان با چه ویژگی‌هایی از زندگی این معصوم آشنا می‌شوند؟
چون این کتاب رمان است و از کودکی تا وفات ایشان را دربرمی‌گیرد، به همه صفاتی که ما از ایشان می‌شناسیم در قالب داستان، اشاره شده است ازجمله صبر، ایستادگی، شهامت، روشنگری، عدالت‌خواهی و ...
با توجه به مطالعاتی که در آثار منتشر شده و همچنین منابع موجود در این زمینه داشتید، به‌نظر شما چه ابعادی از زندگی و شخصیت این بانوی بزرگوار هنوز مغفول مانده و در آثار کودک و نوجوان به آن پرداخته نشده است؟
به نظر من در آثار منتشر شده به صورت مستقیم خیلی به صفات اشاره شده است اما اینکه بهتر است به صورت غیرمستقیم به آن پرداخته شود. مساله‌ای که در نوشتن آثار مذهبی در جذب مخاطب اهمیت دارد پرهیز از تکراری‌گویی، کلیشه‌ای نبودن و غیرمستقیم گویی و خلاقیت در کار است، مهم طرز نگارش، زوایه دید و خلاقیت نویسنده است که می‌تواند یک اثر را به اثری جذاب برای مخاطب تبدیل کند.
به‌نظر شما تعداد کتاب‌هایی که با موضوعات دینی مخصوصا حضرت زینب (س) برای کودک و نوجوان نوشته شده پاسخگوی نیاز مخاطب هست؟
به نظر من ما نباید تعداد و کمیت را مدنظر بگیریم که آیا این تعداد پاسخگوی نیاز مخاطب هست یا نه، بیشتر باید به کیفیت توجه کنیم که آیا این تعداد آثار منتشر شده از نظر کیفیت پاسخگوی مخاطب هست یا نه. به نظر من اگر تعداد کمتری کتاب با کیفیت نوشته شود، بهتر از تولید تعداد زیادی کتاب بی‌کیفیت است. وقتی کتابی از نظر کیفیت خوب باشد، بیشتر هم خوانده می‌شود و اثربخشی بیشتری هم دارد و خواه‌ناخواه شمارگان آن هم افزایش می‌یابد. اما بیشتر آثاری که الان در این زمینه وجود دارد، تکراری است و خلاقیت زیادی در آنها دیده نمی‌شود و چون بچه‌ها کم و بیش درباره معصومان (علیهما سلام) اطلاعات و محفوظاتی دارند، این کتاب‌ها برایشان تکراری است و خیلی جذابیت ندارد.
نویسندگان ما چقدر به تولید کتاب درباره موضوعات دینی توجه دارند؟
تا جایی که من اطلاع دارم کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته و منتشر شده است اما مساله مهم میزان تاثیرگذاری آن است. به نسبت کارهای تکراری تعداد کارهای خوب خیلی کمتر نوشته شده است.
به عنوان نویسنده‌ای که تالیفاتی هم در حوزه کتاب‌های دینی کودک و نوجوان دارید، فکر می‌کنید چه چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
کار کردن درباره مسائل مذهبی کار آسانی نیست، چون باید منابع معتبر در دسترس باشد. مخصوصا وقتی می‌خواهیم برای کودکان و نوجوانان کار کنیم، منابع زیادی که دربردارنده اطلاعاتی از دوران کودکی معصومان (علیهما سلام) باشد، وجود ندارد و به خاطر حساس بودن موضوع نمی‌توان خیلی زیاد هم از تخیل استفاده کرد و حتما باید با استناد به منابع باشد. به‌هرحال کار کردن درباره موضوعات مذهبی قدری سخت‌تر است، هم باید دقت کرد که چطور با تخیل ادغام شود، هم باید به آن دوره تاریخی و ویژگی‌های آن توجه شود. از سویی نباید کار تکراری باشد و باید با سایر آثار منتشر شده، متمایز باشد چون درباره موضوعات دینی تعداد زیادی کتاب نوشته شده است.
چه پیشنهادی در این زمینه دارید؟
با توجه به حجم بالای آثار موجود، بهتر است بیشتر به خلاقیت و کیفیت کار توجه کنیم و از تکراری‌گویی و نصیحت‌های مستقیم بپرهیزیم چون بر مخاطب اثر منفی می‌گذارد.
نظر شما