به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، سال 1399 با «پیوست کرونایی» آغاز و به پایان رسید. هر آنچه در این سال تجربه شد در همه ابعاد، متاثر از همه‌گیری کووید 19، با محدودیت، تعطیلی و دشواری همراه بود. کسب و‌کار‌های فرهنگی از‌جمله فعالان حوزه نشر؛ ناشران و کتاب‌فروشان و دیگر حلقه‌های نشر که پیش‌تر با مشکلات ریز و درشت دست به گریبان بودند، در سایه ویروس ناخوانده کرونا، ناشناخته آسیب‌های جدی را متحمل شدند. از رکورد، توقف فعالیت تا تعطیلی!

سال 1399 از سوی دیگر زمان تجربه‌های نوین هم بود که نتیجه اصل سازگاری انسان با شرایط دشوار است؛ توجه بیش از پیش به قابلیت‌های فضای مجازی برای عرضه کتاب، برگزاری رویداد‌های مختلف کتاب‌محور مانند نمایشگاه مجازی و یا هفته کتاب از‌جمله این تجربه‌های حاصل از تلاش برای سازگاری با شرایط جدید کرونایی است. در ادامه مروری خواهیم داشت به اهم اخبار و اقدامات فرهنگی صورت گرفته در یک‌سال اخیر که در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی،‌ خبرساز شدند.

نخست؛ رونق کسب‌وکارهای مجازی
با اعلام رسمی ورود کرونا به ایران، طولی نکشید که فصل قرنطینه‌ و تعطیلی، از راه رسید. دستورات ستاد ملی مقابله با کرونا، نوروز 1399 را با خانه‌نشینی گره زد و تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها تنها یک معنا داشت: پررنگ شدن فضای مجازی و کسب‌وکارهای اینترنتی. 
  وضعیت پیش‌آمده، از یک‌سو ناشران و کتاب‌فروشان را برآن‌ داشت تا پایگاه‌های اینترنتی و اجتماعی خود را در فضای مجازی ارتقا دهند و به ثبت سفارش مجازی و ارسال نظام‌مند کتاب به دست مشتریان خود روی بیاورند و از سوی دیگر، راه را برای گسترش اپلیکیشن‌های کتاب‌خوان که کارشان فروش و در اختیار قرار دادن نسخه‌های دیجیتال کتاب است، هموار کرد. البته این امر، مورد حمایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (اشاره به طرح کتاب_در_خانه) نیز قرار گرفت؛ آنچنانکه محسن جوادی، معاون امورفرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اردیبهشت‌ماه 99 اعلام کرد: «در این ایام از بیش از 236 هزار نسخه کتاب الکترونیکی حمایت شد.»

اختصاص تخفیف 50 درصدی پست کتاب نیز از دیگر اقدامات حمایتی در ماه‌های نخست سال بود که به گفته این مقام مسئول، از 25 اسفند 98 تا پایان فروردین 99 از ارسال 31 هزار بسته کتاب حمایت کرد.

استقبال از کتاب‌های الکترونیک در ماه‌های نخست شیوع ویروس کرونا، از سوی فعالان این حوزه قابل توجه اعلام شد. هرچند که تداوم بیماری کرونا و از سر گرفته شدن فعالیت‌ اصناف و کتاب‌فروشی‌ها، شرایط تا حد زیادی به وضع سابق برگشت. در این میان اما؛ توجه به کارکردهای فضای مجازی و کسب‌وکار‌های اینترنتی، به‌عنوان ضرورتی انکار نشدنی در مسیر توسعه قرار گرفت.
 
جشن مجازی کتاب؛ کرونا و تجربه نمایشگاه مجازی
کرونا، سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که قرار بود فروردین‌ماه سال 1399 در مصلی برگزار شود، با توجه به اوج‌گیری شیوع کرونا لغو کرد. شورای سیاست‌گذاری این دوره از نمایشگاه، 28 تیر‌ماه به‌‌طور رسمی اعلام کرد، سی‌‌و‌سومین دوره نمایشگاه کتاب تهران برگزار نخواهد شد؛ 28 شهریور‌ماه با مصوبه شورای سیاست‌گذاری گمانه‌زنی‌ها درباره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به پایان رسید و مقرر شد، با الحاق بخش فروشگاهی به موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، مطالعات برای برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران کلید خورد.

پس از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب جنوب کرمان به شکل پایلوت (با مشارکت 424 ناشر از سراسر کشور)، سرانجام نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، اول بهمن‌ماه با مشارکت 1732 ناشر داخلی و 180 ناشر خارجی تا 10 بهمن‌ماه برگزار شد. در نخستین تجربه برگزاری نمایشگاه مجازی، یک میلیون و 254هزار و 599 نسخه کتاب به ارزش 640 میلیارد و 258میلیون و 77هزار و 568 ریال به فروش رسید.
 
در 10 روز نمایشگاه مجازی کتاب تهران، شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران، 809 هزار و 276 مرسوله از‌ ناشران حاضر در نمایشگاه را به دست مشتریان رساند. از این تعداد سهم مناطق شهری 792 هزار و 84 مرسوله و 17 هزار و 191 مرسوله به مقصد مناطق روستایی ارسال شده است.

باز شدن پرونده تسهیلات کرونایی برای ناشران
بعد از پایان تعطیلات نوروزی، دولت جزئیات حمایت از کسب و کار‌های آسیب‌دیده از کرونا را اعلام کرد؛ علاوه‌براین با توجه به میزان خسارت‌های وارده به حوزه نشر، سید‌عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، 25 فروردین‌‌ماه در نامه به چهار عضو ارشد دولت، از آسیب 976 میلیارد تومانی کرونا به بخش فرهنگ، هنر و رسانه خبر داد.
 
 18 اردیبهشت‌ماه بعد از تلاش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان، بانک مرکزی اعلام کرد ناشران و کتاب‌فروشان، جزو صنوف آسیب‌دیده از کرونا قرار گرفتند. فعالان این دو صنف نیز مشابه دیگر فعالان اقتصادی مجاز شدند برای دریافت تسهیلات کرونایی در سامانه کارا ثبت‌نام کنند. در مجموع ۸۰۰ میلیارد تومان تسهیلات کم‌بهره 12 درصدی به فعالان بخش فرهنگ، هنر و رسانه، اعطا و از این میزان 2 میلیارد و 693 میلیون تومان به بخش صنعت چاپ و نشر، فعالیت‌های مربوط به تولید کتاب و خدمات فرهنگی و صحافی اختصاص پیدا کرد. با توجه به میزان آسیب وارده به صاحبان مشاغل فرهنگ، هنر و رسانه در جلسه چهل و هشتم ستاد ملی مبارزه کرونا،  1700 میلیارد تومان برای مرحله دوم تسهیلات کرونایی تعیین شد و مشمولان از 11 دی‌ماه برای برخورداری از این تسهیلات در سامانه کارا ثبت‌نام کردند.  
برگزاری چهار طرح فصلی؛ بهارانه، تابستانه، پاییزه و زمستانه
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حمایت از آخرین حلقه صنعت نشر در سال کرونایی، چهار طرح حمایتی را با مجری‌گری موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار کرد.
  طرح بهارانه کتاب ۹۹ با شعار «بهار کتاب همزمان با بهار دل‌ها» از 20 تا 30 اردیبهشت‌ماه با اعتبار 20 میلیارد‌ ریال،مشارکت  ۶۸۵ کتاب‌فروشی و فروش 304 هزار و 255 نسخه کتاب به ارزش  117 میلیارد و 488 میلیون و 710 هزار و 574 ریال به پایان رسید.  
افزایش 47 درصدی تخصیص یارانه
طرح تابستانه کتاب با شعار «کتاب بخوانیم، ایمن بمانیم» 773 کتاب‌فروشی از 31 استان کشور، با فروش 508 هزار و 881 نسخه کتاب، به مبلغ 195 میلیارد و370 میلیون و 749هزار و 832 ریال پایان داد. در این طرح رکورد رشد 47  درصدی تخصیص یارانه در مقایسه با بهارانه ثبت رسید.
   
مشارکت 105 کتاب‌فروشی جدید
پاییزه کتاب که پانزدهمین دوره طرح‌های یارانه حمایتی عنوان گرفت، با مشارکت ۸۱۶ کتابفروشی فعال از سراسر کشور، همزمان با سی‌و‌هشتمین دوره هفته کتاب، برگزار شد. حضور 105 کتاب‌فروشی جدید نیز «پاییزه کتاب» را صاحب رکورد کرد.  
  با برگزاری زمستانه کتاب، آن‌‌هم حدود یک‌‌ماه بعد از برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، کتاب‌فروشان 4 طرح حمایتی در سال کرونایی را تجربه کردند.   
 
در این طرح، 925 کتابفروشی از سراسر کشور از 9 تا 16 اسفند‌ماه   مشارکت داشتند و 440 هزار و 276 نسخه کتاب، به مبلغ 214 میلیارد و 3 میلیون و 199 هزار و 674 ریال فروخته شد.    

بیست‌و‌هشتمین دوره هفته کتاب
با وجود شیوع ویروس کرونا، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مطابق بیست‌و‌هفت سال گذشته، برگزاری یکی از مهم‌ترین رویداد‌های کتاب‌محور کشور را متوقف نکرد. هفته کتاب سال 1399 در حالی دوره بیست‌و‌هشتم را تجربه کرد که نقش فضای مجاری نقش قابل‌توجهی تدوین برنامه‌های این هفته داشت. برگزاری 32 نشست تخصصی با حضور بیش از 90 سخنران در سرای اهل قلم از‌جمله مصادیق این رویکرد، ناشی از شیوع ویروس کرونا است.
  یکی از اقدامات جدید موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در بیست‌و‌هشتمین دوره هفته کتاب، تشکیل کمیته محتوایی و تعیین 6 رویکرد، به‌جای نامگذاری روز‌های این هفته است. این رویکرد‌ها شامل «کتاب، کتابخانه، کتابدار، پایتخت کتاب» «کتاب و جامعه‏‌پردازی با مروجان کتاب» «کتاب، دانایی و توانایی» «کتاب، سبک زندگی و جامعه سالم» «کتاب، سرمایه اجتماعی و فضای مجازی» «پویندگی با کتاب و کتابفروشی» «کتاب، باورمندی دینی و خودسازی معرفت» بود.

سال 1399 و سایر اخبار....

پایان فرآیند ادغام سه موسسه فرهنگی و آغاز فعالیت خانه کتاب و ادبیات ایران
با صدور حکم سرپرستی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران به نام ایوب دهقانکار از سوی محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 9 اردیبهشت‌‌ماه گمانه‌زنی‌‌ها درباره انتخاب مدیر‌عامل «موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران» به پایان رسید.  
 
با انتصاب دهقانکار، جریان ادغام سه موسسه خانه کتاب، بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران سرعت گرفت و خبر‌های مراسم تکریم و معارفه در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داغ شد. نیکنام حسینی‌پور، آخرین مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب، به‌عنوان مشاور معاون امور فرهنگی در حوزه نوآوری‌های نوین فرهنگی منصوب شد و قادر آشنا، مدیرعامل سابق موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی نیز در روزهای پایانی سال گذشته به‌عنوان مدیرکل هنرهای نمایشی حکم گرفت.
  با انتصاب ایوب‌دهقانکار، مشاور اجرایی سابق معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در خردادماه سال 99، علیرضا اسماعیلی، با حکم محسن جوادی، به‌عنوان مشاور اجرایی معاون امورفرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد.   
 
برگزاری آخرین جایزه کتاب سال دولت دوازدهم
اختتامیه سی‌و‌هشتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست و هشتمین دوره جایزه جهانی کتاب سال زیر سایه سنگین کرونا، با رعایت شیوه‌‌نامه‌های بهداشتی دوم اسفند‌‌ماه، در کاخ سعد‌آباد و با حضور حسن روحانی، رئیس جمهور برگزار شد.
 
در این دوره از جایزه کتاب سال پدید‌آورندگان برتر و شایسته تقدیر در بخش‌های کلیات، فلسفه و روان‌شناسی،‌ دین،‌ زبان،‌ علوم خالص، علوم کاربردی، هنر،‌ ادبیات،‌ تاریخ و جغرافیا، نسخ خطی، فلسفه و روان‌شناسی، علوم اجتماعی،‌ علوم نظامی / دفاع مقدس،‌ تربیت بدنی‌ و متون قدیم معرفی شدند.

جشنواره شعر فجر در خانه پانزدهم
 26 بهمن ماه آیین پایانی پانزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر در محل تالار وحدت برگزار شد.
  این مراسم که به علت رعایت پروتکل های بهداشتی برخلاف سال‌های گذشته به صورت مجازی فقط با حضور داوران، نامزدهای بخش‌های مختلف و سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد و برگزیدگان نهایی در سه بخش اصلی معرفی و تجلیل شدند.

افتتاح خانه موزه اخوان ثالث و رونمایی از تندیس سیمین و جلال
افتتاح خانه موزه اخوان ثالث، که بار‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا، به تعویق افتاده بود، 5 شهریور‌ماه با حضور محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران، علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا، سهیل محمودی، شاعر و ناصر تکمیل، همایون، تاریخ‌نگار ایرانی و جمعی از علاقه‌مندان به شعر و ادبیات ایران افتتاح شد. خانه اخوان به همت شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران به خانه موزه تبدیل شد.   
 
شورای اسلامی شهر تهران و یک مصوبه ویژه برای اهالی نشر
یکی از مهم‌ترین مصوبات فرهنگی سال 1399 شورای اسلامی شهر تهران، الزام شهرداری تهران به نصب تابلو راهنما برای ناشران و کتاب‌فروشان تهرانی بود. براساس این مصوبه شهرداری‌‌های 22 منطقه پایتخت موظف به نصب تابلو برای کتاب‌فروشان و ناشران متقاضی شدند.  
 
      
دستگیری طراح بمب‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران       
جمشید شارمهد، سرکرده گروه تروریستی تندر و از طراحان بمب‌گذاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شنبه 11 مرداد، با‌ عملیات سربازان گمنام امام زمان(عج) دستگیر شد.
 
حمله داعش به نمایشگاه کتاب کابل
حمله تروریستی نیرو‌های داعش به دانشگاه کابل، محل برگزاری سومین دوره نمایشگاه کتاب؛ ازجمله مهم‌ترین خبر‌های کتاب‌محور سال 1399 محسوب می‌شود. در این حمله که همزمان با برگزاری آئین افتتاح نمایشگاه انجام شد، 22 دانشجو شهید و 22 نفر دیگر مجروح شدند.
   قرار بود، سومین نمایشگاه کتاب کابل در فضایی به مساحت ۲۰۰۰ مترمربع و با حضور ۴۰ ناشر از افغانستان و ۴۰ ناشر از ایران برگزار شود. بعد از حدود یک‌ماه از این حمله تروریستی نمایشگاه کتاب ایران و افغانستان در مزار شریف با حضور 30 ناشر ایرانی و 11 ناشر افغانستانی برگزار شد.
 
کتاب‌هایی که در «اسلام قلعه» سوخت
25 بهمن‌ماه آتش‌سوزی وسیع، ناشی از انفجار چند دستگاه خودور حمل سوخت در گمرک مرزی اسلام قلعه افغانستان به تعداد قابل توجهی بار کتاب خسارت وارد کرد.       
 
چند انتصاب دیگر
خسرو طالب‌زاده، با حکم اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جای علی زرافشان، به‌عنوان معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منصوب شد. از سوابق طالب‌زاده، مدیر‌مسئولی همشهری است.  

امیرحسین بانکی پور، نماینده مردم اصفهان با ۱۲۱ رای موافق از ۱۷۱ رای اخذ شده، به‌عنوان ناظر مجلس در هیات امنای کتابخانه‌های عمومی انتخاب شد.