به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، نشست «ظرفیت‌های تبادل نشر ایران و افغانستان» در پنجمین روز نمایشگاه مجازی کتاب تهران به همت بخش بین الملل این نمایشگاه برگزار شد. در این جلسه حجت‌الاسلام جواد ابوالقاسمی، مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی سازمان سمت، جعفر همایی، مدیر انتشارات نی و سید‌مجید سلطانی، مدیر موسسه فرهنگی «شانه‌سرک» و همچنین غلام سرور سعادت، مدیر انتشارات سعادت افغانستان و شیر‌احمد سعیدی، مدیر انتشارات سعید افغانستان حضور داشتند. 

نوروزی دبیر نشست، تبادل کتاب را به‌عنوان یکی از ابعاد مهم تبادل محصولات فرهنگی دانست و گفت: تبادل کتاب بین کشور‌های همزبان مانند ایران  و افغانستان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کتاب بدون، تغییر، روتوش و اصلاح و کتاب همان‌طور که در ایران و یا افغانستان تولید شده، به‌همان شکل منتشر و در بین کتاب‌دوستان دو کشور عرضه می‌شود.
 
ایران و افغانستان یک پیکر هستند
در ادامه نشست، ابوالقاسمی، با گرامی‌داشت یاد و خاطره شهدای دانشجویان حمله تروریستی داعش به دانشگاه کابل و همچینن حجت‌الاسلام و المسلمین احمد احمدی، رئیس فقید «سمت» با اشاره به دیدگاه مقام معظم رهبری درباره ایران و افغانستان بیان کرد: ایران و افغانستان یک پیکر هستند. به گفته مقام معظم رهبری ایران و افغانستان دوست و یا همسایه نیستند بلکه خویشاوند هستند؛ بنابراین از همین اشتراکات که مانع از ایجاد گسل فرهنگی شده، ظرفیت‌های تبادل فرهنگی کتاب‌محور قابل بحث است.
 
وی با اشاره به سابقه فعالیت سمت در عرضه کتاب‌ نویسندگان افغانستانی افزود: بیش از 60 اثر استادان افغانستان از سوی سمت منتشر شده و در کتاب‌فروشی‌های سازمان عرضه می‌شود مایه خوشحالی است که آموزش زبان پشتو در دانشگاه‌های ایران آغاز شده که‌ وجود تمرکز قومی، زبانی در این کشور را نشان می‌دهد. فعالیت بیش از 170 دانشگاه شامل 40 دانشگاه دولتی و 130 خصوصی در افغانستان نشان می‌دهد که ظرفیت بالایی برای تبادل و تعامل فرهنگی کتاب‌محور بین این دو کشور وجود دارد. دانش‌آموختگان افغانستانی در دانشگاه‌های ایران نیز ظرفیت قابل‌توجهی برای تولید آثار علمی با توجه به ذوق ادبی در این کشور، است که البته کمتر در نظر بوده است.

ابوالقاسمی با اشاره به ارتباط حداقل 10 کتاب‌فروشی افغانستانی با انتشارات سمت، گفت: فروشگاه طبی فاضلی، سعادت، رهنمود بلخ، سلطانی انتشارت تاج، دانشگاه ابن‌سینا و سعیدی از‌جمله ناشران و کتاب‌فروشانی هستند که با سازمان در تعامل هستند. با شیوع ویروس کرونا این تعامل ضعیف شد که امید‌واریم احیا شود. توزیع کتاب‌های مجازی و طراحی سایت ویژه برای افغانستان با هدف فعالیت قوی‌تر در حوزه فروش و دریافت نسخه‌های pdf کتاب‌ها در آینده نزدیک به نتیجه می‌رسد.

نوروزی با اشاره به ضرورت توجه و ایجاد زمینه و عرضه امکانات، برای تولید کتاب در افغانستان در داخل این کشور و به همت ناشران افغانستانی گفت: بدون شک در داخل و خارج از کشور، به‌ویژه افغانستان نگاه باز و گسترده داشتند.

فعالیت 120 ناشر در دوره پسا طالبان در افغانستان
سعیدی درباره وضعیت نشر در افغانستان بیان کرد: در دو دهه گذشته از سال 1380 به قبل، انتشارات خصوصی در افغانستان فعالیت نداشتند و فقط انتشارات دولتی بیهقی به انتشار کتاب‌ در افغانستان اشتغال داشت. به‌دلیل جنگ‌ و حاکمیت طالبان، آمار دقیقی از میزان تولید کتاب در افغانستان وجود ندارد. در دهه بعد که به‌عنوان افغانستان جدید می‌شناسیم، فرصت قابل توجهی برای رشد صنعت نشر ایجاد کرد در این دوران، در حال حاضر 120 ناشر در حال حاضر از سال 1385 در افغانستان شکل گرفتند؛ همچنین 300 کتاب‌فروش در این کشور به عرضه کتاب اشتغال دارند. 80 درصد این فعالان حوزه نشر، در 5  ولایت افغانستان استقرار دارند. بعد از سال 1390 در افغانستان، 4000  تا 5000 عنوان کتاب جدید منتشر شده است.
 
وی ادامه داد: با پیوستن افغانستان به سازمان تجارت جهانی، این کشور در زمره کشور‌‌های متعهد به قانون کپی‌رایت شناخته می‌شود. قانون کپی‌رایت داخلی نیز تدوین شده که البته با چالش‌هایی همراه است. صنعت نشر در افغانستان با چالش‌های دیگری در حوزه واردات و صادرات کتاب مواجه است.
 
سعیدی درباره چالش‌های افغانستان در حوزه کپی‌رایت بین‌المللی گفت: از نظر ساختاری به قانون پیوسته است اما درعمل ناشران موفق نشده‌اند برای چاپ کتاب با ناشران خارجی به تعامل برسند و تامین کتاب بیشتر در تعامل با جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته، کتاب‌هایی در زمینه زبان و ادبیات انگلیسی و یا علمی از ایران وارد شده است.
 
این ناشر افغانستان درباره مشکلات کپی‌رایت داخلی در افغانستان بیان کرد: هرچند پیشرفت‌هایی در این زمینه را شاهد هستیم اما  مشکلاتی از‌جمله سراسری نشدن این قانون وجود دارد به‌عبارت دیگر کتاب ناشران داخلی کپی می‌شود و البته این مشکل برای کتاب‌های خارجی وجود دارد. نبود تعریف کامل از ناشر، مولف و مترجم و دیگر ملحقات چاپ کتاب.

نشر افغانستان متاثر از شرایط اقتصادی و امنیتی است
سعیدی با بین این مطلب که صنعت نشر افغانستان متاثر از شرایط اقتصادی و شرایط امنیتی این کشور است ادامه داد: از سال 1390 تا به حال، جریان تولید کتاب واردات کتاب از کشور‌های دیگر به‌ویژه از جمهوری اسلامی ایران  روبه ‌بهبود بوده است؛ در عین حال چالش‌های فراوانی از نظر تهیه مواد خام، تولید محتوا، مشکلات مالیاتی و تقابل ناشران با دولت در این باره و صادرات کتاب به‌ویژه به جمهوری اسلامی ایران علاوه‌براین نحوه خریوج کتاب از گمرک ایران به افغانستان اما با وجود همه این مشکلات فرصت‌های قابل‌توجهی در عرصه کتاب در افغانستان همچنان وجود دارد و استقبال از کتاب بی‌سابقه است.

همایی در ادامه این نشست با اشاره به تجربه سفر به افغانستان و حضور در نمایشگاه کتاب کابل در سال 1397 گفت: یکی از نکات جذاب در این نمایشگاه عطش علم آموزی در دانشجویان افغانستانی بود و به‌نظر می‌رسد ظرفیت مبادله فرهنگی به‌ویژه در حوزه کتاب، با توجه به زبان و خط مشترک، بسیار قابل توجه است. اگر جریان آموزش به دانشجویان افغانستانی دانشگاه‌‌های ایران بیشتر توجه می‌شد، ظرفیت تبادل کتاب و مبادلات فرهنگی خیلی بیشتر این میزان فعلی بود.

وی بر افزایش مبادلات فرهنگی بین فرهنگستان ایران و افغانستان تاکید کرد و افزود: در حالی‌که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در حوزه‌های مختلف به‌ویژه حوزه علوم‌انسانی برای اصطلاحات مختلف معادل‌یابی‌های قابل توجهی انجام داده در افغانستان از واژه‌های انگلیسی برای اصطلاحات استفاده می‌کنند؛ بنابراین باید به تبادل این تجربه‌ها توجه کرد چراکه ااگر غفلت شود، شاید فرصت جبران نباشد.

واردات میلیارد‌ها کتاب از ایران به افغانستان
غلام سرور‌سعادت، با اشاره به اشتراکات فرهنگی دو کشور در زمینه خط و زبان بیان کرد: دانشجویان‌ و دانش‌آموزان افغانستان کتاب‌هایی که از ایران وارد این کشور می‌شود را بدون  کم و کاست دریافت و مطالعه می‌کنند.

وی افزود: بنیان‌های فرهنگی افغانستان در طی جنگ خانمان‌سوز از بین رفته است و اگر جمهوری اسلامی ایران نبود و اگر کتاب‌های ایرانی در افغانستان وارد نمی‌شد امروز در افغانستان حتی یک فرهنگی عمید نیز وجود نداشت. میلیون‌ها یا حتی میلیارد‌ها کتاب به جمهوری اسلامی ایران به افغانستان وارد کرده‌ایم.

در ادامه این نشست، سلطانی با گرامی‌داشت یاد استاد زریاب و انتشار کتاب این نویسنده افغانستانی در انتشارات کلکین درباره واردات فرهنگی ایران و افغانستان بر محور کتاب، گفت: خوشبختانه اتفاقات قابل‌توجهی در طی سال‌‌های گذشته بین ایران و افغانستان را شاهد بودیم و با افزایش تعداد به علاقه‌مندان معتقدم ظرفیت‌ها برای پرداختن به این موضوع همچنان وجود دارد. موسسه شانه سرک، به‌عنوان تسهیل‌گر در حوزه انتقال کتاب از ایران به افغانستان فعالیت می‌کند و به جریان تبادل کتاب سرعت می‌بخشند. فروش رایت کتاب از ناشران بزرگ ایرانی، چاپ کتاب نویسندگان افغانستانی در ایران و استفاده فعالان حوزه نشر این کشور از چاپخانه‌های ایران همچنین تسهیل در فرآیند کتاب طراحی ویراستار و حتی آموزش از‌ مصادیق تبادلات فرهنگی دوکشور است. بسیاری از ناشران ایرانی در افغانستان اقدامات قابل توجهی تبادل کتاب داشته‌اند و موجب شد تا ناشران بیشتری به این حوزه ورود کرده‌اند.   
   
وی با اشاره به ظرفیت برگزاری نمایشگاه کتاب با توجه به جمعیت 35 میلیون نفری افغانستان، افزود: طی سال‌های اخیر، نمایشگاه‌های متعددی در افغانستان برگزار کردیم که به تقویت مراودات ناشران ایرانی با ناشران افغانستانی و همچینن آشنایی با ذائقه و سلیقه مردم افغانستان منجر شده است.

توجه به بازار مشترک کتاب ایران و افغانستان
مدیر موسسه شانه سرک، به چالش‌ تبادلات فرهنگی بین ایران و افغانستان در حوزه نشر اشاره و بیان کرد: خرید کتاب برای صادرات کتاب، همچنان با مشکلات بزرگی مواجه است چراکه بسیاری از ناشران ایرانی تصور می‌کنند پول رسمی افغانستان دلار است در‌حالی‌که هزینه‌های خرید و ارسال کتاب به افغانستان موضوع بسیار مهمی است؛ به‌عنوان مثال، نزدیک به 500 هزار تومان هزنیه کارتن کتاب با ارزش ریالی دومیلوین تومانی است که رقم قابل‌توجهی برای ناشران افغانستانی است؛ بنابراین ناشران ایرانی نیازمند آشنایی بیشتر با بازار کتاب افغانستان است.
سلطانی با بیان این مطلب که حضور مستقیم ناشران ایرانی در افغانستان به بازار کتاب ضعیف این کشور، لطمه می‌زند، افزود: برای حضور مستمر ناشران ایرانی در بازار کتاب افغانستان که به نظرم باید به‌عنوان یک بازار مشترک شناخته شود، نیازمند تعریف یک سازوکار با حمایت موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران است.

نوروزی با اشاره به مذاکره با موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در زمینه جانمایی ناشران متقاضی حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: بدون شک بزرگترین پنجره ورود ناشران افغانستانی به بازار نشر کشور، نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب تهران است چراکه زمینه دیگری برای ورود مستقیم کتاب ناشران این کشور وجود ندارد. امید‌واریم بعد از کرونا، جانمایی این ناشران در بخش ناشران عمومی انجام شود؛ چراکه وقتی این ناشران در بخش بین‌الملل جانمایی می‌شوند، به‌طور طبیعی مخاطبان عمومی بازار کتاب ایران چندان به این بخش مراجعه ندارد. هرچنداز محدودیت‌ها بخش عمومی با خبر هستیم، اما تغییر جانمایی کمک بزرگی به ناشران افغانستانی می‌کند. 
 
وی درباره ضرورت توجه به ایجاد ذائقه در بین مخاطبان افغانستانی بیان کرد: چقدر در مسیر توسعه و معرفی آثار کمتر شناخته شده  تلاش شده است؟ تا فقط به عرضه کتاب‌هایی که به واسطه موفقیت در بازار ایران محدود نشویم.
 
ابوالقاسمی درباره رفع چالش بحث انتقال کتاب به افغانستان گفت: پیشنهاد می‌کنم برای رفع چالش انتقال که بیشتر معطوف به مسائل حقوقی است نیازمند بحث و بررسی بیشتر با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین مسئولان گمرک  جمهوری اسلامی ایران است. بررسی مشکلات بانکی و انتقال پول نیز در توسعه تبادلات فرهنگی بر محور کتاب بسیار راهگشا است. سازمان سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها(سمت) همچنان برای مبادلات فرهنگی مشتاق است و برای ناشران و کتاب‌فروشی‌ها در افغانستان پنجره مجازی در سایت سازمان ایجاد خواهد شد و البته برای چاپ مشترک آمادگی کامل وجود دارد.

سعیدی با بیان این مطلب که بحث انتقال کتاب دارایس دو بعد اقتصادیو حقوقی است گفت: برای هزنیه انتقال معادل 500 هزار تومان‌ هزینه می‌شود؛ علاوه‌براین هزینه‌ها ناشران افغانستانی به‌دلیل اینکه در ردیف کالا‌های اقتصادی محسوب می‌شود 

انتقال کتاب از ایران به افغانستان دارای دو بعد اقتصادی و حقوقی است
وی با بیان این مطلب که بحث انتقال کتاب دارای دو بعد اقتصادی و حقوقی است گفت: انتقال کتاب از ایرن به افغانستان، معادل 500 هزار تومان‌ هزینه می‌شود؛ علاوه‌براین هزینه‌ها، با توجه به اینکه کتاب در ردیف کالا‌های اقتصادی محسوب می‌شود باید افزایش هزینه بابت توقف در مرز و تاخیر در ارسال به موقع کتاب و همچنین استهلاک را نیز به‌عنوان مشکلات انتقال کتاب اضافه کرد.
 
این ناشر افغانستانی درباره ناشران در تبعید افغانستانی بیان کرد: به‌غیر از چند چاپخانه معدود در دوره طالبان، تولید کتاب در افغانستان وجود نداشت اما در ایران و پاکستان و در کشور‌هایی که مهاجران افغانستانی حضور داشتند، ناشران افغانستانی فعالیت داشتند؛ به‌عنوان مثال، در شهر پیشاور پاکستان، 10 ناشر فعال افغانستانی فعال بودند اما متاسفانه در دهه پسا طالبان بازنشر این کتاب‌ها میسر نشده است. در کشور‌های اروپایی نیز ناشران نیمه فعال به تولید کتاب اشتغال داشتند. ناشرانی هم در ایران و یا آمریکا فعالیت داشتند. کتاب‌هایی که درباره افغانستان در ایران منتشر شده که بسیار پرکاربرد بود و امیدواریم در ایران و یا از سوی نشر کلکین باز نشر شود. حضور بیش از 30 هزار داشجو در ایران زمینه قابل توجهی برای تعاملات فرهنگی این دو کشور است. 
 
همایی در ادامه این نشست، حضور مستقیم ناشران ایرانی در افغانستان گفت: به‌هیچ وجه حضور ناشران ایرانی در افغانستان برای فروش کتاب را صلاح نمی‌دانم، بلکه معتقدم جریان فروش کتاب ناشران ایرانی باید از ویترین کتاب‌فروشی‌های این کشور باید شکل بگیرد. برای کاهش هزینه تبادل کتاب، می‌توان به مراوده کپی‌رایتی با برآورد مثلا فروش کتاب با 500 نسخه‌ای با امضاء قرار‌داد و با پیش‌بینی بازگشت حق تالیف و یا حق‌رایت در بازه زمانی طولانی‌تر فکر کرد؛ اجرای این پیشنهاد با توجه به اهمیت بازار کتاب افغانستان اشکالی ایجاد نخواهد کرد. تجمیع درخواست و انتقال کتاب از سوی اتحادیه ناشران افغانستان به‌ویژه با توجه به ایجاد خط راه‌آهن بین ایران و افغانستان با پیش‌بینی بسته‌بندی ویژه نیز در کاهش هزینه‌ها بسیار موثر است.

 استفاده از ظرفیت خط آهن ایران و افغانستان برای کاهش هزینه‌های انتقال کتاب
وی افزود: با توجه به عوامل مختلف از‌جمله تعداد اندک ناشران، اتحادیه ناشران افغانستان تسلط بیشتری بر فعالیت ناشران این کشور دارد بنابراین از ناشران افغانستان توصیه می‌کنم با پرهیز از چاپ غیر‌قانونی همکاران خود، فرهنگ این کشور را احیاء کنند.         
 
مدیر انتشارات نی از علاقه شخصی به آثار نویسندگان افغانستانی اشاره و عنوان کرد: نویسندگان افغانستان خارج از کشورشان فعالیت می‌کنند بسیار درخشان است که البته متاسفانه بدون کسب اجازه از آن‌ها در ایران نیز متاسفانه منتشر شده است.
 
در ادامه این نشست، سلطانی با اشاره به برگزاری  نمایشگاه مشترک ایران و افغانستان گفت: با برگزاری مطلوب نمایشگاه مشترک در مزارشریف و هرات تعاملات قابل توجهی شکل گرفته است. در نمایشگاه کابل بعد از فاجعه دانشگاه کابل، با همکاری اتحادیه ناشران این کشور، تعدادی کتاب از ناشران ایرانی تهیه و در اختیار اتحادیه قرار گذاشتیم و ناشران به نمایندگی از ناشران ایرانی در نمایشگاه حاضر شوند نتیجه این تعامل عرضه کتاب‌های ایرانی و سود‌آوری برای ناشران افغانستانی است.
 
مدیر موسسه شانه سرک افزود: برای کاهش آسیب به کتاب‌فروشان در جریان برگزاری نمایشگاه کتاب می‌توان به فروش اشتراکی کتاب ادامه دهیم. به‌نظر می‌رسد تا ناشران افغانستانی به سازو کار و استاندارد مطلوب برسند، می‌توانیم در این جریان کنار آن‌ها باشیم. از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین ناشران ایرانی می‌خواهم با ناشران افغانستان در تعامل باشند از اصحاب رسانه می‌خواهم به چهره فرهنگی این کشور نیز توجه داشته باشند تا راهی برای شناخت بهتر افغانستان ایجاد شود.