خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با شیوع گسترده ویروس کرونا در جهان و تحت تاثیر قرارگرفتن تمامی فعالیت‌های حضوری اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... بسیاری از این فعالیت‌ها در بستر فضای مجازی و آنلاین قرار گرفت و با تغییر رویکرد از فعالیت حضوری به مجازی تلاش شد تا به حیات فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی اما در قالبی دیگر، پرداخته شود. یکی از این فعالیت‌های فرهنگی که در دوران کرونا بسیار آسیب دید و تحت تاثیر قرار گرفت، برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب بود که متاثر از ویروس کووید-19 به ارائه فعالیت در فضای مجازی روی آورد.
 
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز از این جریان مستثنی نبوده و به‌دنبال حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از صنعت نشر کشور و کمک به ناشران، شاهد برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی هستیم. در این راستا، با احمد ذوعلم، مدیر آژانس ادبی «دایره‌مینا» گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

به نظر شما، فعالیت آژانس‌های ادبی در نخستین تجربه‌ برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چیست و چه انتظاری می‌توان داشت؟
 
برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به‌‌شکلی که نمایشگاه کتاب تهران نیز قرار است برگزار شود، تجربه‌ جدید و متفاوتی است. تجربه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، تجربه‌ای است که در گذشته وجود نداشته و شکلی جدید از ارتباط است که در این دوره شاهد آن هستیم. برگزاری نمایشگاه کتاب به‌شکل مجازی، می‌تواند اتفاق مبارکی باشد؛ هرچند باید گفت که در شرایط فعلی ناگزیر به برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی هستیم. البته ممکن است راه‌های دیگری نیز برای حمایت از ناشران، غیر از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب وجود داشته‌باشد؛ اما به‌نظر می‌آید که این شیوه، امن‌ترین و بهترین راه ممکن در شرایط موجود است.

فعالیت آژانس‌های ادبی در نمایشگاه‌ مجازی کتاب نیز انجام همان کارهای همیشگی در نمایشگاه فیزیکی کتاب از جمله انجام مذاکرات خرید و فروش رایت کتاب‌ها در قالب فعالیت مجازی و آنلاین است. البته هنوز نمی‌دانم که ساز و کار نمایشگاه مجازی کتاب در بخش فعالیت رایت‌سنتر چطور خواهد بود، اما اگر قرار باشد که نمایشگاه مجازی کتاب فعالیت ثمربخشی داشته‌ باشد، باید به تمام ابعاد این جریان دقت شود و طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم برای آن صورت بگیرد.
 
البته باید توجه کرد که اطلاع‌رسانی برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به ناشران و آژانس‌های بین‌المللی، انجام شود تا کسانی که خواهان خرید رایت کتاب‌های ایرانی هستند، بتوانند در این رویداد شرکت کنند. نکته قابل توجه این است که، هنگام بارگذاری آثار آژانس ادبی دایره‌‌ی مینا در پلت‌فرم مورد نظر نمایشگاه با نکته‌ی قابل‌توجه محدودیت ۱۵ جلدی کتاب مواجه شدیم و این اتفاق عجیبی است. به‌طور مثال در نمایشگاه کتاب فرانکفورت برای هر آژانس امکان بارگذاری و عرضه‌ی هزار اثر امکان‌پذیر بود تا بتوان درباره آن‌ها مذاکره و گفت‌وگو کرد.
 
فضای مطلوب و مورد انتظار شما در نمایشگاه مجازی کتاب چیست؟ چه انتظاراتی دارید؟
موارد مختلفی وجود دارد که اگر به آن توجه شود، فعالیت آژانس‌های ادبی با ناشران و دیگر آژانس‌های بین‌المللی را ثمربخش می‌کند. یکی از این موارد امکانات فنی است و دیگر آن‌که باید دید که آیا اتاق‌های گفت‌وگوی مجازی برای صحبت و معرفی آثار به آژانس‌های ادبی و ناشران بین‌المللی وجود دارد یا خیر. مهم‌تر از همه اینکه باید برگزاری چنین رویدادی به صورت مجازی و حضور آژانس‌‌های ادبی در آن به‌درستی به مراجعه‌کنندگان، مخاطبان، ناشران و آژانس‌های ادبی کشورهای دیگر اطلاع رسانی شود تا در این رویداد شرکت کنند. البته اطلاعی از چگونگی دعوت ناشران خارجی با چه فرآیند و ساز‌و‌کاری به نمایشگاه مجازی کتاب ندارم. فقط این را می‌دانم که خیلی‌ اوقات، ممکن است بنابر دلایل مختلف، حضور در نمایشگاه‌های کتاب مختلف ازجمله نمایشگاه مجازی کتاب اولویت ناشران و آژانس‌های ادبی نباشد یا به هر دلیلی اصلاً نتوانند در این رویداد حضور پیدا کنند؛ اما با مجازی شدن نمایشگاه کتاب کارها خیلی راحت‌تر خواهد شد و به‌ نوعی فرصتی ایجاد شده که باید آن را مغتنم بشماریم تا تعداد حاضران خارجی نمایشگاه کتاب را با یک برنامه‌ریزی‌ درست افزایش بدهیم.
 
برنامه‌ها و اقدامات مورد نظر آژانس‌ ادبی دایره‌ مینا برای حضور و فعالیت در نمایشگاه کتاب مجازی چیست؟
فعالیت‌های آژانس ادبی دایره‌ مینا به شرایط فنی موجود در نمایشگاه مجازی کتاب و شکل طراحی فرآیند‌های آن بستگی دارد. در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب که به‌شکل مجازی برگزار شد و در آن حضور پیدا کردیم، منتخبی از کتاب‌‌های ناشرانی را که نمایندگی آن‌ها را داریم، در پلت‌فرم موردنظر به نمایش درخواهیم آورد و ناشران و آژانس‌های ادبی پس از انتخاب کتاب‌های عرضه شده با آژانس ادبی دایره مینا برای انعقاد قرارداد، وارد مذاکره خواهند شد.
 
آیا چنین امکانی وجود دارد که پس از گذراندن این تجربه، بخش فروشگاهی نمایشگاه را به فضای مجازی منتقل کنیم و نمایشگاه کتاب فیزیکی صرفاً در بعد نمایشگاهی خود باقی بماند؟ آیا می‌توان چنین انتظاری را از نمایشگاه کتاب تهران داشت؟
نمایشگاه مجازی و فیزیکی کتاب هر دو قابلیت‌های منحصر به‌فرد خودشان را دارند و نباید فرض کنیم که برگزاری هرکدام از این نمایشگاه‌ها، در دراز‌مدت ما را از دیگری بی‌نیاز می‌کند. در حال حاضر که در شرایط خاصی به‌ سر می‌بریم، مجبوریم که نمایشگاه کتاب تهران را در کوتاه‌مدت به‌ صورت مجازی برگزار کنیم. از ویژگی خریداران کتاب این است که خواهان کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی کتاب‌ها هستند و دوست دارند با ناشران و کارشناسان گفت‌وگو کنند. این موضوعی است که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌خوبی اتفاق می‌افتد. البته یکی از نقدهایی که همواره به نمایشگاه کتاب تهران وارد بوده این است که این نمایشگاه، یک فروشگاه بزرگ کتاب است. البته ایرادی هم ندارد که نمایشگاه کتاب تهران به شکل یک فروشگاه کتاب باشد و این موضوع، یکی از ویژگی‌های مثبت و مزیت نمایشگاه کتاب تهران است. اما به‌ دلایل مختلف، همین فروشگاه بزرگ پیچیدگی‌هایی ایجاد می‌کند که موجب اذیت شدن شرکت‌کنندگان آن می‌شود. مثلاً خیلی وقت‌ها مخاطبان و مراجعه‌کنندگان، کتاب مورد نظرشان را به‌سختی پیدا می‌کنند.
 
فکر می‌کنم با بهره‌گرفتن از این تجربه در آینده می‌توان تلفیقی از نمایشگاه فیزیکی و مجازی داشت. به این ترتیب امکان خرید مجازی برای افرادی که می‌خواهند با شرایط خاصی کتاب‌ها را به‌صورت مجازی خریداری کنند وجود خواهد داشت و سوی دیگر نمایشگاه به‌صورت فیزیکی هم برگزار خواهد شد که ویژگی‌ها و مزیت‌های خاص و منحصر‌به‌فرد خودش را دارد. البته اگر نمایشگاه مجازی صرفاً با هدف فروش کتاب برگزار شود و به‌نوعی به یک فروشگاه اینترنتی کتاب تبدیل شود؛ مزیتی به همراه نخواهد داشت. افرادی که طراح این ایده هستند باید به این مسأله فکر کنند که اگر قرار است که این رویداد به یک فروشگاه بزرگ مجازی کتاب تبدیل شود باید در ایام نمایشگاه کتاب مزایای ویژه‌ای چون تخفیف و برگزاری رویدادهای مجازی داشته‌ باشد تا بتواند تمایز خودش را به بهترین شکل نشان داده و اثرگذار باشد.